Milli Şuranın Azərbaycanda prezident seçkiləri üzrə seçkiqabağı kampaniya haqqında hesabatı

Müxalifətin Azərbaycan prezidentliyinə vahid namizədi Cəmil Həsənli bazar ertəsi Demokratik Qüvvələrin Milli Şurasının seçkiqabağı kampaniyanın gedişi haqqında hesabatını təqdim edib.

Ümumiyyətlə, seçkiqabağı kampaniya qeyri-demokratik şəraitdə və ədalətli olmayan hüquqi baza çərçivəsində, ciddi qanun pozuntuları və inzibati resurslardan kütləvi sui-istifadə halları ilə keçirilib.

Seçicilərin məlumat mənbələrinə çıxış imkanları məhdudlaşdırılıb, rejimin siyasi opponentlərinə güc vasitəsilə təzyiq göstərilib, böhtan və təhqir kampaniyasından istifadə edilib. 

Ölkə hakimiyyəti azad seçkilərin təmin edilməsi ilə bütün öhdəliklərini yerinə yetirməyib. İndiyədək Avropa Şurası Parlament Assambleyası (AŞ PA), Avropa Şurası Venesiya Komissiyası (AŞ VK) və ATƏT-n Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun (ATƏT/DTİHB) tövsiyələrinə əməl etməyib. 

18 mart 2009-cu ildə ölkədə bir şəxsin bir neçə dəfə prezident seçilməsini məhdudlaşdıran müddəa Konstitusiyadan çıxarılıb. İlham Əliyevin üçüncü dəfə prezidentliyə namizəd olması qanunsuz sayılmalı, seçkilərdə iştirakı qeyri-legitim hesab edilməlidir, belə ki, Konstitusiyaya düzəlişlər onun 2008-ci ildə ikinci dəfə prezident seçilməsindən sonra edilib.

Buna və demokratik qüvvələrin səylərinə baxmayaraq, hakimiyyət nəinki qanunvericiliyi təkmilləşdirməyib, əksinə, Seçki Məcəlləsinə seçki komissiyalarının hazırki formatını saxtalaşdıran mürtəcü düzəlişlər edib, habelə kampaniyaların vaxt çərçivələrini məhdudlaşdırıb.

Mərkəzi Seçki Komissiyasının, həmçinin 125 dairə və 5300 məntəqə seçki komissiyasının tərkibinin formalaşdırılması əsas müxalif siyasi partiyaların iştirakı olmadan, hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının mütləq üstünlüyü əsasında baş verərək, ölkədə müstəqil seçki administrasiyasının yaradılması tələblərinə və ictimai etimada cavab vermir. 

Hazırda Seçki Məcəlləsinə əsasən, hər üç səviyyə seçki komissiyalarında üzvlərin 3/1 hissəsi Yeni Azərbaycan Partiyasını, qalan 3/1 hissə parlamentdə yer alan digər siyasi partiyaları, digər 3/1 hissə isə müstəqil deputatları təmsil edir. Bütün komissiyaların sədrləri Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvləridir. Bu format hökumətin təkcə səsvermə günü deyil, əvvəlcədən də seçki prosesinə nəzarətini təmin edir, saxtalaşdırmalar yolu ilə səsvermənin nəticəsini əvvəlcədən həll edir. Bu, seçicilərin seçkilərə olan etibarını sarsıdır.

Seçkiqabağı kampaniyanın 90 gündən 60 günə azaldılması səsvermə hüququ olan vətəndaşlarla iş üzrə vaxt çərçivəsini ciddi şəkildə daraldır və seçkiyə marağı azaldır. Namizədlərin təşviqatı rekord qısa müddətdə və hökumətin KİV üzərində total nəzarəti şəraitində keçib, bu isə müxalifət namizədinə onu tam şəkildə həyata keçirməyə imkan verməyib. Bunun aşağıdakı səbəbləri var:

- İlk dəfə namizədlərin seçki kampaniyasının dövlət tərəfindən maliyyələşdirilməsi ləğv edilib, bu da ölkədə maliyyə resursları üzərində hakimiyyətin total nəzarəti şəraitində müxalifət namizədinə maliyyə resurslarından istifadə imkanı verməyib. Namizədlərə yalnız bank hesabı vasitəsilə pul köçürülməsi barədə icbari tələb isə müxalif namizədin kampaniyasına  yardım etmək istəyənlərin çoxunu qorxudub. Yardım etmək istəyənlər hakimiyyətin təqibindən çəkiniblər.

- Müxalif namizədin televiziya ilə çıxışları üçün yalnız İctimai Televiziyadakı “debat”larda 6 dəqiqə vaxt ayrılıb. Onun ümumi çıxış müddəti 54 dəqiqə, opponentlərin vaxtı isə 486 dəqiqə olub. Başqa hallarda İTV və digər telekanallar Cəmil Həsənliyə çıxış üçün vaxt ayırmayıblar, İctimai Televiziya hətta ona reklam və ya ödənişli əsasla vaxt ayırmaqdan da imtina edib. Ötən mərhələdə telekanal və radiolarda seçki mövzusuna ya ümumiyyətlə toxunulmayıb, ya da Milli Şuranın namizədinə qarayaxmalar təşkil olunub.

- İTV-də “debat” adlanan verilişləri isə debat saymaq mümkün deyil, çünki bu zaman namizədlərin ən azı 7 nəfəri Milli Şuranın namizədinə hücum və təhqir kampaniyası həyata keçirib.  «Debatlar» həmin namizədlərin seçkilərdə formal iştirakını və faktiki məqsədini göstərib – Mili Şura namizədinə mane olmaq.

- “Debat”larda Cəmil Həsənli və Milli Şura İTV aparıcısının səhlənkarlığı, hətta təşviqi ilə açıq təhqirlərə məruz qalıb.  

- Bu dövrdə çap və onlayn KİV-lərin böyük əksəriyyəti prezident İlham Əliyevə dəstək üzrə informasiya kampaniyası aparıb,  Milli Şura namizədinə qarşı isə məqsədyönlü tənqid həyata keçiriblər, ən yaxşı halda özlərini elə aparıblar ki, sanki belə bir namizəd yoxdur. KİV-in bu mövqeyi onların hakimiyyətdən iqtisadi və siyasi asılılığı ilə əlaqədardır. Eyni zamanda çap KİV-lərinin tirajı məhduddur. Böhtan və başqa ittihamlar üzrə məhkəmə iddiaları jurnalistlərə sərbəst işləmək və fikrini ifadə etmək imkanı vermir. 4 iyun 2013-cü ildə diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyəti İnternetə də şamil edilib. 

-Seçki təşviqatı dövründə İlham Əliyev öz prezident statusundan istifadə edib müxtəlif dövlət obyektləri açaraq, maaş və pensiyaların artırılması barədə sərəncamlar verərək, hər gün televiziyalarda reklam edilib. Prezident statusundan sui-istifadəni o da göstərir ki, əgər 2012-ci ilin iyul-sentyabrında regionların sosial-iqtisadi inkişafı məqsədi ilə 52,4 milyon manatlıq 13 sərəncam verilibsə, 2013-cü ilin eyni aylarında 160,8 milyon manatlıq 68 sərəncam verilib. Bu vəsaitlər əsasən inzibati resursların aktivləşdirilməsinin təşviqi üçün verilib. 

7 telekanalın (AZTV, ATV,ANS,İTV,Lider,Space, Xazar) informasiya proqramalarında prezident İlahm Əliyev 11 saat 45 dəqiqə, müxalifətdən olan namizəd Cəmil Həsənli isə cəmi 16 dəqiqə təqdim edilib. Bunu da qeyd edək ki, İ.Əliyev pozitiv, C.Həsənli isə neqativ rakursda təqdim olunub.

- Seçkilərin ötən mərhələsində istər dövlət, istərsə də ictimai və özəl telekanallar ''Televiziya və radio yayımı haqqında'' qanunun müddəalarını kobud şəkildə pozmuşdur. Bu qanunun 32-ci maddəsinin 32.0.2.1 bəndinə əsasən, bütün telekanallarda informasiyanın tərəfsizliyi, qərəzsizliyi, əhatəliliyi, tam və doğru-dürüstlüyü prinsiplərinə əməl olunmalıdır. 

- “Televiziya və radio yayımı haqqında” qanunun 32.0.4 bəndinə əsasən, faktlar və hadisələr ədalətli şərh olunmalı, birtərəfliliyə yol verilməməlidir; 32.0.3 bəndə əsasən, insanların şərəf və ləyaqətinin alçaldılmasına, işgüzar nüfuzunun ləkələnməsinə yol verilməməli, şəxslərin Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası ilə müəyyənləşdirilmiş hüquq və azadlıqlarına hörmətlə yanaşılmalıdır; 40.2.4 bəndə əsasən, insanların şəxsi həyatına, işgüzar nüfuzuna, şərəf və ləyaqətinə hörmətlə yanaşılmalı; 40.2.5 bəndə əsasən, yayım zamanı peşə etikasına riayət edilməlidir (2003-cü ildə qəbul edilən Azərbaycan Jurnalistlərinin Peşə Etikası Məcəlləsi); nəhayət, 40.2.9 bəndə uyğun olaraq, informasiyanın qərəzsizliyi və tərəfsizliyi təmin edilməlidir. 

Hakimiyyət Cəmil Həsənlinin təşviqatına mane olmağa çalışıb və çirkin mübarizə yollarından istifadə edib. Bu dövrdə aşağıdakı qanunsuz və qeyri-əxlaqi hərəkətlər edilib:

1. İctimai Televiziyada və Radioda “debat”lar zamanı Cəmil Həsənli mütəmadi olaraq hakimiyyətin və hakimiyyətə bağlı namizədlərin, yaxud da onların təmsilçilərinin təhqir və böhtanına məruz qalıb. Bununla əlaqədar o, tədbir görülməsi üçün MSK-ya müraciət edib, əvəzində özü xəbərdarlıq alıb. 

2. Həsənlinin seçicilərlə görüşü zamanı hakimiyyət guya onun bəyanatları və platforması ilə razılaşmayanların iştirakı ilə təxribatlar hazırlayıb. Polisin səhlənkarlığı, hətta iştirakı ilə bu görüşlərdə qarşıdurmalar yaradılıb. Regional hakimiyyət orqanları da Həsənli ilə görüş təyin ediləndən öncə yerli seçiciləri qorxudaraq onunla görüşə mane olublar.

3. Bir sıra telekanallar yalnız Həsənliyə qarşı məqsədyönlü qara piar aparıb, amma seçki prosesini işıqlandırmayıb.

4. Ölkənin müxtəlif yerlərində namizədlərin plakatları üçün lövhələrdə Həsənlinin plakatlarının cırılması halları qeydə alınıb. 

Namizədlər İlham Əliyev, Hafiz Hacıyev, Qüdrət Həsənquliyevin mitinqlərində isə çoxsaylı məcburi iştirak halları qeydə alınıb, dövlət idarələri, təhsil müəssisələri işçilərinin və tələbələrin zorla bu mitinqlərə gətirildiyi müəyyən edilib. O cümlədən, namizəd İqbal Ağazadənin görüşlərini keçirmək üçün maneələr yaradılırdı. 

Seçkilər ərəfəsində və seçki kampaniyası dövründə hakimiyyət qorxutma, həbs və zorakılıq yolu ilə vətəndaş cəmiyyəti fəallarına təzyiqləri artırıb. 

Milli Şura namizədinin 22 sentyabr mitinqindən sonra Azərbaycan Xalqı Cəbhəsi Partiyasının (AXCP) lideri Əli Kərimlinin oğlu Türkel Kərimli və daha iki aksiya iştirakçısı həbs edildi. 

Bundan əlavə, Demokratik Qüvvələrin Milli Şurasının namizədinin qərargah üzvü Oqtay Gülalıyevin 16 yaşlı oğluna hücum edilib və bədən xəsarətləri yetirilib.

18 avqust mitinqi ərəfəsində Azərbaycan Xalq Cəbhəsi Partiyası (AXCP) sədrinin müşaviri Məmməd İbrahimli həbs olunub. 

Mart ayında NİDA hərəkatının fəalları Rəşad Həsənov, Bəxtiyar Quliyev, Məmməd Əzizov və Şahin Novruzlu, daha sonra hərəkatın başqa fəalları həbs olunub. 

“Human Rights Club” Azərbaycan hüquq müdafiə təşkilatının məlumatına görə, bütövlükdə ilin əvvəlindən bu yana həbslər davam edib və prezident seçkiləri ərəfəsində ölkədə fəalları, jurnalistləri, hüquq müdafiəçilərini və dindarları əhatə edən siyasi məhbusların sayı 142 nəfərə çatıb. 

Mingəçevir və Sabirabadda polis və hakimiyyət tərəfindən öyrədilmiş şəxslər Cəmil Həsənlinin seçicilərlə görüşünü işıqlandıran jurnalistlərə qarşı fiziki və mənəvi zorakılıq tətbiq ediblər. Məsələn, oktyabrın 5-də Sabirabadda bir qrup jurnalist seçkiqabağı aksiyasını işıqlandırarkən hücuma və fiziki zorakılığa məruz qalıb. 

Hakimiyyət əsassız olaraq 4 namizədi qeydə almaqdan imtina edib. Demokratik Qüvvələrin Milli Şurasının vahid namizədi Rüstəm İbrahimbəyov ikinci vətəndaşlıqla bağlı imtina cavabı alıb, hərçənd qanunvericilik yalnız başqa ölkə qarşısında öhdəlik olduğu təqdirdə seçkidə iştirakı məhdudlaşdırır. İbrahimbəyov belə öhdəliklərin olmaması ilə bağlı rəsmi sənədlər təqdim edin, lakin onlar nəzərə alınmayıb

Seçkilərə 10 namizəd buraxılıb və onların əksəriyyəti namizəd İlham Əliyevin vəkilləri kimi çıxış edib. Bu da seçkiləri formal, qeyri-bərabər, qeyri-demokratik, hakimiyyətin ciddi müdaxiləsi ilə keçirildiyini sübut edib. İlham Əliyev və bir sıra digər namizədlər Seçki Məcəlləsini pozaraq, bu günəcən gəlirləri barədə bəyannamə təqdim etməyib, onların mülkiyyət məlumatları cəmiyyətə açıqlanmayıb.  Cəmil Həsənlinin tələb və iradlarına baxmayaraq, bu, MSK tərəfindən nəzərə alınmır. 

Hakimiyyətin seçkiləri saxtalaşdırmaq səylərini ölkədəki seçicilərin sayı ilə bağlı MSK ilə Dövlət Statistika Komitəsinin açıqladığı rəqəmlərdəki fərq də təsdiq edir. MSK-nın məlumatına görə, hazırda ölkədə 4,9 milyon seçici, AR Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə isə – 6,4 milyon seçici var. Rəsmi məlumatlara əsasən, seçicilərin siyahısına Azərbaycanı tərk edənlərin də adları salınıb, bu da saxtalaşdırma üçün geniş imkanlar yaradır. -0-