Media-icmal 29.05.19

"Cənub" qaz dəhlizinin mahiyyəti, kölgə iqtisadiyyatına qarşı mübarizə, qeyri-neft sahəsində vəziyyət və s. məsələlər bugünkü (29 may, 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır.

"Cənub" qaz dəhlizi- əməkdaşlıq körpüsü

"Azərbaycan" qəzeti "Xəzərdən Adriatik sahillərinə uzanan əməkdaşlıq körpüsü" şərlövhəli məqalədə "Cənub" qaz dəhlizi layihəsini dəyərləndirir.

Müəllif xatırladır ki, 2018-ci il mayın 29-da Bakı yaxınlığındakı Səngəçal terminalında "Cənub" qaz dəhlizinin rəsmi açılış mərasimi keçirilib, "Cənub" qaz dəhlizi Azərbaycan qazının Avropa qitəsinə nəqlini həyata keçirəcək nəhəng bir layihədir.

Müəllif əlavə edir ki, layihə çərçivəsində çəkiləcək dəhliz "Şahdəniz" yatağının işlənməsinin ikinci mərhələsi, kimi CQBK-nın (Cənubi Qafqaz Boru Kəməri) genişləndirilməsi, TANAP-ın (Transanadolu Qaz Boru Kəməri) və TAP-ın (Transadriatik Qaz Boru Kəməri) çəkilişi kimi dörd mühüm seqmenti birləşdirir.

Yazı müəllifi vurğulayır ki, 2018-ci ilin iyununda isə TANAP da istismara daxil oldu, bu münasibətlə Türkiyədə, Əskişəhərdə təntənəli tədbir keçirildi və beləliklə, artıq bir ildir üç seqmenti müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərən "Cənub" qaz dəhlizi ilə "Şahdəniz" qazı nəql edilir, sonuncu seqment olan TAP-ın çəkilişi uğurla yekunlaşmaqdadır və 2020-ci ildə bu kəmər də işə düşərək Azərbaycan qazını Avropaya çatdıracaq.

Müəllifə görə, "Cənub" qaz dəhlizinin uzunluğu 3500 kilometrdir, dəhlizi təşkil edən, bir-birinə möhkəm "halqa" ilə bağlanan üç kəmər 1,2 trilyon kubmetr ehtiyata malik "Şahdəniz" yatağından hasil olunan qazın Avropa bazarına ötürülməsini təmin edəcək.

Müəllif deyir ki, layihə 40 milyard dollar həcmindədir, "Cənub" qaz dəhlizinin təməli 2014-cü il sentyabrın 20-də Səngəçal terminalında qoyulub, dəhlizin işə düşməsi 2020-ci ilə nəzərdə tutulur.

Yazı müəllifi bu layihənin əhəmiyyəti barədə açılış mərasimində prezident İlham Əliyevdən sitat gətirir: "Əlbəttə, biz hamımız yaxşı bilirdik ki, böyük həcmdə Azərbaycan qazını dünya bazarlarına çıxarmaq üçün qaz kəməri lazımdır.

Beləliklə, "Cənub" qaz dəhlizinin yaradılması ilə bağlı praktiki işlərə start verildi. Çox ciddi işlər, danışıqlar aparıldı. İndi bu işlərin əksəriyyəti reallığa çevrilib. Avropanın enerji xəritəsini dəyişdirəcək nəhəng layihə uğurla sona çatmaqdadır".

Yazının sonunda isə bu layihənin mahiyyti barədə oxuyuruq: "Cənub" qaz dəhlizi Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafında mühüm faktor kimi çıxış edəcək. Bütün iştirakçı ölkələrə və şirkətlərə gəlir gətirəcək. Avropanın enerji təchizatının şaxələndirilməsində ciddi amil olacaq. Dövlətlər və xalqlar arasında əməkdaşlığı, işgüzar əlaqələri inkişaf etdirməklə yanaşı, regionda təhlükəsizliyin və sabitliyin təmin olunmasına müsbət təsir göstərəcək.

"Kölgə iqtisadiyyatı" azaldımı?

"Yeni Müsavat" qəzetində isə "Pərviz Heydərov: "Dövlətin vergi siyasətinin təkmilləşdirilməsi 3 tərəfə xidmət etməlidir" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif ölkədə "kölgə iqtisadiyyatı"na qarşı mübarizə barədə iqtisadçı-ekspertlər Pərviz Heydərov və Rəşad Həsənovla müzakirə aparır.

Müəllif deyir ki, Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatının səviyyəsi barədə müstəqil ekspertlər, xarici təşkilatlar və rəsmi statistikanın hesablamaları arasında həmişə kəskin fərq olub: "Belə ki, Dövlət Statistika Komitəsi qeyri-şəffaf iqtisadiyyatın ümumi iqtisadiyyatda payını 8-9 faiz, yerli ekspertlər 70 faizdən yuxarı, beynəlxalq təşkilatlar isə bir qayda olaraq 50-60 faiz civarında hesablayırlar", - müəllif bu fərqi belə nəzərə çatdırır.

Müəllif vurğulayır ki, rəsmi qurumlar uzun illər kölgə iqtisadiyyatının Azərbaycanda problem yaradacaq səviyyədə olmadığını iddia ediblər, amma 2017-kölgə iqtisadiyyatının əsas fəsadlarından olan qeyri-rəsmi məşğulluğa qarşı bir sıra addımlar atılıb: "Bu zaman aydın olur ki, Azərbaycanda qeyri-rəsmi məşğulluq rəsmi uçotda olan məşğulluqdan az qala iki dəfə yüksəkdir", - müəllif belə bildirir.

Müəllif hökumətin qeyri-rəsmi məşğulluq və kölgə iqtisadiyyatına qarşı mübarizə məqsədilə bu ilin yanvarından vergi və sosial sığorta ödənişləri sistemində bəzi dəyişikliklər, bu dəyişikliklərin səmərəsi barədə eskpertlərə müraciət edir.

P.Heydərov deyir ki, vergi sahəsindəki islahatlar gəlirlərin heç də azalmasına səbəb olmayıb, əksinə, 2018-ci ilin rəqəmlərilə müqayisədə pronozlardan 10,4% yuxarı gəlir qazanılıb.

P.Heydərova görə, bu həm də bir daha təsdiq edir ki, neft gəlirlərinin büdcədə payı yüksək olduğu dövrdə kölgə iqtisadiyyatının qarşısını alan islahatlara getmək daha şanslıdır və buna şərait genişdir.

P.Heydərov hesab edir ki, vergi siyasəti dövlət büdcəsinə, işəgötürənə və işçiyə xidmət etməlidir: "Odur ki, islahat nəticəsində neft-qaz, həmçinin dövlət sektorundan kənar sahəyə aid vergi ödəyicilərində işləyən fiziki şəxslər üzrə 14 faizlik gəlir vergisinin ləğvindən ən çox qazanc götürən vətəndaş olmalı idi".

Müəllifə görə, həm də bu islahata qədər üst-üstə 40% yaxınlaşan gəlir vergisi əmək haqlarının gizlədilməsinə, ikili mühasibata və əmək müqavilələrinin bağlanmaması kimi amillərə yol açırdı.

İqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənovun fikrincə, kölgə iqtisadiyyatı, gizli məşğulluq Azərbaycanda ən ciddi problemlərdən biridir ki, iqtisadi itikilərlə yanaşı ədalətsiz rəqabət mühitinin də formalaşmasına səbəb olub, amma uzunmüddətli olsa da bu mübarizə ədalətli rəqabət mühitinin formalaşdırılması, ədalətsiz yanaşmaların aradan qaldırılması üçün vacibdir.

Ekspertə görə, hələ ki vergi ilə bağlı bəzi sahələrdə islahatları həyata keçirmək mümkün olmayıb.

Bundan sonra kölgə iqtisadiyyatına qarşı hansı addımların atılmasının gərəkdiyinə gəlincə, P.Heydərov deyir ki, vergi dərəcələri əhalinin məhz aşağı gəlirli hissəsinin maraqları nəzərə alınmaqla endirilməli, ödənişə maraq artırılmalı, əməkhaqlarının getdikcə artmasına, işçidə real və gələcək sosial sığortası haqda düşünməsinə, bunda həvəsli olmasına şərait yaradılmalıdır".

R.Həsənov isə hesab edir ki, vergi yükü azaldılmalıdır, belə ki, Dünya Bankının hesablamalarına görə, Azərbaycanda kommersiya gəlirlərində vergi yükü 39,8 faizə bərabərdir və azaldılmalıdır, üstəlik, Azərbaycanda kölgə iqtisadiyyatının xüsusi çəkisi 60 faizdir. "Bu qədər böyük payın leqallaşması vergi yığımlarında kəskin azalmanın qarşısını alacaq, ən azı mövcud səviyyəni saxlamağa imkan verəcək",- R.Həsənov bildirir.

Ekspertə görə, vergi yükünün azaldılması investisiyaların cəlb olunması, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi baxımından da çox mühüm rol oynayacaq addım olar.

Qeyri-neft sahəsində vəziyyət necədir?

"Yeni Sabah.az"da isə "Ölkəni idarə edənlər papaqlarını qarşılarına qoyub..." - Nemət Əliyev" sərlövhəli məqalə diqqəti cəlb edir.

Sayt ölkədə qeyri-neft sektorunun vəziyyəti barədə iqtisadçı-ekspert Nemət Əliyevin düşüncələrinə yol verib.

"Qeyri-neft sektorunun sağdan, soldan, yuxarıdan, aşağıdan, arxadan, öndən almadığı zərbə qalmayıb. Yarıtmaz idarəetmə bütün mənalarda sözünü deməkdədir". "Yeni Sabah" xəbər verir ki, bunu iqtisadçı Nemət Əliyev deyib.

Iqtisadçi bildirir ki, Dövlət Gömrük Komitəsindən əldə olunan ən son məlumatlara görə, 2019-cu ilin yanvar-aprel ayında neft sektorunun ümumi ixracda payı 92 faizə yüksəlib: "7,1 milyard dollarlıq ixracın 6,5 milyard dolları xam neft, neft məhsulları və təbii qazdan ibarət olub, ümumi ixracda qeyri-neft mallarının payı vur-tut 8 faiz təşkil edib. Halbuki, bu pay bir il əvvəl 9 faiz, iki il əvvəl 12 faiz, dörd il əvvəl isə 14 faiz olub. Bu göstərici son dörd ildə 6 faiz bəndi azalaraq 8 faizə enib, Amma qeyri-neft sektoruna dəyən zərbə bununla bitməyib".

N.Əliyevin sözlərinə görə, ərzaq və qeyri-ərzaq mallarına daxili təlabatın ödənilməsində də qeyri-neft istehsalının rolu zəifləməkdə davam edib.

Ekspert deyir ki, bu ilin ilk dörd ayında idxal 50,3 faiz artıb: "İdxalda yaşanan bu artım tempini son illərin ən yüksək göstəricisi saymaq olar. İdxalın bu səviyyədə artması özlüyündə daxili istehsalın nə dərəcədə zəif olması haqqında ilk baxışdan çox şey ifadə eləyir. Pərakəndə ticarət dövriyyəsinə dair məlumatların təhlili konkret şəkildə göstərir ki, hazırda xarici malların ümumi daxili təlabatın ödənilməsində rolu 68 faizə yüksəlib. Deməli, yerli istehsalın burada rolu vur-tut 32 faizdir".

Ekspertin iddiasına görə, nəticə çıxarmaq baxımından ibrətamizdir ki, yerli malların dörd aylıq ticarət dövriyyəsi son 5 ildə 2,7 dəfə azalaraq 5,7 milyard dollardan 2,1 milyard dollara düşüb.

N.Əliyevə görə, burada belə sual yaranır: "2004-2018-ci illərdə ölkə iqtisadiyyatına yatırılan 245 milyard dollarlıq sərmayənin izlərinə buralarda niyə rast gəlinmir? Fikrimcə, bunun xalqa ağlabatan izahatı açıqlanmalıdır. Ölkəni idarə edənlər papaqlarını qarşılarına qoyub neftdənkənar istehsal sahələrinin rolunun niyə bu dərəcədə zəifləməsinin gerçək səbəbləri və bunun hansı ağır nəticələr doğura biləcəyi haqqında yaxşı-yaxşı fikirləşməlidirlər".