Hansı əmək haqqından pul yığmaq olar?

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi naziri Səlim Müslümov bu yaxınlarda etdiyi çıxışlardan birində Azərbaycan vətəndaşlarını pensiya haqqında düşünməyə və yaşlılıq üçün pul yığmağa çağırıb. Yerli və beynəlxalq ekspertlərin iştirakı ilə ölkədə əmək pensiyalarının könüllü yığım komponentinin tətbiq edilməsi və qeyri-dövlət pensiya institutlarının yaradılması haqqında qanun layihəsi üzərində iş hələ də davam edir.

İqtisadi qeyri-sabitlik, qiymətli kağızlar bazarının zəifliyi, insanların gəlirlərinin azalması şəraitində özəl pensiya fondlarının yaradılması perspektivi şübhəli görünür. Dövlətin pensiya yaşının kişilər və qadınlar üçün 65 yaşa qaldırılması, dövlət qulluqçuları, hərbi qulluqçular, prokurorlar üçün iş stajının artırılması üzrə son addımları göstərir ki, büdcə üçün pensionerlərin saxlanması məşəqqətli hal alıb və onlar dövlət xəzinəsinin defisitinin azaldılması istəyindən irəli gəlir.

Milli Məclisin deputatı Musa Quliyev də yaşlılıq üçün pul yığılması ideyasını dəstəkləyir, onun sözlərinə görə, son illərin siyasəti göstərir ki, büdcədən vəsait ayırmaqla layiqli pensiyanı təmin etmək qeyri-mümkündür. Pensiya sisteminin təkcə həmrəy-paylayıcı deyil, bütün komponentlərini inkişaf etdirmək lazımdır. İnsanlarda yeni, öz gələcək pensiyasını təmin etmək mədəniyyəti formalaşdırılmalıdır.

Amma cənab Müslümov və Quliyev, iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində, biznesdə məşğul olanların təkcə qida və kommunal xidmət xərclərini ödəməyə deyil, həm də “qara gün” üçün pul yığmağa imkan verən gəlir əldə etdiklərini düşünərək, insanların hansı əmək haqqından pul yığmalı olduğunu dəqiqləşdirməyiblər.

İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım Mərkəzinin eksperti Samir Əliyev qeyd edir ki, inflyasiyanın yüksək sürətlə artdığı bir şəraitdə əhalinin əksər hissəsinin maliyyə imkanları xeyli məhdudlaşıb. Ərzaq məhsulları ailə büdcəsinin əsas hissəsi olaraq qalır. İstehlak bazarı üzrə məlumatların təhlili göstərir ki, 500-600 manat ölçüsündə əmək haqqının təxminən 80%-i qida məhsullarının alınmasına xərclənir, bu zaman söhbət ənənəvi məhsullardan gedir, delikateslər buraya aid deyil. Qalan 20% nəqliyyata və kommunal xidmətlərin ödənilməsinə xərclənir. Əmək haqqı orta aylıq göstəricidən (499 manat) aşağıdırsa, bütün məbləğ ailənin saxlanmasına xərclənir, yaşlılıq üçün pul yığmaq heç cür alınmır. İşləyənlərin böyük əksəriyyətinin əmək haqlarının 350-450 manat arasında dəyişdiyini nəzərə alsaq, aydın olur ki, heç də hamı ehtiyat üçün pul ayıra bilmir.

İstehlak bazarında bahalaşma ailə büdcəsinə qənaət üzrə səyləri heçə endirir. Yeri gəlmişkən, rəsmi statistikaya əsasən, ölkədə istehlak mallarının qiymətləri və xidmət tarifləri bu ilin martında fevralla müqayisədə 1,6%, yanvar-mart aylarında ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 13,2% yüksəlib. Martda qida məhsulları, içkilər və tütün məmulatları 3,1%, yanvar-mart aylarında 17% bahalaşıb. Hesabat ayında qeyri-ərzaq məhsullarının qiymətləri 0,6%, yanvar-mart aylarında 12,6% bahalaşıb.

Bu arada, “Forum” Resurs Mərkəzinin apardığı sosioloji araşdırmanın nəticələri məlum olub. Belə ki, sorğu zamanı aydın olub ki, Azərbaycan sakinlərinin 31%-i hesab edir ki, bankların təklif etdiyi yığım məhsullarına sərbəst pul vəsaiti yatırmaq üçün bu vəsaitin məbləği aylıq 500-1000 manatdan az olmamalıdır, rəyi soruşulanların 14%-i əmindir ki, sərbəst vəsait aylıq 1000-1300 manatdan az,7%-i isə düşünür kü, 1000 manatdan az olmamalıdır.

Eyni zamanda, respondentlərin 24%-i hesab edir ki, banklara depozit hesablara qoyulacaq sərbəst vəsaitin məbləği 300-500 manat olmalıdır, 11% düşünür ki, bu məqsədlə 100 manat da kifayətdir. Sorğu zamanı sakinlər həmçinin 1000 manat ölçüsündə sərbəst vəsaitlərini necə xərcləyəcəkləri haqqında suala cavab veriblər. 39% bildirib ki, bu məbləği çoxdan arzuladıqları əşyaları almağa, 24%-i borcların qaytarılmasına xərcləyərdi, 21%-i bankların təklif etdiyi əmanət məhsullarından birinə yatırardı, 3% bu vəsaiti evdə saxlayardı, 2% əyləncəyə xərcləyərdi.

Həmçinin, nəzərə almaq lazımdır ki, Azərbaycanda yığılan vəsaitlər devalvasiyadan, yüksək inflaysiyadan müdafiə olunmur və indeksasiya olunmur. Hazırki pensionerlər son iki ildə belə sıçrayışlardan ciddi əziyyət çəkib, vətəndaşların əksəriyyətinin pensiya gələcəyi isə dumanlı olaraq qalmaqdadır. -0-