Bakı konfransı Fransanın Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindəki rolunu təhlil edir

Cənubi Qafqazda Fransanın diplomatik mirasına dair kəskin müzakirə fonunda, cümə günü Bakıda beynəlxalq konfrans keçirildi və bu tədbirdə Fransanın Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsindəki rolu qiymətləndirildi. Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzi tərəfindən təşkil edilən tədbir, Azərbaycanın uzun müddətdir Fransanın Ermənistana qarşı tarixi tərəfkeşliyindən narahatlığını vurğuladı.

“Fransa və Ermənistan-Azərbaycan Münaqişəsi” adlı konfransda Azərbaycan parlament üzvləri, akademiklər və xarici ekspertlər iştirak edərək Fransanın regiondakı diplomatik fəaliyyətini təhlil etdilər. Müzakirələrin mərkəzində Fransanın keçmişdə ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədri kimi vasitəçilik rolu və 2020-ci ildə müharibə yenidən alovlanmadan əvvəl problemin həllində uğursuzluğu dayanırdı.

Fransanın vasitəçilik mirası

“Fransa bir zamanlar vasitəçilik prosesində iştirak edirdi, lakin 26 il ərzində bu sülh səyləri nəticəsiz qaldı,” — deyə Gülşən Paşayeva, Milli Məclisin deputatı və Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin İdarə Heyətinin üzvü qeyd etdi. O, Fransadakı erməni diasporunun təsirinə diqqət çəkərək, bu icmanın sayının təxminən 600 min nəfər olduğunu vurğuladı. Onun sözlərinə görə, Fransadakı erməni lobbisi və bəzi qurumlar Parisin Azərbaycanla bağlı siyasətinə təsir edib.

Kot d’Azur Universitetinin dövlət hüququ üzrə professoru Kristian Vallard da Fransanın əvvəlcə neytral mövqe tutmağa çalışdığını xatırlatdı. O, Fransanın 2005-ci ildə Avropa Şurası Parlament Assambleyasının (AŞPA) Azərbaycan ərazilərinin işğalı ilə bağlı qətnaməsinə səs verdiyini və bunun daha balanslı yanaşmanın sübutu olduğunu bildirdi. Lakin son administrasiyaların mövqeyində dəyişikliklərin müşahidə olunduğunu qeyd etdi.

“Nikolas Sarkozi və Jak Şirak dövründə Azərbaycan-Fransa münasibətləri sabit idi,” — deyə Vallard bildirdi. “Lakin Emmanuel Makronun prezidentliyi dövründə bu dinamika dəyişdi, xüsusilə də 2018-ci ildə onun Ermənistana səfər etməsi, amma Azərbaycana gəlməməsi münasibətləri daha da gərginləşdirdi.”

Münasibətlərdəki Böhran

Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin sədri Fərid Şəfiyev isə qeyd etdi ki, son illərdə Bakı ilə Paris arasındakı diplomatik münasibətlər daha da gərginləşib, baxmayaraq ki, iqtisadi və enerji sahəsində əməkdaşlıq davam edir. “Bu böhranın səbəbi Fransanın özüdür,” — deyə Şəfiyev vurğuladı. “Burada əsas rolu erməni faktoru oynayır, amma Azərbaycan bu gərginliyin təşəbbüskarı deyil.”

Azərbaycan ilə Fransa arasında mədəni əlaqələrin tarixinə toxunan Milli Məclisin deputatı Tural Gəncəliyev, Fransanın siyasətindəki dəyişikliyin Azərbaycanın artan geosiyasi nüfuzu ilə üst-üstə düşdüyünü qeyd etdi. “2003-cü ildən başlayaraq Azərbaycan xarici siyasətində daha güclü mövqe tutmağa başladı, bu isə Fransadakı erməni diasporunu narahat etdi və onların Fransanın rəsmi mövqeyinə təsir etməsinə səbəb oldu,” — deyə o bildirdi.

Gəncəliyev əlavə etdi ki, Makron hakimiyyətə gəldikdən sonra Fransa açıq şəkildə Azərbaycana qarşı çıxmağa başladı. “Bundan əvvəl Azərbaycana qarşı mövqelər daha qapalı şəkildə ifadə olunurdu,” — o qeyd etdi. “Lakin 2020-ci ildən sonra Fransa açıq şəkildə Bakıya qarşı çıxış etməyə başladı.”

Azərbaycanın Fransa ilə mədəni bağları

Siyasi gərginliyə baxmayaraq, konfrans iştirakçıları Azərbaycanın Fransa ilə davam edən mədəni əlaqələrini vurğuladılar. “Conflicts” jurnalının direktoru Gil Mişaeli Bakı Fransız Liseyi və Azərbaycanın opera və mədəniyyət sahələrində Fransa ilə əməkdaşlıq layihələrini iki ölkə arasındakı mədəni bağların göstəricisi kimi qeyd etdi.

Mişaeli həmçinin Fransadakı erməni diasporunun roluna toxundu. Onun sözlərinə görə, bu diaspora Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra təsir dairəsini genişləndirdi və Qarabağ məsələsini beynəlxalq gündəmə gətirmək üçün Fransadakı siyasi dairələrlə sıx əlaqələr qurdu.

Tarixi narazılıqlar

Konfransda çıxış edən bəzi ekspertlər Fransanın Azərbaycan əhalisinin çəkdiyi əzabları nəzərə almamasını tənqid etdilər. Bakı Dövlət Universitetinin professoru Məmmədəğa Baxışov, Fransanı 1 milyondan çox məcburi köçkün və 1992-ci ildə baş verən Xocalı soyqırımına laqeyd yanaşmaqda ittiham etdi.

“Xocalıda qətliam baş verdikdə, Fransa səssiz qaldı,” — deyə Baxışov bildirdi. O əlavə etdi ki, Fransanın ATƏT-in Minsk Qrupundakı rolu səmərəsiz olub və Paris bu münaqişədən Cənubi Qafqazda təsirini gücləndirmək üçün istifadə edib. “Avropa İttifaqının müşahidə missiyası adlandırılan təşəbbüs əslində Fransanın regionda nüfuzunu artırmaq üçün bir alətdir,” — deyə o qeyd etdi.

Gözləntilər

Konfransda Fransa ilə bağlı əsasən tənqidi fikirlər səslənsə də, bəzi natiqlər gələcək əməkdaşlığın əhəmiyyətini vurğuladılar. Fərid Şəfiyev qeyd etdi ki, hər iki ölkə arasında iqtisadi əlaqələr, xüsusilə enerji sahəsində, hələ də davam edir.

Lakin Fransanın Azərbaycana qarşı sərt ritorikasını davam etdirdiyi bir vaxtda, diplomatik münasibətlərin normallaşdırılıb-normallaşdırılmayacağı sual altındadır. Azərbaycan yeni beynəlxalq tərəfdaşlar axtarışını davam etdirərkən, Fransanın keçmiş vasitəçilik səyləri və onun regiondakı rolu hələ də Bakıda müzakirə olunan əsas mövzulardan biri olaraq qalır.

Parisdən baxış

Rəsmi Paris Azərbaycan hakimiyyətinin Fransanın Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinə dair siyasətinə və anti-Fransız addımlarına yönəlmiş tənqidlərinə fəal şəkildə cavab verir. 2024-cü ilin aprel ayında Fransa səfirini Azərbaycandan məsləhətləşmələr üçün geri çağırdı və buna səbəb kimi Bakının ikitərəfli münasibətlərə zərər vuran “bir tərəfli addımlarını” göstərdi. Buna cavab olaraq Azərbaycan Fransanı destruktiv fəaliyyətlərdə və təzyiq göstərmək cəhdlərində ittiham etdi.

Bundan əlavə, 2023-cü ilin dekabr ayında Azərbaycan Fransanın səfirliyinin iki əməkdaşını “persona non grata” elan edərək, onları diplomatik statusla uzlaşmayan fəaliyyətlərdə ittiham etdi. Fransa bu ittihamları rədd etdi və cavab olaraq iki Azərbaycan diplomatını ölkədən çıxardı.

2024-cü ilin noyabr ayında isə iki ölkə arasındakı münasibətlər yeni böhran həddinə çatdı. Fransa Prezidenti Emmanuel Makron gərginliyin artması səbəbilə COP29 sammitinə qatılmadı. Fransa Ermənistanı Azərbaycanla ərazi münaqişəsində dəstəklədi, hərbi əməkdaşlıq və silah tədarükünü həyata keçirdi. Buna cavab olaraq, Azərbaycan Fransaya qarşı media kampaniyasına başladı və bir neçə Fransa vətəndaşını casusluq və siyasi motivli cinayətlərdə ittiham edərək həbs etdi.

Beləliklə, rəsmi Paris Azərbaycanın tənqidlərinə və addımlarına biganə yanaşmır, diplomatik tədbirlər görür və ikitərəfli münasibətlərin pisləşməsi ilə bağlı narahatlığını ifadə edir.