"David Qareci / Keşikçidağ" problemi necə həll edilə bilər?

Azərbaycan və Gürcüstanın hörmətli siyasi liderləri!

Sizə müraciətim David Qareci / Keşikçidağ monastır kompleksi ilə bağlı vəziyyətdən dərin narahatlığımla bağlıdır. Bu yaxınlarda baş verən hadisələrdən göründüyü kimi, bu məsələ hər iki dövlət və xalq üçün çox həssas məsələdir. Artıq aydındır ki, qısa müddət ərzində vəziyyətdən hər iki tərəf üçün məqbul çıxış yolu tapmaq olmasa, xarici düşmənlərimizin təhrikləri və müxtəlif marjinal qrupların təxribatları xalqlarımız arasında yaranmış və dəyər verdiyimiz ənənəvi dostluq, strateji tərəfdaşlıq münasibətlərini poza bilər. Bu, bizim üzərimizə bu məsələni sakit şəraitdə və hörmət mühitində müzakirə etmək və bizi ayırmayacaq, əksinə, xalqlarımızı daha da yaxınlaşdıracaq, Azərbaycan-Gürcüstan münasibətlərini və qarşılıqlı səmərəli əməkdaşlığımızı möhkəmləndirəcək həllini tapmaq öhdəliyi qoyur.

Qarabağ, Abxaziya və Cənubi Osetiya problemlərinin necə başladığını xatırlayırıq, hadisələrə vaxtında reaksiya verməməyin, başımızı quma basdırıb problemlərin öz-özünə həll olunmasını gözləməyin nə qədər təhlükəli olduğunu bilirik. Özünü doğrultmayan ictimai ümidlər və xülyalar yaratmaq da təhlükəlidir, sonradan gerçəkliklərlə qarşılaşdıqda bu ümidlər və xülyalar cəmiyyətdə aldadılma və qəzəb hissi yaradır.

İndi də buna bənzər bir şey baş verir, ictimai rəyi süni şəkildə bu yaxınlarda işini bərpa edən sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası üzrə Birgə Komissiyanın işinə cəmləşdirirlər. Amma bu birgə komissiyanın çox konkret və məhdud mandatı var və o, bu monastır kompleksi ilə bağlı cəmiyyətdə qaldırılan məsələləri həll edə bilməz. Onun həlli, çox güman ki, əvvəlcədən müəyyən edilib. Həm bəzi rəsmi şəxslərin bəyanatları, həm də bu məsələ ətrafında yaranmış obyektiv reallıqların başa düşülməsi buna dəlalət edir. Sovet dövründən mövcud olan, bu tarixi kompleksi bölən sərhədlər bizim Konstitusiyalarımızda əksini tapıb, Azərbaycan və Gürcüstan bu sənədlər çərçivəsində müstəqillik əldə edib və beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən tanınıb, hər iki dövlətdə bu kompleksin onun tarixinə və mədəniyyətinə aid olduğu barədə ideya formalaşıb, hər iki xalq silahlı separatizm və öz tarixi ərazilərinin bir hissəsinin zorla əllərindən alınması problemi ilə üzləşib və buna görə sərhədlərin toxunulmazlığı və digər məsələlərə qarşı xüsusilə həssasdır.

Bu şəraitdə birgə komissiya müvafiq sərhədləri təsdiq etməkdən başqa həll yolu tapa bilməz və düşmənlərimizin yeni təxribatlara təkan vermək və emosiyaları coşdurmaq üçün bu yeganə mümkün həll yolunu kiminsə "məğlubiyyəti" və ya "problemin həllini tapmaması" kimi qələmə verməyə çalışacaqlarına şübhə yoxdur.

Bu arada, mənim fikrimcə, ictimai ümidlərə və ölkələrimizin dövlət maraqlarına uyğun olacaq nəticənin əldə edilməsinə şərait yaradacaq başqa bir yanaşma da var.

Dünya təcrübəsində iqtisadi, təbii, tarixi-mədəni xarakterli sərhədlərarası obyektlərlə bağlı adətən birgə istifadə, mühafizə, bərpa və s. qaydaları ilə bağlı xüsusi dövlətlərarası müqavilələr bağlanır.

Buna görə sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası üzrə birgə komissiyanın işinə paralel olaraq, biz bu monastır kompleksi ətrafında bütün fikir ayrılıqlarını aradan qaldıran dövlətlərarası sazişin imzalanmasına yönəlmiş başqa bir danışıqlar prosesini başlatmalıyıq. İki ölkə arasında belə bir saziş aşağıdakı prinsiplərə əsaslana bilər:

- bu monastır kompleksi hər iki dövlətin ərazisində yerləşən vahid tarixi-mədəni abidədir

- iki dövlətin birgə qərarı ilə sərhədin hər iki tərəfində bu monastır kompleksinə aid olan bütün obyektləri əhatə edən tarixi-mədəni qoruq yaradılır

- dindarların, alimlərin, turistlərin bu abidəni sərbəst şəkildə ziyarət etməsi və ondan istifadə etməsi təmin edilir

- kompleksin mühafizəsi, fəaliyyəti və dəstəklənməsi üçün birgə qəyyumluq şurası və birgə qoruq administrasiyası mexanizmi yaradılır

Başqa sözlə, David Qareci / Keşikçidağ kompleksi probleminin həlli mövcud sərhədi dəyişdirməkdə deyil, bu kompleks ərazisindəki ayırıcı xətləri yığışdırmaqda, onu vahid, insanlar üçün əlçatan kompleksə və Azərbaycan və Gürcüstan xalqlarının dostluq rəmzinə çevirməkdədir.

Yeri gəlmişkən, bu, bu cür qərarların qəbul edilməsi tələb olunan yeganə sərhədlərarası obyekt deyil. Candargöl / Candari gölündən də Azərbaycan-Gürcüstan sərhədi keçir. Məşhur Qarayazı tuqay meşələrini də sərhədimiz bölür. Bu nadir su resurslarının, nadir flora və fauna növlərinin qorunması və mühafizəsi, birgə səylə onları gələcək nəsillər üçün qoruyub saxlamaq üçün də dövlətarası müqavilələrə ehtiyac var.

Azərbaycan və Gürcüstanın siyasi rəhbərliyini bu yanaşmanı nəzərdən keçirməyə və onu məqsədəuyğun hesab edərlərsə, "David Qareci / Keşikçidağ tarixi-mədəni kompleksinin yaradılması haqqında" dövlətlərarası sazişin işlənib hazırlanması üzrə birgə işçi qrupun yaradılması haqqında tapşırıq verməyə çağırıram.

Hər iki dövlətlərarası sazişin - "Sərhədlərin delimitasiyası haqqında" və "David Qareci / Keşikçidağ tarixi-mədəni kompleksinin yaradılması haqqında" sazişlərin eyni zamanda imzalanması, zənnimcə, yaranmış vəziyyətdən ən məntiqli çıxış yoludur.

Eldar Namazov, Azərbaycan Respublikası prezidentinin keçmiş köməkçisi, Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin direktoru.