Üç məşhur qayda – maska, məsafə və gigiyena

Bakı/04.12.20/Turan: Artıq bir həftədən çoxdur ki, Azərbaycanda yeni növ koronavirusa yoluxanların gündəlik statistikası 4 min nəfər civarındadır. 9 aydır COVID-19 ilə mübarizə aparan Azərbaycanda ümumilikdə 133 733 nəfər bu xəstəliyə yoluxub, 81 234 nəfər sağalıb, 1510 nəfər isə vəfat edib. 

Bəs bu 9 ay ərzində Azərbaycanda koronavirusla mübarizəni necə qiymətləndirmək olar? 

“Azadlıq” radiosuna danışan koronavirus xəstəsi A.H. yerli səhiyyə sisteminin  COVİD-lə mübarizə səviyyəsindən narazı olduğunu deyib. «Ailəlikcə COVİD-pozitivik. Yaxşı ki, özüm həkiməm. Özüm dava- dərmanı yaxşı- pis əldə elədim. Özüm də təyinatı icra edirəm. Bu günə olan müşahidə və nəticələrini sizinlə bölüşüm. Yaxma ilə bağlı poliklinikaya müraciət zamanı dedilər ki, siz nə bilirsiniz ki, sizdə korona var, yaxma tələb edirsiniz? Sonra bildirdilər ki, yaxmanı ancaq 4 gün sonra götürüb sonrakı 3 gündən sonra cavabını deyə bilərlər. Bir sözlə, 1 həftə gözləməli idik. İşlədiyim qurumda həmin gün müayinədən keçib səhəri gün cavabı aldıq. Analizlərin cavabı «pozitiv» çıxan gün poliklinika zəng edib bülleten lazım olub- olmadığını soruşdu. Polis də zəng eləyib çölə çıxmaqla bağlı hədələdi. Vəssalam. 5 gündür evdəyik. Nə dərman gördük, nə də ərzaq alıb gətirə biləcək sosial xidmətləri. Həyat yoldaşımda tənəffüs çatışmazlığı ilə bağlı problemlər başladı, heç öz vəziyyətim də yaxşı deyildi. Yenə utana- utana poliklinikaya zəng elədim ki, dərman vermirsiniz, bəlkə qan götürüb laboratoriyaya verəsiniz? Cavab isə «yox» oldu. Yaxma vermək elə bürokratik əngələ çevrilib ki, adamlar hansısa həkimə müraciət edib 5-6 sistem, adı heç bir klinik protokola salınmamış bahalı antiviral dərmanlardan yazdırırlar və həyatlarına davam edirlər. Bəli, ən azı 95% xəstə sağalır. Amma sağalana qədər səxavətlə paylaşılır bu xəstələrin virusları. Həmin xəstələrdə günah axtarmayın. Heç kim maskasını burnuna çəkib vicdan əzabı içində qorxa-qorxa market-aptek gəzmək istəməz. Heç kim də brifinqdəki "müdriklər”in dedikləri kimi, marşrutdakı basabasa əylənmək üçün minmir. Hər kəs birgünlük dolanışığının və evdəki xəstələrinin dərman pulunun dalınca düşüb». 

Deputat Musa Quliyev Turan-a bildirib ki, Azərbaycan koronavirusla mübarizədə kifayət qədər yüksək nəticələr əldə etdi. «Koronavirus yeni bir infeksiyadır və bəşəriyyət üçün  geniş yayılmış pandemiyadır. Ona görə də tam öyrənilməyib və problemlər yalnız bundan qaynaqlanır. Amma təşkilati baxımdan Azərbaycan dövləti nə lazımdır, hamısını etdi. Bu məsələ cənab prezidentin nəzarəti altındadır, Operativ Qərargah yaradılıb, qısa müddətdə 45 xəstəxana bu işə cəlb olunub və təxminən 15-ə yaxın yeni modul xəstəxana yaradılıb. Lazım olan bütün mübarizə tədbirləri həyata keçirilir. O cümlədən yerli maska və kombinezon, dezinfeksiya vasitələrinin istehsalı və s. Hamısı qısa müddətdə təşkil olundu və yay dövründə çox yaxşı nəticələr verdi. Azərbaycanın uğurları Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. Hökümət tərəfindən xəstələrin müalicəsi və diaqnostikası üçün kifayət qədər işlər görülüb və mən bu işləri müsbət qiymətləndirirəm. Cənab prezidentin təşəbbüsü ilə BMT-nin xüsusi sessiyası başlayıb. Bu da Azərbaycanın beynəlxalq COVID-lə mübarizəyə böyük töhfəsi deməkdir». 

M.Quliyev koronavirusla mübarizədə çatışmayan tərəflərə də toxunub. «Maarifləndirmə sahəsində kifayət qədər uğurlu fəaliyyətimiz yoxdur. Bu problem yalnız Azərbaycanda deyil, bütün dünyada mövcuddur. Vətəndaşlarımızın çoxu bu işə məsuliyyətsiz yanaşır və bu yanaşmanın bir tərəfi onların yaz aylarında virus yoxdur deməkləri idisə, indiki halda isə tamamilə etinasız münasibətdir. Yəni, «mənə yoluxmaz», yaxud da «mən ayaq üstdə keçirərəm» kimi bir münasibətdir. Bu mənada maarifləndirmə işini gücləndirmək lazımdır, inzibati tədbirlər də artırılmalıdır. Düzdür, biz qanunlar qəbul etmişik, cərimələr də var, artıq açıq havada da maskanın taxılması məcburidir. Amma nəzarət və cərimələrin sayı artırılmalıdır. Digər bir məsələ insanların təmasını azaldan tədbirlər çox olmalıdır. Çünki virusa yoluxmanın əsas mənbəyi insan təmasıdır. Biz maska da taxsaq, məsafə də gözləsək xəstə insanla qapalı məkanda bir neçə saat qalacağıqsa, deməli, yoluxacağıq. Vətəndaşlarımızın məsuliyyət hissini artırmaq üçün tədbirlərə ehtiyac var, çünki artıq biz görürük ki, xəstə, hətta evdə müalicə alan insanların hamısı küçələrdə gəzirlər. Mən hesab edirəm ki, evdə müalicə alan şəxslər üçün elə elektron sistem qurulmalıdır ki, onlar evdən çıxan kimi hər hansı şəkildə izlənilsin, evə qaytarılsın və məsuliyyətə cəlb olunsun». 

Azərbaycan Həkimləri İctimai Birliyinin təsisçilərindən biri, həkim-radioloq Aydın Əliyev bildirib ki, dövlət ən yuxarı səviyyəsində koronavirusla bağlı mübarizəyə çox gözəl maddi və mənəvi dəstək verildi. «Lakin müvafiq qurumların səmərəliliyi o qədər də yüksək olmayıb. Problem yeni başlayanda test nəticələri “pozitiv” olan insanlar məcburi karantinə alındı və insanların arasında panika yarandı. Test nəticəsi “pozitiv” olan, amma heç bir şikayəti olmayan adamlar karantinə salınırdı və ona gündə bir ovuc dərman verilirdi. Həmin adamlar dərmanları atırdı və heç bir ağırlaşma olmadan 10 gün sonra testin nəticəsi “neqativ” olurdu və adamlar evə buraxılırdı. Bu həm dərman israfı idi, həm də həmin insanlarda və onların ətrafında olanlarda belə bir fikir yaradırdı ki, bu, bir oyundur, belə bir virus yoxdur. Bu da ümumi işə çox zərər vurdu». 

Mütəxəssis yay aylarında istirahət günləri ərzində sərt karantinin tədbiqini də səhv qərar kimi qiymətləndirdi. «Bu, ona gətirib çıxarıb ki, cümə günləri insanlar marketlərə axışdı və o nəticəni verdi ki, yoluxmaların sayı azalmaqdansa, əksinə artdı».

Aydın Əliyev qeyd edib ki, neqativ halların biri odur ki, təxminən 100-ə yaxın həkim və ondan daha çox xəstəxanada işləyən texniki personal koronavirusdan dünyanı dəyişsə də müvafiq qurumlar tərəfindən bu həkimlərin ailəsinə bir məktub belə yazılmadı. «Yaza bilərdilər ki, sizin atanız, qardaşınız və yaxud bacınız fədakarcasına mübarizə aparıb və həyatını itirib. Ən azından həkimlərin ailəsinə başsağlığı vermək olardı». 

Həkim vurğulayıb ki, maddi məsələlərdə qarışıqlıq var. «Tibb işçilərinin məvacibi məsələsində, hesablamada müəmmalı məqamlar var, məvacibin verilməsində gecikmələr çox olur. Bunu bəzi həkimlər iddia edirlər». 

Şöbə müdiri qeyd edib ki, bəzi məqamlarda həkimlər qınanılır, amma bu, düzgün yanaşma deyil. «Həkimlər heç qınanılası deyil. Çünki xəstələr həddindən artıq çoxdur, Təcili yardım, poliklinikaların həkimləri çatdırmır, onlara yüzlərlə mesaj gəlir, insanlar kömək istəyir və həkimlər fiziki olaraq çatdırmırlar. Müvafiq səhiyyə qurumları tərəfindən müəyyən tədbirlər görülməlidir».

Mütəxəssis vəziyyətdən çıxış yollarını da təklif edib. «Televiziyalarda və sosial mediada 24 saat ərzində koronavirusun müalicəsi ilə məşğul olan növbətçi həkimlər zəng vuran insanlarla konsultasiya keçirsin. Çünki Təcili Tibbi Yardım çatdırmır, xəstə də çox pis vəziyyətdə qalır və çıxış yolunu tapa bilmir. Bu, həqiqətən də acınacaqlı bir vəziyyətdir. Xəstə heç olmasa televiziyaya zəng vurub vəziyyətini izah edərək həkim məsləhəti ala bilsin. Bundan əlavə, bütün poliklinikalarda, tibb müəssisələrində növbətçi həkimlər ayrıla bilər ki, görüntülü olaraq xəstələr 24 saat ərzində onlarla yaşayış yeri üzrə əlaqə saxlasın. Çünki fərdi baxış üçün həkimlərin sayı yetərli deyil və bu, bütün dünyada belədir». 

Aydın Əliyev bildirib ki, ağır xəstələrin xəstəxanalarda yerləşdirib müalicə alması üçün kriteriyalar müəyyənləşdirilməlidir. «Hansı hallarda, hansı kompüter tomoqrafiyası göstəricilərində, hansı şikayətlərdə, analizlərdə xəstə hospitalizasiya edilməlidir, hansı hallarda evdə müalicə almalıdır. Burada bir qarışıqlıq var. Kimsə götürür kiminsə adamının xəstəxanaya yerləşdirilməsini istəyir, halbuki, xəstə ağır deyil. Onlar da məcbur olur yerləşdirməyə. Belə getsə, biz ağır xəstələri yerləşdirməyə yer tapa bilməyəcəyik. Biz lazımi tədbirlər görməliyik, ağırlaşan xəstələri xəstəxanalarda düzgün müalicə etməliyik». 

Həkim vurğulayıb ki, apteklərin dərmanlarla təchiz edilməsi çox vacibdir. «Xəstələr zəng edirlər ki, dərman tapa bilmirik. Düzdür, xəstə çoxdur, amma ən azından koronavirusla mübarizədə kömək edən dərmanların apteklərdə olması insanlarda toxtaqlıq yaradacaq ki, gedib ala bilər. Niyə bu gün hamı xəstəxanaya meyllidir? Çünki apteklərdə dərman tapa bilmirlər və çalışırlar xəstəxanada yatsınlar. Bunları nizamlaya bilsək, onda ölüm halları da azalacaq. Üç məşhur qaydanı – maska, məsafə və gigiyena unutmamalıyıq və bununla bağlı maarifləndirmə aparmalıyıq». -0-