Sərhədsiz mobilekratiya

İsveçin telekommunikasiya nəhəngi olan “TeliaSonera” (Azərbaycan oxucularına yerli Azercell mobil operatorunun sahibi kimi tanınan) korrupsiyada şübhəli bilinir.

Yeni il bayramlarından sonra müvafiq geniş məruzə dərc edilməlidir. Yerli bazarda irəliləmək üçün holdinq funksionerlərinin Özbəkistan məmurlarına rüşvət verməsi ilə bağlı ciddi şübhələr var.

Bununla əlaqədar olaraq artıq İsveçdə və İsveçrədə bir neçə bank hesabı dondurulub.

Şirkətin məlumatına görə (http://www.teliasonera.com/en/about-us/markets-and-brands/uzbekistan), 2007-ci ildən etibarən o, Rusiyanın iki şirkəti (“Vımpelkom” və MTS) nominal tərəfdaşlıqla Özbəkistan bazarının 94%-ni (28 mln.-dan çox əhali və 96% mobilləşmə, stasionar telefonlar 7%) mənimsəyib.

İsveç İctimai Televiziyasının və Mütəşəkkil Cinayətkarlığa və Korrupsiyaya qarşı mübarizə üzrə Hesabat Layihəsinin (OCCRP) məlumatına görə, “TeliaSonera” şirkətinin iki yüksək vəzifəli rəhbəri Mərkəzi Asiya ölkələrində 3G şəbəkələri lisenziyası almaq üçün offşor şirkət yaradıblar. Şirkətin aktivlərinə İslam Kərimovun qızı Gülnarə vəkilləri vasitəsilə nəzarət edir.

“TeliaSonera” adı çəkilən lisenziyanı Özbəkistan qanunlarında nəzərdə tutulduğu kimi dövlətdən deyil, Gibraltarda qeydiyyatdan keçmiş kiçik profilli offşor Takilant LTD şirkətindən alıb. Şirkətin rəhbəri bir neçə il Daşkənddə Gülnarənin paytaxtın məşhur Model Evinin əlindən aldığı “Stil evi”nin direktoru olan Qayana Avakyandır.

Avakyan həmçinin Londonda qeydiyyatdan keçmiş Panally LTD şirkətinin direktorudur. Kəşfiyyatçıların bu iki şirkətin fəaliyyət növü haqqında məlumatı yoxdur, əvəzində Britaniya vergi xidmətləri Ermənistan-Özbəkistan maliyyə dostluğunun çiçəkləndiyini bildirir.

“TeliaSonera” şirkəti Avakyanın şirkəti ilə saziş bağladığı faktını təsdiq edərək, Takilant Ltd-yə cəmi 30 mln. dollar (real məbləğdən 10 dəfədən də az) ödədiyini və Ucell-də 26% pay verdiyini bildirib.

İsveç jurnalistlərinin məlumatına görə, məhz bu məbləğ Takilant Ltd-nin hesabından silinib. Bu pullar Londondakı şirkət, o cümlədən Panally Ltd vasitəsilə “yuyulub” və çox güman ki, özbək diktatorunun qızının hesablarına keçib.

İsveçrə Baş Prokurorluğu pulların yuyulmasında şübhəli bilinən dörd Özbəkistan vətəndaşına qarşı cinayət işi açıb. Onlardan ikisi – Şoxrux Sobirov və Alişer Erqaşev “Koka-kola- Özbəkistan” şirkətinin menecerləri, iyulun 30-da Cenevrədə həbs olunub, lakin oktyabrın 15-də girova buraxılıblar və İsveçrə prokurorluğu açıqlama vermədən Daşləndə gediblər. Digər iki nəfər barəsində də prokurorluq axtarış elan edib. Onların adları açıqlanmır, amma onlardan biri Avakyandır.

Şübhəsiz, İsveçin nəhəng şirkəti böyük invesisiyalardan sonra yerli bazarda dəyişkən müvəffəqiyyətlə sıxışdırılan Rusiyanın MTS şirkəti nümunəsində Özbəkistanda hakim ailənin iştahı haqqında bilirdi. Lakin, görünür, artıq qazanc ehtirası ehtiyatlılıqdan daha güclü çıxdı. Aktivlərin 37%-i İsveç hökumətinə məxsus olan sözləşmə o deməkdir ki, istənilən şübhəli hərəkət təhqiqat predmetinə çevriləcək. Belə ki, rabitə vasitələri haqqında təsəvvürü olmayan təcrübəsiz qadının rəhbərliyi ilə (o vaxt Avakyan 24 yaşında idi) offşor Takilant Ltd ilə sövdələşmə təkcə Özbəkistanın deyil, beynəlxalq qanunvericiliyə də ziddir.

Oktyabrın əvvəllərində TeliaSonera mübahisəli alışla bağlı öz araşdırmalarını aparacağını və yanvarda məruzə dərc edəcəyini vəd edib.

“TeliaSonera-ya qarşı ittihamlar çox ciddidir”, deyə şirkətin baş direktoru Niberg Radio Service-ə (İsveçin İctimai radiosu) müsahibəsində bildirib. O qeyd edib ki, ittihamlar təsdiq olunarsa vəzifəsindən gedəcək.

Xatırladaq ki, nəhəng şirkət 2002-ci ildə İsveçin Telia və Finlandiyanın Sonera telekommunikasiya şirkətinin birləşməsi ilə yaranıb. 2004-cü ildə Skandinaviya bazarını mənimsədikdən sonra şirkət diqqətini keçmiş SSRİ ölkələrinə (Azərbaycan, Gürcüstan, Qazaxıstan, Latviya, Litva, Moldova, Rusiya, Özbəkistan, Tacikistan və Estoniya) yönəldib. Bundan başqa, şirkət Nepal, İspaniya və Türkiyə bazarlarına nüfuz edib (ümumilikdə 17 ölkə).

Yarıkriminal postsovet rejimləri ilə əlaqələr, demək olar ki, 10 illik genişlənmə o qədər də uğurlu olmayıb. Lakin bu ölkələr sayəsində təkcə keçən il şirkət 5 mlrd. dollardan çox vəsait qazanıb.

Digər tərəfdən bu holdinqin yerli qurumları dəfələrlə Azərbaycan və Belarus təhlükəsizlik orqanlarına müştərilərinin məlumatlarına çıxış verməkdə ittiham olunub (lisenziya müqabilində).

Bu yaxınlarda TeliaSonera hökumətin ölkənin şərqində abunəçilərin mobil telefon rabitəsini və İnternetə çıxışını kəsməsinə (məhkəmə qərarı olmadan) kömək etdiyinə görə Tacikistanda da tənqid atəşinə məruz qalın.

Bəs demokratiya necə olsun? İsveç hər zaman ən demokratik ölkələr siyahısılarının başında durur. Bakıda Eurovision-2012 musiqi müsabiqəsində məhz bu ölkənin nümayəndəsi təkcə ifasına görə deyil, həm də hüquq müdafiə fəaliyyətinə görə beynəlxalq ictimaiyyətin simpatiyasını qazanaraq birinci yeri tutub.

İsveç söz və fikri ifadə etmə azadlığının pozulmasının qlobal təhlükə olaraq qəbul edildiyi bir çox beynəlxalq aktların təşəbbüskarıdır. Lakin bu ölkənin ən iri vergi ödəyicilərindən biri avtoritar ölkələrdə İsveç üçün qəbuledilməz olan addımlar atır. -17D-