Neft və qazdan gələn vergi azalırsa başqa vergi artırılacaq?

Noyabrın 13-də Milli Məclisdə “2024-cü il dövlət büdcəsi haqqında”  qanun layihəsinin müzakirəsi zamanı maliyyə naziri Samir Şərifov narahatlıq doğuran məsələlərdən də bəhs edib.

O, bildirib ki, gələn ilin dövlət büdcəsinin proqnozlarında neft sektorundan vergi daxilolmalarında iki dəfəyə qədər azalma gözlənildiyinə görə, ümumi vergi daxilolmalarında 2023-cü ilin proqnozundan 7,5 faiz geriləmə olacaq:“Neft sektorundan vergi daxilolmaları 2 milyard manatdan artıq həcmdə azalıb. Yəni iki dəfəyə qədər azalma baş verib. Bu, bizi kifayət qədər narahat etməlidir”.

Nazirin sözlərinə görə, bunun səbəblərdən biri keçən ilin əvvəlində dünya miqyasında qaz qiymətlərinin kəskin surətdə artması olub: “Şübhəsiz ki, Azərbaycan da bundan bəhrələnmişdi. Eyni zamanda dünya enerji bazarlarında olduqca müsbət münbit qiymət konyunkturası bu gün mövcuddur. Hətta bu da nəzərə alınmaqla dövlət büdcəsində neftin qiyməti 60 ABŞ dollarına qaldırılıb”.

Milli Məclisin İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü Rüfət Quliyev Turana bildirib ki, qaz gəlirlərin azalması Azərbaycan iqtisadiyyatında təlatümlərə gətirib çıxarmayacaq.

Deputatın sözlərinə görə, xüsusi diqqət qeyri-neft sektoruna verilir: “Bu sektor artmalıdır və artır da. Amma qeyri-neft sektorun artması templəri bizi qane etmir. Eyni zamanda qeyri-neft ixracının templəri də daha yüksək olmalıdır”.

Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2023-cü ilin 9 ayında ölkədə 100,9 milyard manatlıq və ya əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 0,5 faiz çox ümumi daxili məhsul istehsal olunub.İqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda əlavə dəyər 2,3 faiz azalıb, qeyri neft-qaz sektorunda isə 3,1 faiz artıb.

R.Quliyev hesab edir ki, hansısa fövqəladə tədbirlərə ehtiyac yoxdur: “Təbii ki, neft hasilatının azalması gedir və qaz qiymətləri əhəmiyyətli dərəcədə azalıb. Amma biz artıq öz nəqliyyat infrastrukturumuzu kifayət qədər inkişaf etdirmişik və ondan biz hətta daha çox valyuta gəliri əldə edəcəyik. Biz  Türkmənistanla Transxəzər qaz kəməri ilə bağlı razılığa gəlsək, artıq daha çox Türkmənistan qazını nəql edəcəyik. Bu bizə qaz və neft satışından daha çox gəlir gətirəcək”.

Onun sözlərinə görə , iqtisadiyyatda kiçik və orta biznesə keçid gedir: “Bu, iqtisadiyyatımızın onurğa sütunu rolunu oynayacaq. Yəni, ən əsası odur ki, hökumət vəziyyətə nəzarət edir və ən optimal variantları axtarır. Bu da onda alınır”.

Deputat qeyd edib ki, Azərbaycan bərpa olunan enerji istehsalında uğurlar əldə edəcəksə, qənaət olunan qaz və nefti ixrac etmək mümkün olacaq: “Digər tərəfdən Ələt Azad İqtisadi Zona da yaxın zamanda öz bəhrəsini verəcək. Qarabağa biz vəsait yönəldirik və bir müddət sonra oradan da ölkə büdcəsinə axın olacaq. Ona görə də qaz gəlirlərin azalmasının çoxlu ziyan vuracağına inanmıram”.

İqtisadçı Natiq Cəfərli isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, Azərbaycanda bir tək neft-qaz qiymətlərindən yox, hasilatın da azalmasından problemlər yaşanır: “Çünki hasilatın piki 10-15 il əvvəl keçib. İndi hasilat azalır. Neft qiymətləri keçən ilə nisbətən aşağıdır, qaz qiymətləri də xeyli düşüb. Bu ilin başlanğıcında qaz qiymətləri ortalama ilə 400 dollar olub, amma keçən il elə günləri olub ki, qazın 1000 kubmetri 2500-3000 dollara çatmışdı. Düzdür, Azərbaycan qaz üzərində uzunmüddətli kontraktlarla işləyir, amma istənilən halda bazardakı dəyişikliklər kontrakt qiymətlərinə də təsir göstərir”.

İqtisadçının sözlərinə görə, gəlirlər artdıqca bu vergi gəlirlərinə də təsir göstərir: “Amma indi neftin hasilatı azalır və 2025-ci ilə qədər bu, davam edəcək. Neft qiymətlərinin və hasilatın azalması fonunda Azərbaycanda fəaliyyət göstərən neft şirkətlərinin gəlirləri azalır. Gəlirləri azalırsa, şirkətlərin vergi öhdəlikləri də azalır...Gələn il bu sahədən 2 milyarda yaxın daxilolmalar azalacaq”.

N.Cəfərlinin fikrincə, bu Azərbaycan iqtisadiyyatının neft-qaz sektorundan nə dərəcədə ağır şəkildə asılı olduğunun sübutudur.

İqtisadçı qeyd edib ki, Azərbaycan höküməti uzun illərdir qeyri-neft sektorunun inkişafının prioritet  və bu sahədə uğurların əldə olunduğunu söyləyir: “Qeyri-neft sektorunun elə sahələri var ki, orada vergi öhdəlikləri çox azdır və bu doğrudur. Həmin sahələrdə son illər müəyyən irəliləyiş əldə olunsa da, amma bu, vergi daxilolmalarına təsir göstərmir. Vergi daxilolmaların artması üçün hökümət bazarı daha liberal və rəqabətli hala gətirməyə çalışmalıdır”.

Onun fikrincə, hökumət vergi daxilolmaların azalmasını vergilərin artması ilə kompensasiya etməyə cəhd edə bilər: “Bununla bağlı müəyyən cəhdlər oldu. Məsələn, indi müzakirə gedir ki, mikro və kiçik sahibkarlara güzəştlərin bir hissəsi ləğv olunsun. Gələcəkdə də belə cəhdlər ola bilər ki, neft-qaz sektorundan vergi daxilolmaların azalmasına görə digər sahələrdə vergi öhdəlikləri artırılsın. Amma bu çox ciddi problemlər yarada bilər”.

N.Cəfərli hesab edir ki, yaxın illərdə qaz-neft sektorundakı itkiləri qeyri-neft sektoru hesabına kompensasiya etmək mümkün olmayacaq.