Media-icmal 28.04.2017

“Əsrin müqaviləsi” - neft kontraktlarının ölkənin inkişafında rolu, əmlak bazarındakı dələduzluqlar, manatın yaxın aylarda taleyi, ölkədə sistemli korrupsiya bugünki medianın aparıcı mövzusudur... 

Neft kontraktları - inkişaf təməli

“Azərbaycan” qəzetində ““Əsrin müqaviləsi”ndən başlanan milli inkişaf yolu” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=120837) sərlövhəli məqalədə ölkənin inkişaf mərhələləri dəyərləndirilir. 

Müəllif ölkənin azadlıq əldə etməsindən sonra XX əsrin 90-cı illərinin əvvəllərində yaşadığı ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi problemlərdən, bunların aradan qaldırılmasında keçmiş prezident Heydər Əliyevin müstəsna rolundan danışır: “Müasir Azərbaycan dövləti milli müstəqilliyimizin xilaskarı olan Heydər Əliyevin yorulmaz fəaliyyəti sayəsində 25 il əvvəlkindən köklü şəkildə fərqlənir və bu fərqlər göz önündədir: dünyəvi, hüquqi və demokratik dövlət, milli-mənəvi dəyərlərinə sahib çıxmış müasir, gənc və enerjili cəmiyyət, iqtisadiyyatın, elmin, mədəniyyətin, təhsilin misilsiz inkişafı heyranlıq doğurur”.    

Daha sonra müəllif  ölkənin inkişafında 1994-cü ilin sentyabrında imzalanmış neft müqavilələrinin rolunu dəyərləndirir: “Bu saziş Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini de-fakto təsdiqləyən, onun dünya birliyinə üzvi surətdə inteqrasiyasına, beynəlxalq enerji bazarında bugünki mövqeyi tutmasına əlverişli imkanlar açan epoxal bir sənəd idi. Bu saziş həyata keçirildiyi müddətdə Azərbaycanın ictimai həyatının bütün sahələrinə nüfuz etmiş, qazanılan naliyyətlərin təməlində durmuşdur”.

Müəllif vurğulayır ki, “əsrin müqaviləsi” adlanan kontraktlar çərçivəsində işlənmənin əvvəlindən 2016-cı ilin sonuna qədər 416 milyon ton neft, 128 milyard kubmetr qaz istehsal edilib, H.Əliyevin adını daşıyan Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri isə ölkə iqtisadiyyatına yeni nəfəs gətirib, “Azəri-Günəşli-Çıraq” layihəsinə 4 minə yaxın yerli müəssisə və şirkət cəlb edilib. 

Məqalədə neftçıxarmanın indiki durumuna da toxunulur və 2016-cı ilin sentyabrında Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə “Şahdəniz-2” platformasının ilk dayaqlarının dənizə yola salınması vurğulanır.

Müəllif deyir ki, ölkədə neft sənayesinin inkişafı ilə birgə neft-kimya sənayesi də inkişaf tapıb, xarici ölkələrdə investisiya yatırmaq imkanları olub, bütün bular isə bütünlükdə Azərbaycanın beynəlxalq rəydə bugünki yüksək yerini müəyyənləşdirib: “Ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən əsası qoyulmuş və bu gün Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında yeni dövrün təlbələrinə uyğun həyata keçirilən enerji strategiyası ölkəmizdə gedən dərin islahatlara mühüm tövhələr verir, Azərbaycanı inkişafın zirvəsinə doğru aparır, iqtisadiyyatın digər sahələrinin də bu inkişafa qoşulması üçün möhkəm zəmin yaradır”. 

Daşınmaz əmlak bazarı – dələduzluq oylağı

“Exo” qəzetində “Azərbaycanın daşınmaz əmlak bazarındakı fırıldaqlar barədə” (http://ru.echo.az/?p=58974) sərlövhəli məqalədə müəllif suala cavabı ekspertlərlə birgə axtarır.

Müəllif deyir ki, dələduzluq bir çox bazarlar üçün aktual problem olub və olmaqda davam edir və bu mənada daşınmaz əmlak bazarı ən əlverişlisidir: “İlbəil buradakı fırıldaqçılıq metamorfozaya uğrayır və yeni formalar alır. Cinayətkarların qurbanı həm sadəlövh, həm də mənzil və ya ev almağın təhlükəsiz yollarını bilməyən adamlar ola bilər”.

Daşınmaz əmlak məsələsi üzrə ekspert Rəşad Əliyev qəzetə deyir ki, dələduzların qurbanı olmamaq üçün tikintini aparan şirkət barədə maksimum informasiya əldə etmək lazımdır: “Öncə bilmək lazımdır ki, şirkət buna qədər bina tikibmi, bu bina ilə bağlı şikayətlər varmı, qanuni fəaliyyətini təsdiq edən sənədlərə baxmaq lazımdır. Yadda saxlamaq lazımdır ki, şirkət nə qədər tanınmışdır, risk də o qədər azdır. Amma yenə də risk ehtimalı qalır”.

R.Əliyev deyir ki, Azərbaycan daşınmaz əmlak bazarında bu gün ən çox yayılan dələduzluq eyni mənzilin bir neçə vətəndaşa satılmasıdır və bu hal həm mənzil, həm də torpaq sahəsi alana aid ola bilər və müəllif dələduzluq mexanizmini izah edir: “Dələduz müştərini guya ucuz satmaq istədiyi mənzilə və ya torpaq sahəsinə gətirir, mənzil və ya sahə başqasına satılmasın deyə razılıq olduqda məbləğin müəyyən hissəsi tələb edilir. Bu, 10-12% arasında ola bilər. Beləliklə, kifayət qədər pul dələduzun əlinə düşür və özü də naməlum istiqamətdə yoxa çıxır”.

Ekspert daha bir dələduzluq kimi tikintini aparan şirkətin vədlərini yerinə yetirməməsini göstərir və onun sözlərinə görə, bu müstəvidə aldadılan müştərilərin sayı heç də az deyil: “Binanın tikilməsi, infrastrukturu ilə bağlı eskizləri sizə göstərirlər, vaxt gəlir, bina tikilir, amma infrastrukturdan iz belə yoxdur. Belə yalanlarla Azərbaycanda daşınmaz əmlak almaq istəyənlərin 50%-i aldadılır”.

Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov isə deyir ki, daşınmaz əmlak alınmasında aldadılan alıcılardan 3-4 dəfə şikayətlər daxil olur, əsasən də, ondan şikayət edirlər ki, onlara qazla təmin edilən mənzil vəd ediblər, amma artıq neçə ildir ki, yaşadıqları mənzilə qaz verilmir.

E.Hüseynov deyir ki, bu aldanmalardan yaxa qurtarmaq üçün dövlət təhvil aldığı binalarda durumla bağlı xüsusi sayt yaratmalıdır ki, binanın təminatı məlum olsun. 

İlin sonuna dollar bahalaşır 

“Yeni Müsavat” qəzeti “Beynəlxalq idman yarışlarından sonra manatı nə gözləyir…” (http://musavat.com/news/beynelxalq-idman-yarislarindan-sonra-manati-ne-gozleyir_433650.html) sərlövhəli məqalədə müəllif yaxın perspektivdə manatın taleyinin necə olacağını eskpert Rəşad Həsənovla müzakirə edir.

Müəllif 2017-ci ilin əvvəlində dolların 1.92 manat səviyyəsinə qalxmasını, hazırda bir müddətdir ki, 1.70 manat səviyyəsində durmasını və ölkədə İslam Həmrəyliyi Oyunları və “Formula-1” yarışları başa çatdıqdan sonra dolların tədricən bahalaşacağı haqda bir sıra iqtisadçıların proqnozlarını xatırladır.

“Qarşıdakı beynəlxalq oyunlarla bağlı ölkəyə turist axını gözlənilir, təbii ki, növbəti aylarda turist axınından əldə olunan valyuta bazarlarda qısamüddətli dövr üçün manatın çox kiçik faizlərlə möhkəmlənməsinə də yardım edə bilər. Valyuta bazarları hazırda kifayət qədər kiçilib”. Bunu isə valyuta bazarındakı mövcud durumla bağlı qəzetə ekspert R.Həsənov anladır.

Ekspert deyir ki, hazırda dövlət büdcəsinin xərcləmələri ilə bağlı da müəyyən problemlər ortaya çıxıb və ölkədə nağd vəsaitlərin dövriyyəsi ilə bağlı məhdudiyyətlər tətbiq edilir, bununla bağlı dövlət büdcəsindən maliyyələşən layihələrin icrasında podratçı kimi fəaliyyət göstərən hüquqi və fiziki şəxslər öz öhdəliklərini yerinə yetirməkdə çətinliklə üzləşiblər.

R.Əliyev deyir ki, problemin əsas səbəbi Azərbaycan bazarının nağdsız dövriyyəyə uyğunlaşmamasıdır və buna görə qısamüddətli dövr üçün bu sahədə də süstlük var.

Ekspertə görə, bu faktın özü valyuta bazarlarındakı durğunluğu və eyni zamanda, tələbin aşağı səviyyədə olmasını şərtləndirən amillərdən biridir.

R.Həsənov hesab edir ki, daha bir amil hazırda vətəndaşın və biznesin yığımlarının böyük qisminin xarici valyutada olmasıdır, çünki indi heç kəs valyutada olan maliyyə vəsaitlərini bazara çıxarmaq fikrində deyil.

Ekspert daha bir səbəb kimi əhalinin alıcılıq qabiliyyətinin zəifləməsini göstərir. 

Bu ilin avqust ayından bazarda valyutaya tələbin artacağını deyən iqtisadçı fikrini belə izah edir: “Mərkəzi Bank pul kütləsinin artırılmasına yönəlmiş siyasət yürüdə bilər, çünki daraldıcı siyasət artıq kifayət qədər neqativ təsirlərini göstərir. Bundan başqa, yeni təhsil ilinin başlaması ilə avqust ayından çox ciddi alıcılıq olacaq və təhsillə bağlı istehlak ortaya çıxır”.

İqtisadçının fikrincə, manatın ilin sonuna doğru dəyərdən düşməsinə səbəb neftin ucuzlaşması ola bilər: “Əgər bu il mayın 25-də OPEK ölkələri və OPEK-ə daxil olmayan ölkələrin hasilatının azaldılması prosesinin uzadılması ilə bağlı razılığa gəlinməzsə, bu, son nəticədə qısamüddətli dövr üçün neftin qiymətini kəskin şəkildə azalda bilər. Ekspertlər bu azalmanın 35 dollara qədər enə biləcəyini deyirlər”.

R.Həsənov hesab edir ki, bu ilin sonuna 1 ABŞ dolları üçün manata nisbətdə məzənnə 1.90-ğ2 manat civarında ola bilər.

Ölkədə sistemli korrupsiya var…

“Novoe Vremya” qəzetində “Siyasi iradə var, bəs korrupsiyaya qarşı  mübarizə necə?” (http://www.novoye-vremya.com/w90029/.../#.WQI5jIiLTIU) sərlövhəli məqalədə müəllif bu suala cavab axtarır.

Müəllif öncə çox zaman “necə olur ki, neft, qaz, qızıl kimi strateji təbii sərvətləri olmayan ölkələr uğurla inkişaf edir və bu dövlətlərdə vətəndaşların həyat səviyyəsi kifayət qədər yüksəkdir?” sualı ilə üzləşdiyini bildirir: “Bu sualın cavabı üzdədir, belə ki, əhalinin intellektual səviyyəsi olmadan bu, mümkün deyil, ən başlıcası, bu ölkələrdə ya oğurlamırlar, ya da korrupsiyanın hədd-hüdud tanımadığı ölkələrdəki qədər oğurlamırlar”.

İstər hakimiyyətin yuxarı institutlarında, istərsə də məişət səviyyəsində olan korrupsiya öz dayaqlarını içəridən dağıdır, bu isə o deməkdir ki, hətta hakimiyyət bu dəyişiklikləri icra etməyə tam qərarlı olsa belə, korrupsiya istənilən pozitiv dəyişikliyin üzərindən xətt çəkir: “Belə vəziyyət Azərbaycanda da müşahidə edilir. Elə bil ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə iradəsi var, amma gerçəkdə heç nə dəyişmir. Məişət səviyyəsində olan korrupsiya və rüşvətə qarşı mübarizə gedir, amma sistemli rüşvət və korrupsiya qalır, bunu deməyə kifayət qədər əsasımız var”.

Müəllif hesab edir ki, indiki halda korrupsiyanın aradan qaldırılmasına müsbət cavab vermək hələ çox tezdir və manatın iki dəfə devalvasiyasından sonra işsizliyin artması, gəlirlərin azalması, ölkədə iqtisadi və bank böhranı başlaması ilə sosial durum kəskin pisləşıb, əksinə korrupsiya daha dərinə işləyib.  

Müəllif hazırda korrupsiya faktları ilə bağlı məhkəmə prosesləri gedən bəzi keçmiş və indiki nazirliklərin əməkdaşlarının bununla neçə illər məşğul olduqlarını deyir və bu halın digər nazirliklərdə də baş verdiyini iddia edir: “Belə təmtəraq cinayət işi başlaması üçün kifayət edir, amma biz yeni antikorrupsiya ifşaları barədə bir şey eşidirikmi, yox. Deməli, Azərbaycanda korrupsiya MİS-lərdən nazirliklərə kimi sistemli halda formalaşır”.   

Müəllif vurğulayır ki, korrupsiya və rüşvət eyni şey demək deyil, ölkə əhalisinin yüksək rifahının önündə ən böyük şər məhz korrupsiyadır, odur ki, bu şərə qarşı bütün səviyyələrdə hamılıqla mübarizə imitisasiyası yox, mübarizə lazımdır: “Qanunvericilik islahatlarından, institusional strategiyadan və elektron hökumətin infrastrukturundan çox danışmaq olar. Amma bütün bu tədbirlərin nüvəsində korrupsiyaya qarşı praktik mübarizə dayanmalıdır. Bu, Azərbaycanda müşahidə edilirmi?”