Azərbaycan: Avropadan qaçış

Vilnyusda Şərq Tərəfdaşlığı sammiti ərəfəsində 2013-cü il üçün Avropa İnteqrasiya İndeksi açıqlanıb.

İndeks Beynəlxalq Renessans Fondu və Avropa Siyasəti Açıq Cəmiyyət İnstitutu tərəfindən Açıq Cəmiyyət Fondu və Şərq Tərəfdaşlığı Vətəndaş Cəmiyyəti Forumu ilə birgə hazırlanıb.

İndeksdə Azərbaycanın Avropaya inteqrasiyası mənfi qiymətləndirilib.

2012-ci ildə Azərbaycanın fəal xarici siyasəti fonunda Aİ-Azərbaycan münasibətləri inkişaf etməkdə davam edib. Ölkə 2012-ci ilin may-iyun aylarında BMT TŞ-yə sədrlik edib; Eurovision və 2012-ci ilin noyabrında BMT-nin İnternet idarəçiliyi məsələləri üzrə Forumunu qəbul edib;

Ölkə Qəbələ RLS-in Rusiya tərəfindən icarəsinin dayandırılmasına nail olub, Bakı isə 2015-ci ildə ilk Avropa Olimpiya oyunlarının keçiriləcəyi yer seçilib.

Azərbaycan Türkiyə vasitəsilə Avropaya qaz nəqli üçün nəzərdə tutulmuş Trans-Anadolu (TANAP) kəmərinin tikintisi haqqında sazişi imzalamaqla, regional enerji təhlükəsizliyində aparıcı rolunu təsdiq edib. 

Bu uğurlara uzun illərdir davam edən Qarabağ Münaqişəsinin nizamlanmasında proqress olmaması kölgə salıb: 2012-ci ilin iyununda hərbi əməliyyatlar bərpa edilib, bu da təmas xəttində adətən olduğundan daha çox sayda qurban verilməsinə gətirib çıxarıb.

Bundan başqa, Azərbaycanda demokratiya və insan hüquqlarına riayət olunması sahəsində pisləşmə və bu sahədə Avropa standartlarından açıq-aşkar uzaqlaşma müşahidə olunub.

Ölkənin özündən əminliyinin və beynəlxalq və regional səhnədə rolunun artması 2012-ci ildə Aİ-Azərbaycan münasibətlərinin mahiyyətinə təsir edib.

Siyasi dialoq çərçivəsində Avropa Şurasının sədri Herman Van Rompey 2012-ci ilin iyulunda, Avropa Komissiyasının vitse-prezidenti Neli Krus noyabrda, Aİ komissarları Ştefan Füle və Günter Ottinger isə aprel və avqust aylarında Bakıya səfər ediblər.

Assosiasiya sazişi üzrə iqtisadi və hüquqi məsələlər üzrə müəyyən irəliləyişə və viza rejiminin sadələşdirilməsi üzrə danışıqlarda sıçrayışa baxmayaraq, islahatlarda proqres yoxdur və hökumətin Aİ ilə inteqrasiya üzrə geniş məsələlər dairəsindən ayrı-ayrı istiqamətləri seçmək cəhdləri artır.

Məmurlar Aİ ilə “strateji” əməkdaşlıq haqqında danışırlar, lakin real vəziyyət siyasi iradə və stimulun olmadığını göstərir.

İndiyədək ÜTT üzrə danışıqlar yekunlaşmayıb ki, bu da ölkənin Azad Ticarət Zonasının dərinləşdirilməsi haqqında Müqaviləni (DCFTA) imzalamasını gecikdirir.

Digər tərəfdən, Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti Avropaya inteqrasiyada yüksək səviyyədə maraqlı olduğunu nümayiş etdirib, vətəndaş cəmiyyəti liderlərinin çoxsaylı bəyanatarı və 2012-ci ildə vətəndaş cəmiyyəti fəalları Forumunun iclasında iştirak üçün 6 Şərq Tərəfdaşlığı ölkəsinin hamısından daha çox sayda ərizə daxil olması bunu sübut edir. 

2012-ci ildə Azərbaycanın siyasi həyatı vətəndaş cəmiyyəti və müxalifətin fəallığının artması fonunda kortəbii sosial etirazların artması ilə səciyyələnib. Geniş ziyalılar, gənc mütəxəssislər koalisiyası və gənclər hərəkatları müxalifətə qoşulub. Müstəqil vətəndaş cəmiyyəti qrupları Eurovision-da “Demokratiya naminə oxu” kampaniyasına start veriblər. Bu kampaniya Azərbaycanda insan hüquqlarının pozulmasına diqqət çəkib. Hökumət QHT-lərə, jurnalistlərə, hüquq müdafiəçilərinə və gənclər qruplarına təzyiqi artırmaqla cavab verib. Azərbaycanda insan hüquqları sahəsində vəziyyətin tənqidi 2012-ci ilin yazında Almaniya ilə münasibətlərdə gərginliyin artmasına səbəb olub.

2011-ci ildə ərəb baharından ilham almış müxalifətin mitinqlərinə cavab olaraq artan siyasi motivli həbslər 2012-ci ildə daha ağır saxta ittihamlarla davam edib. 2012-ci ilin iyununda bir qrup siyasi məhbus əfv olunsa da, 2013-cü ildə daha çox sayda hüquq müdafiəçisi, gənc fəal saxta ittihamlara barmaqlıqlar arxasına göndərilib. Onlar arasında NİDA gənclər hərəkatının üzvləri, blogerlər, Müsavat Partiyasının sədr müavini, jurnalist Tofiq Yaqublu və REAL hərəkatından prezidentliyə namizəd İlqar Məmmədov var.

Jurnalistlər böhtan kampaniyalarına və hətta basqınlara, eyni zamanda qəzetlər məhkəmə iddialarına məruz qalıb.

Müxalif “Azadlıq” qəzeti yerli məhkəmənin böhtan ittihamı ilə yüksək cərimələr kəsməsindən sonra bağlanma təhlükəsi ilə üz-üzə qalıb.

Diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyətinin ləğvi haqqında beynəlxalq tövsiyələrə cavab olaraq hakimiyyət bu məsuliyyəti internetə də şamil etdi.

2012-ci ildə və 2013-cü ilin əvvəllərində Azərbaycan avtoritar idarəetmə institutlarının gücləndirilməsi siyasətini davam etdirib. İnformasiya əldə etmək, mətbuat və toplaşmaq azadlığınn məhdudlaşdırılmasına yönəlmiş qanunlar arasında açıq iclaslarda iştiraka görə cərimələrin artırılması və həbslər haqqında müddəalar; ticari informasiyanı məxfiləşdirməyə imkan verən müddəalar, habelə İnternetdə böhtanı təsnif edən müddəalar var.

Baxmayaraq ki, hökumət nəhayət siyasi partiyaların dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsinə qərar erib, amma Azərbaycanda seçkilərə nəzarət olunması ilə əlaqədar bu maliyyələşdirmənin partiya sisteminin inkişafına təsiri minimum olacaq və hətta plüralizm üçün əks-səmərəli ola bilər.

ASAN kimi tanınan əhaliyə yeni xidmətlər sisteminin tətbiq edilməsi ilə kiçik korrupsiya üçün imkanların bir qədər azalmasına baxmayaraq, ölkə sosial media vasitəsilə yayılmış, yüksək vəzifəli məmurların və prezidentin ailəsinin iştirakı ilə geniş miqyaslı korrupsiyadan bəhs edilən məqalələr və videogörüntülərdə yer alan ifşalarla sarsıldı. 

Müstəqil Avropa araşdırma və siyasət idarələrinin “kürü diplomatiyası” adlandırdığı üsulla korrupsiyanın təsiri dövlət sərhədlərini xeyli aşdı.

Məsələn, Azərbaycandakı vəziyyətə diqqətin artmasına baxmayaraq, Avropa Şurasının həmməruzəçisi Kristofer Ştrasser Aİ-nin dəstəyini ala bilmədi, onun Azərbaycanda siyasi məhbuslar haqqında məruzəsi isə 2013-cü ilin yanvarında AŞPA sessiyasında təqdir olunmadı. 

Azərbaycanda iqtisadi inkişaf əvvəlki kimi neft hasilatından asılıdır, amma 2012-ci ildə hamı istehsalatın azaldığının şahidi oldu. Hökumət ÜDM-in inkişaf tempini 2012-ci ildə proqnozlaşdırılan 5,7%-dən 2,2%-ə qədər azaltmaq məcburiyyətində qaldı.

Dövlət büdcəsi Dövlət Neft Fondundan böyük transferlər almaqda davam etdi. 

Bununla belə, ARDNŞ xaricdə investisiyalarını artırmağa davam edir və 500 mln. Avropa istiqrazı buraxıb. Şirkət həmçinin İsveçrədə, Ukraynada və Gürcüstanda YDM şəbəkəsi açıb, Türkiyədə Star zavodunun inşaatına başlayıb.

Azərbaycan növbəti dəfə bir çox aspektlərə görə yalnız Belarusdan önə çıxaraq, İndeksdə sondan 5-ci yeri tutub. İndeksə əsasən, 2012-ci ildə Azərbaycanın Aİ ilə bir çox səviyyələrdə əlaqələri güclənib. Azərbaycan həmçinin biznes iqlimini bir qədər yaxşılaşdırıb və əksər sektorlarda yaxşılaşma göstərib. Eyni zamanda, demokratiya aspekti pisləşib.

Məsələn, seçkilər haqqında hesabatlar regionda ən pis səviyyədədir. Azərbaycan Avropaya inteqrasiyanın idarə edilməsində yaxşılaşma göstərmir, baxmayaraq ki, iqtisadi inkişaf nazirinin rəhbərlik etdiyi Avropaya İnteqrasiya məsələləri üzrə Dövlət Komitəsini yenidən strukturlaşdırıb. 

2013-cü ildə qazın Türkiyəyə, oradan da Avropaya nəqli üzrə boru kəmərinin seçilməsi haqqında qərara uyğun olaraq Azərbaycanın əhəmiyyəti artacaq. -0-