Mask-ın ABŞ-da inflyasiyanın qarşısını almaq üçün iddialı planı: Azərbaycan ondan dərs ala bilərmi?

Elon Mask, ABŞ Dövlət İdarəetməsinin Effektivliyi Departamentinin (DOGE) həmsədri olaraq, 2026-cı ilə qədər federal xərclərin aqressiv şəkildə azaldılması yolu ilə ABŞ-da inflyasiyanı sıfıra endirmək üçün strategiya irəli sürüb. Maskın planı, proqnozlaşdırılan gündəlik xərcləri təxminən 4 milyard dollar azaltmağı hədəfləyir və 2026-cı ilə qədər federal büdcə kəsirini 1 trilyon dollara qədər endirməyi nəzərdə tutur. Kəsir hələ də böyük olsa da, Mask hesab edir ki, sürətləndirilmiş iqtisadi artım inflyasiya təzyiqlərini kompensasiya edərək iqtisadiyyatı sabitləşdirə bilər.

Əvvəlcə Mask dövlət xərclərinin 2 trilyon dollar azaldılmasını təklif edib, lakin sonradan bunun ideal bir ssenari olduğunu qəbul edib. Daha praqmatik yanaşma, onun fikrincə, 1 trilyon dollarlıq azalma olardı, lakin o, bu ixtisarların həyata keçirilmə vaxtı ilə bağlı konkret məlumat verməyib. Adətən, fiskal ekspertlər dövlət büdcəsi strategiyalarını onilliklər üzrə qiymətləndirirlər, iki illik qısa zaman çərçivəsində deyil.

Donald Trampın prezidentliyi dövründə yaradılan və Mask ilə sahibkar Vivek Ramasvaminin həmsədr olduğu Dövlət İdarəetməsinin Effektivliyi Departamenti federal əməliyyatların yenidən qurulmasına mandat alıb. Agentlik əsas dövlət qurumlarına öz nümayəndələrini göndərərək qənaət imkanlarını müəyyənləşdirmək və qeyri-effektivliyi aradan qaldırmaq niyyətindədir.

Bir çox iqtisadçılar belə kəskin ixtisarların həyata keçirilməsinin mümkünlüyünə şübhə ilə yanaşırlar, çünki ABŞ hökumətinin xərclərinin əhəmiyyətli hissəsi Sosial Təminat və Medicare kimi siyasi cəhətdən həssas məcburi proqramlara ayrılır. Digərləri xəbərdarlıq edirlər ki, aqressiv xərclərin azaldılması iqtisadi artımı təşviq etmək əvəzinə, onu boğa bilər.

Azərbaycan üçün dərslər: sıfır inflyasiyaya nail olmaq mümkündürmü?

Maskın yanaşması Vaşinqtonda mübahisə doğurduğu bir vaxtda, oxşar strategiyalar Azərbaycanda da inflyasiyanın idarə olunması və iqtisadiyyatın sabitləşdirilməsi üçün nəzərdən keçirilə bilər. Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) inflyasiya üçün 4% ± 2% hədəf aralığı müəyyən edib və hazırkı uçot dərəcəsi 7,25%-dir. Ekspertlər hesab edirlər ki, daha sərt monetar siyasət—mümkün faiz artımları—həddindən artıq borclanma və xərcləmənin qarşısını alaraq inflyasiyanı cilovlaya bilər.

"İnflyasiyanı nəzarətdə saxlamağın açarı ardıcıl və etibarlı monetar siyasətdir,"—deyə adının açıqlanmasını istəməyən yüksək vəzifəli AMB rəsmisi bildirib. "Hökumət fiskal intizamı məhsuldar sektorlara yönəldilən hədəfli investisiyalarla balanslaşdırmalıdır."

Fiskal intizam və iqtisadi artım

Maskın ABŞ üçün təklif etdiyi strategiyaya bənzər şəkildə, Azərbaycan da dövlət xərclərini hərtərəfli nəzərdən keçirməklə faydalana bilər. Daha sərt fiskal siyasət—əsas xərclərə üstünlük verərək qeyri-effektiv subsidiyaları azaltmaq—inflyasiyanı nəzarətdə saxlamağa kömək edə bilər. Hökumət artıq daha intizamlı büdcə yanaşmasına keçsə də, qeyri-vacib xərclərin daha da azaldılması tələb oluna bilər.

İqtisadiyyatın diversifikasiyası inflyasiyanın idarə olunmasında həlledici amildir. Azərbaycanın neft-qaz gəlirlərindən güclü asılılığı onu xarici şoklara qarşı həssas edir. Kənd təsərrüfatı, texnologiya və yaşıl enerji kimi qeyri-neft sektorlarına birbaşa xarici investisiyaları (FDI) təşviq etmək həm iqtisadi artımı dəstəkləyə, həm də inflyasiya risklərini azalda bilər.

"Sabit investisiya mühiti əsas amildir,"—deyə İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin eksperti Qubad İbadoğlu bildirib. "Azərbaycan uzunmüddətli artımı həddindən artıq dövlət xərcləmələri olmadan dəstəkləmək üçün daha çox özəl kapital cəlb etməlidir."

İnflyasiya proqnozlari: real hədəflər

Hazırkı proqnozlar sıfır inflyasiyaya nail olmağın iddialı bir məqsəd olaraq qaldığını göstərir. AMB 2025-ci il üçün illik inflyasiya səviyyəsinin 5,5% olacağını, 2026-cı ildə isə 3,8%-ə enəcəyini proqnozlaşdırır. BMT daha optimist proqnoz təqdim edərək inflyasiyanın 2025-ci ildə 3,6%-ə, 2026-cı ildə isə 3,1%-ə düşəcəyini gözləyir. Bu rəqəmlər göstərir ki, inflyasiyanı tamamilə aradan qaldırmaq real görünməsə də, düzgün siyasət tədbirləri ilə onun əhəmiyyətli dərəcədə azaldılması mümkündür.

İstər ABŞ-da, istərsə də Azərbaycanda sıfır inflyasiya hədəfinə çatmaq fiskal məsuliyyət və iqtisadi stimullar arasında incə bir balans tələb edir. Maskın ABŞ üçün baxışı dərin xərclərin azaldılmasına əsaslansa da, Azərbaycanın yolu daha sərt monetar siyasət, büdcə intizamı və strateji investisiyaların birləşməsindən ibarət ola bilər. Nəticədə, inflyasiyanın idarə olunması sadəcə rəqəmlərdən ibarət deyil—bu, iqtisadi tənəzzülə səbəb olmadan dayanıqlı artımı təmin etmək məsələsidir.