Gülüstan müqaviləsinin 200 illiyi: Rusiyanın imperiyaçılıq ideologiyası

Azərb aycan Tarixçilər Birliyi şərşənbə axşamı “RİA-Novosti”agentliyinin konfrans zalında Azərbaycan ərazilərnin parçalanmasını rəsmiləşdirən “Gülüstan müqaviləsi”nin imzalanmasını 200 illiyi ilə bağlı elmi konfrans keçirib. 

Tarixçi-professor Süleyman Əliyarlı konfransda Rusiya ilə İran arasında imzalanan Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinin hüquqi əsasları, tarixi dərsləri, Azərbaycan xalqına yaşatdığı  problemlərdən danışılıb. 

Birinci  Rusiya-İran müharibəsinin sonucu olaraq 1813-cü il oktyabrın 12-də Rusiya ilə İran arasında Gülüstan müqaviləsi imzalanıb. Müqavilənin şərtlərinə əsasən Şimali Azərbaycan xanlıqları,  İrəvan və Naxçıvan xanlığı istisna olmaqla, qalan bütün xanlıqlar (Talış, Şirvan, Quba, Bakı, Gəncə, Qarabağ, Şəki) Rusiyaya verilib. Bununla da Azərbaycanın tarixi ərazilərinin Rusiya və İran dövlətləri arasında bölünməsinin əsası qoyulub. 

İkinci  Rusiya-İran müharibəsinin nəticəsi olaraq isə 1828-ci il fevralın 10-da Türkmənçay müqaviləsi imzalanıb. Bu müqaviləyə əsasən Azərbaycanın Araz çayından şimaldakı bütün əraziləri Rusiyanın, cənubdakı əraziləri isə İranın əraziləri hesab edilib. 

“Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinin əsas məzmunu Güney Qafqazın çar imperiyası tərəfindən işğalı və Azərbaycanı bölmək olub”,  deyə Əliyarlı qeyd edib. 

S. Əliyarlı hələ sovet rejimi zamanı, daha dəqiq 1969-cu ildə Azərbaycanın Rusiyaya könüllü birləşməsi tezisinin əleyhinə çıxıb. Alim Azərbaycanın işğal olunması, Rusiya metropoliyasının iqtisadi müstəmləkəsinə çevrildiyini yazıb. Bu cəsarətinə görə Azərbaycan Kommunist Partiyasının təqiblərinə məruz qalmıb. 

“Bu müqavilələrdən sonra Rusiya tarixçiləri, ictimai xadimləri, ədibləri fəxrlə Azərbaycan ərazilərinin fəth edildiyindən yazırdılar. Zaman keçdikcə bu anlayışlar birləşmə və könüllü birləşmə anlayışları ilə əvəz olundu. Hətta Azərbaycanın Rusiyaya könüllü birləşməsinin yubiley ildönümləri qeyd edilirdi”, deyə o qeyd edib. 

S.Əliyarlı deyib ki, Vladimir Leninin 1917-ci ildə “Çar Rusiyasının bağladığı bütün müqavilələrin hüquqi qüvvədən düşməsi haqda” imzaladığı dekretlə Gülüstan və Türkmənçay müqavilələri də qüvvədən düşüb. 1921-ci ildə Rusiya-İran müqaviləsi ilə isə təsdiq edilib. 

“Bu müqavilələr artıq tarixin arxivində olsalar da Azərbaycan xalqını iki yerə bölüb. Bu müqavilələr əsasında basdırılmış sərhəd dirəkləri hələ də xalqın problemi kimi qalmaqdadır”, Əliyarlı bildirib. Konfransda Azərbaycanda vahid tarix konsepsiyasının yaradılmasının vaxtının çatdığı bildirilib. 

“İndiyə kimi Azərbaycan tarixi  konyuktur maraqlardan yazılıb. Azərbaycanın konyuktur maraqlardan uzaq, obyektiv və intellektual tarixi yazılmalıdır”,  S.Əliyarlı qeyd edib. 

Gülüstan və Türkmənçay müqaviləsini Rusiyanın imperiyaçılıq ideologiyası adlandıran alim bu ambisiyanın bölgədə ən böyük problem olaraq qalmasına diqqət çəkib. .   

“Moskvada Orxan Zeyanlovun həbsi ətrafındakı ajiotaj, Xəzər, Qarabağ və bütövlükdə Qafqaz problemlərinin aradan qaldırılması Rusiyanın bu ambisiyasından əl çəkib-çəkməməsinə bağlıdır. V.Putin bu ideologiyadan əl çəkənə oxşamır, odur ki, problemlər artmaqda davam edir və daha ciddi problemlərə hazır olmalıyıq” , S.Əliyarlı deyib.-03C-