Məktəb üçün könüllü ianələr: leyhinə və əleyhinə

Bakı/28.04.22/Turan:  Təhsil naziri Emin Əmrullayev bildirib ki, yeni tədris ilindən məktəblərdə könüllü ianə modeli tətbiq oluna bilər.

Onun sözlərinə görə, valideynlərin məktəblərə könüllü şəkildə ianə verməsilə bağlı bir neçə model təqdim olunub.

Nazir 2021-ci ilin sonunda da məktəblərdə könüllü ianə sistemi barədə söz açmışdı. Bildirmişdi ki, Təhsil Nazirliyi ictimai müzakirələrdə səsləndirilən fikirləri analiz edib ictimaiyyətin rəyini öyrənəndən sonra,2022-ci ilin ilk aylarında məsələ ilə bağlı daha konkret mexanizmlər təqdim edəcək.

Bu model məcburi pul yığımlarına çevrilməz ki? Bununla rüşvətin kökünü kəsmək olarmı?

Dünyanın bir neçə ölkəsində məktəblərdə könüllü ianə modeli mövcuddur.

Məsələləri, Yeni Zelandiyada məktəblərin demək olar ki, hamısında könüllü ianələr yığılır. Məktəb yerləşdiyi rayonun prestijliyinə görə ianələrin məbləği də fərqlənir. İanələrin orta məbləği ildə 250 dollardır. Yığılan vəsaitlər siniflərin və məktəb ərazisinin əlavə təchizatına yönəlir.

Böyük Britaniyada bəzi məktəblərdə könüllü ianə modeli tətbiq olunsa da, bu, valideynlərin narazılığına səbəb olur. The Guardian qəzeti yazır ki, 2018-ci ildə Britaniyanın Wednesbury Oak Academy məktəbi valideynləri ianə verməyən uşaqlara idman meydançasında oynamağı və məşq etməyə qadağan edib.

Azərbaycan qanunvericiliyi məktəblərdə ianələrin toplamasına icazə verir. Təhsil haqqında qanunun 38-ci maddəsinə görə, təhsil müəssisəsi qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada fiziki və hüquqi şəxslərə müxtəlif ödənişli təhsil xidmətləri göstərmək, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq, hüquqi və fiziki şəxslərdən ianələr və könüllü yardımlar almaq hüququna malikdir. Bu mənbələrdən əldə olunan vəsait və digər əmlak dövlət təhsil müəssisəsinə büdcədən ayrılan vəsaitlərin miqdarına təsir göstərmir və onun nizamnaməsinə uyğun olaraq sərbəst istifadə edilir.

Qanunda dövlət və bələdiyyə təhsil müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi mənbələri kimi hüquqi və fiziki şəxslərin, o cümlədən əcnəbilərin və vətəndaşlığı olmayan şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin qanunvericiliyə uyğun olaraq verilən qrantları, vəsiyyət olunan vəsaitləri, ianələri və yardımları göstərilib.

Bakı sakini Fatimə Əliyeva hesab edir ki, bu sistem uşaqların arasında ayrı-seçkiliyə səbəb olacaq: «Çünki kimsə ianəni verə biləcək, kimsə yox. Kimsə hər ay böyük məbləğdə ianə edə biləcək və avtomatik olaraq digər uşaqların yanında daha imtiyazlı şagirdə çevriləcək».

O hesab edir ki, bu model rüşvətin kökünü kəsə bilməz: «Rüşvətin kökünü kəsmək üçün müəllimlərə yaxşı maaş vermək lazımdır. Bu məsələ isə inanmıram könüllü olsun. Gəlib ianə tələb  edecəklər və hamı da ödəməyə məcbur olacaq».

Təhsil Nazirliyindən bildiriblər ki, məktəbdə pul yığımını leqallaşdırmaq əsas məqsəd deyil: «Əsas məqsəd məktəblə ailə arasında düzgün ünsiyyətin qurulmasıdır. Məktəblərdə qeyri-qanuni yığımlar uzun illərdir müzakirə mövzusudur və bu istiqamətdə effektiv həll yolu təqdim edilməlidir».

Qurumdan qeyd olunub ki, hazırda məktəblərə ianə mexanizminin olması ilə bağlı Təhsil Nazirliyi yanında İctimai Şura müzakirələr aparır və bir neçə model təqdim olunub.

Vurğulanıb ki, məktəblərə könüllü ianə modellərinin tədbiqi yeni tədris ilindən nəzərdə tutulur. Məktəblərdən hansı istəsə qoşula bilər. Lakin adamlar  bunu faydasız hesab etsələr, model məktəblərdə tədbiq edilməyəcək.

Təhsil məsələləri üzrə ekspert Kamran Əsədov  bildirib ki, məktəblərdə könüllü ianə modeli dünya təcrübəsində var: «Burada əsas məsələ daxil olan vəsaitin xərclənməsidir. İndi kor-koranə pul yığılır, bilinmir kim, nə məqsədlə pul yığır, amma nazirin dediyi model budur ki, hər kəs bank hesabına pul köçürsün və həmin pul hara xərclənəcəksə birmənalı şəkildə bunun hesabatlılığı olsun».

İanə sistemini müsbət qiymətləndirən ekspert qeyd edib ki, bu gün məktəblər təklif etməkdə sərbəst deyil: «Məktəblər problem yaşayır. Bu gün orada təmir və bərpa işlərini aparmaq üçün, hər hansı avadanlıq almaq üçün uzun bürokratik proseslər var. Ortada maliyyə muxtariyyətinə ehtiyac var. Bunu qanunsuz yığımlarla yox, yalnız könüllü ianə ilə həll etmək olar».

Lakin onun fikrincə, neqativ hallar da baş verəcək: «Məsələn bəzi direktorlar tikinti materiallarını tanışı olan mağazalardan, sexlərdən bir qiymətə alacaq, başqa qiymət yazacaq. Yəni, o pulu istədikləri kimi xərcləyəcəklər. Bunlar qaçılmazdır».

Kamran Əliyevin sözlərinə görə, yığılan ianələrin xərclənməsinə ictimai nəzarət olmalıdır.--0--