Karbohidrogen ixracından əldə olunan gəlirlərin azalması diversifikasiyaya ehtiyac olduğunu göstərir

Azərbaycandan hidrokarbon ixracından əldə olunan gəlirlər, bir zamanlar ölkənin iqtisadi strategiyasının əsasını təşkil edən, 2024-cü ilin ilk 11 ayında əhəmiyyətli dərəcədə azalıb, Dövlət Neft Fondu (SOFAZ) tərəfindən açıqlanan məlumatlara görə. Bu azalma, qlobal enerji qiymətlərinin dalğalanması və bazar dinamikalarının dəyişməsi ilə formalaşan daha geniş bir tendensiyanı əks etdirir.

2024-cü ilin yanvar-noyabr aylarında Azeri-Çiraq-Günəşli (AÇG) neft yataqlarından ixrac gəlirləri 5,725 milyard ABŞ dolları təşkil edib, bu isə 2023-cü ilin eyni dövründəki 6,354 milyard dollarla müqayisədə azalmadır. Bu azalma, Azərbaycanın ixracatla bağlı olan iqtisadiyyatının qlobal neft qiymətlərindəki dəyişikliklərə olan həssaslığını vurğulayır.

Daha da diqqət çəkən isə Azərbaycanın simvolik təbii qaz və kondensat yatağı olan Şah-Dənizdən əldə edilən gəlirlərdəki enişdir. Bu yataqdan qaz və kondensat ixracı, 2023-cü ildə 1,308 milyard dollar olan göstəricinin kəskin şəkildə aşağı düşərək, 2024-cü ilin eyni 11 ayında 416,174 milyon dollar olub. Yalnız kondensat ixracı, keçən ilki 324,4 milyon dollarla müqayisədə 115,409 milyon dollara enib.

Bu eniş əsasən, qlobal neft və qaz qiymətlərindəki azalmayla izah olunur ki, bu da Azərbaycanın ixrac gəlirlərini azaldıb, istehsal səviyyələri sabit olsa da. Son onilliklərdə ölkənin sürətli iqtisadi artımını dəstəkləyən enerji sektoru, indi bərpa olunan enerji mənbələrinə keçiş və dəyişkən tələbin təsiri ilə qeyri-sabitlik dövrünü yaşayır.

1999-cu ildə Azərbaycanın beynəlxalq neft və qaz layihələrindən əldə olunan gəlirləri idarə etmək məqsədilə yaradılan SOFAZ, uzun illərdir ölkənin maliyyə siyasətinin əsasını təşkil edir. 60 milyard dollardan çox aktivləri ilə fond, bazar dalğalanmalarına qarşı bir bufer funksiyasını yerinə yetirir və iri infrastruktur və inkişaf layihələrini maliyyələşdirir.

Ancaq son vaxtlar gəlirlərdəki azalma, Azərbaycanın iqtisadi modelinin xarici təzyiqlərə qarşı davamlılığı haqqında suallar doğurub. "Bu rəqəmlər, gəlir mənbələrinin müxtəlifləşdirilməsinin və hidrokarbonlardan asılılığın azaldılmasının əhəmiyyətini vurğulayır," deyə Bakıdakı analitik mərkəzdən bir enerji analitikası bildirib.

Hidrokarbon ixracı gəlirlərinin azalması, Azərbaycana iqtisadiyyatını müxtəlifləşdirmək və bərpa olunan enerji mənbələrinə investisiya yatırmaq üçün səyləri sürətləndirmək üçün təkan verə bilər. Hökumət artıq ölkənin günəş və külək enerjisi sahəsindəki potensialını istifadə edərək, ambisiyalı "yaşıl enerji" layihələrini elan edib.

Bununla yanaşı, mütəxəssislər, hidrokarbonlardan keçid prosesinin əhəmiyyətli investisiyalar və struktur islahatları tələb edəcəyini xəbərdar edirlər. "Azərbaycanın neft fondu hələ də güclü maliyyə alətidir, lakin diqqət uzunmüddətli davamlılığın təmin olunmasına yönəlməlidir," deyə analitik qeyd edib.

Öz möhkəm ehtiyatlarına baxmayaraq, SOFAZ eyni zamanda artan daxili xərcləmə öhdəlikləri ilə, o cümlədən sosial proqramlar və infrastruktur inkişafı ilə üzləşir. Gəlir axınının azalması, gələcək təyin etmələri təsir edə bilər və potensial olaraq əsas milli layihələri yavaşlada bilər.

Daha geniş sual isə ondan ibarətdir ki, Azərbaycan qlobal enerji bazarının getdikcə daha proqnozlaşdırıla bilməyən hala gələn şəraitinə necə uyğunlaşacaq. Ölkənin enerji resursları hələ də geniş olsa da, bazar dalğalanmalarını idarə etmək və struktur islahatlarını həyata keçirmək qabiliyyəti iqtisadi sabitliyin təmin olunması üçün həlledici olacaq.