Ödənişi qoçlarla qəbul edirsinizmi?

Dünən ölkə KIV-nin xəbərlər buraxılışında maraqlı hadisə barədə məlumat verilib. Zimbabvedə təhsil haqqını qoçlarla ödəməyə başlayıblar. Yerli məktəblərə şagirdlərin təhsil haqqı kimi ev heyvanlarını aımağa icazə verilib. Bu tədbir aztəminatlı ailələrə kömək etməlidir. BBC News xəbər verir ki, bunu ölkənin təhsil naziri Lazarus Dokora bildirib.

Onun sözlərinə görə, təhsil haqqının ödənilməsi məsələsində çeviklik göstərmək lazımdır — keçi və qoyundan başqa, məktəblər ödənişi şagirdlərin  valideynlərinin yerinə yetirdiyi iş və xidmətlər şəklində də qəbul edə bilər.

Bu xəbər  dərhal social şəbəkə  istifadəçilərinin diqqətini cəlb edib. Onlardan bəziləri istehza ilə Zimbabve təcrübəsinə yiyələnib onu Azərbaycanda da tətbiq etməyi təklif ediblər. Xüsusən ona görə ki, ölkədə özəl məktəblər kifayət qədərdir, ali məktəblər isə tələbələrə  verdikləri təhsilin haqqını hər il artıraraq onu az qala Amerika və Böyük Britaniyanın ən nüfuzlu ali məktəbləri tariflərinin səviyyəsinə qədər qaldırıblar.

Uşaq və gənclərin təhsilinin  kommersiyalaşdırılması prosesi sürətlə inkişaf edir. Parlamentin Iqtisadi Siyasət üzrə Komitəsinin üzvü Vahid Əhmədovun  qeyd etdiyi kimi, ölkənin təhsil sistemində ödənişli təhsilin xüsusi çəkisi  sürətlə artır. Hazırda  dövlət ali məktəblərində bu göstərici 80%-dən çoxdur! Başqa sözlə, hər iki tələbədən biri  öz vəsaiti hesabına oxuyur. Aztəminatlı ailələrdən olan gənclər çox vaxt təhsil haqqının ödənilməsində çətinliklərlə rastlaşır, bəzən onlar maliyyə vəsaiti olmadığından təhsilini hətta yarımçıq qoymağa məcbur olurlar.

Araşdırmaların  göstərdiyi kimi, ölkədə baş vermiş manatın devalvasiyası, maliyyə böhranı təhsil haqqını həvəslə artırmağa başlamış ali məktəblərin qiymət  siyasətinə mənfi təsir göstərib. Belə ki, əgər bir-iki il bundan əvvəl BDU-da "Hüquq" ixtisası üzrə birillik  təhsil  haqqı 2000 manat idisə, indi bu, 3800 manat təşkil edir. Ən sərt qiymətlər ADA Universitetindədir. Burada "Beynəlxalq Münasibətlər", "Biznesin Idarə Edilməsi" ixtisasları üzrə illik təhsil haqqı 4800 manatdır. Qərb Universitetində isə  ən bahalı ixtisaslar  illik təhsil haqqının 3995 manat olduğu "Tərcümə" və  "Xarici Dil Müəllimi"dir.  Amma Xəzər Universitetinin (3500 manat), Azərbaycan Tibb Universitetinin (3000 manat),  Bakı Musiqi Akademiyasının (3000 manat), tələbələri də təhsil almaq üçün böyük məbləğdə  vəsait ödəməli olurlar.

Əgər bu qiymətləri Türkiyə, Çexiya, Polşa ali məktəblərindəki təhsilalma  tarifləri ilə müqayisə etsək, görərik ki, onlar bu ölkələrdə olduğundan daha yüksəkdir. Lakin bu, ayrıca bir məqalənin mövzusudur. Yaranmış şəraitdə paytaxtın bir çox ali məktəblərində tələbələrin təhsil haqqının ödənilməsini təxirə salması müşahidə olunur. Məsələn, mövcud qaydalara əsasən, təhsil haqqının hər ilin noyabr ayının 15-dək ödənilməli olduğu Azərbaycan Tibb Universitetində rəhbərlik tələbələrə bunu iki dəfəyə: birinci və ikinci semestrlərdə etməyə icazə vermək məcburiyyətindədir.  Dövlət Dillər Universitetinin tələbələri təhsil haqqını gec ödəyirlər. BDU-da tələbələr universitetin maliyyə departamenti ilə razılaşma əsasında təhsil haqqı üzrə borclarını hissə-hissə ödəyilər.

Problem bir də bundan ibarətdir ki, yerli banklar bunu riskli hesab edərək  təhsil krediti vermir. Həmin Rusiyadan (Qərbi hələ deməyirik) fərqli olaraq,  Azərbaycanda belə bir təcrübə yoxdur. Hələ yeddi (!) il bundan əvvəl Milli Məclis tərəfindən hazırlanmış "Təhsil Kreditləri haqqında" qanun layihəsi hələ də qəbul olunmayıb. O zaman bu qanunvericilik təşəbbüsü alqışlarla qarşılanmışdı. Amma təəssüf ki, iş müzakirələrdən uzağa  getmədi. Nəticədə ölkədə ali təhsil əlçatmaz olur: borcları olan tələbələr universitetdən çıxardılır, pullu yerlərə qəbul olunmuş abituriyentlər isə təhsildən imtina etməyə məcbur olurlar. Bu səbəbdən ötən il ali məktəblərdə təxminən  7000 yer boş qalıb.

Bütün bunlar istər-istəməz   belə bir fikir doğurur: bəlkə bizdə də təhsil haqqını əmtəə ilə verməyi tətbiq edək? Qoyunlarla, pomidorla, kartofla…