Türklər Ərdoğanı niyə sevmirlər?

Düşmən axtarışı öz problemlərinin və uğursuzluqlarının ən asan açıqlamasıdır. 

Bu, yalnız şəxsi problemlərə deyil, həm də dövlət problemlərinə aiddir. İnsan psixologiyasına xas bu aksiomu Türkiyənin baş naziri Ərdoğan İstanbulda son brifinqdə verdiyi axmaq cavablarla bir daha sübut etdi.

Hakimiyyətin əldən getmək qorxusundan yaranan qəzəb və inciklikdən bozaran Ərdoğan bütün digər avtoritar hökmdarların yolu ilə getdi: xarici qüvvələri, daxili müxalifəti (beşinci kolon), sosial şəbəkələri və s. söydü.

Ərdoğanın Twitter-in zərəri barədə bəyanatı və ya öz sualları ilə sıxışdırmaq istədiyi Reyterin müxbiri ilə qavğası nəyə başa gəldi? Sonra da qeyri-obyektiv məlumatın yayılması ilə bağlı ittihamı. “Siz hakimiyyətin tədbirləri haqda danışmalısınız, amma hüquqların pozulması haqda məlumatlar ötürürsünüz”, - baş nazir hiddətləndi. 

Düzünü desək,  avtoritar hökmdarın öz taxtından düşməsini görmək xoşdur. Onların hər biri bu cür vəziyyətlərdə idiot kimi (Qəddafi kimi) olmasa da, ən azı miskin kimi görünürlər.

İndi də Türkiyənin özünə güvənən və özünəvurğun baş naziri yerin ayaqlarının altından necə qaçdığını görür. Bu,  o ölkədə baş verir ki, Ərdoğan və onun tərəfdarları elə güman edirdilər ki, artıq İslam dövləti yaradıblar və bu məsələdə geriyə dönüş yoxdur. Elə bilirdilər ki, cəmiyyət generalitetin dağıdılmasını, “Ergenekon” işi adlanan məsələ vasitəsilə ziyalıların pərən-pərən salınmasını, cümhuriyyət dəyərlərinin unudulmasını və Atatürk irsinə hücumları “udublar”.

Hər avtoritar hökmdar öz paranoyyasını özünəməxsus şəkildə həyata keçirir. İndiki halda o güman edirdi ki, polisdəki yuxarılar və ordu, ali məktəblər, bələdiyyələr islamçıların sosial bazasını və dəstəyini təmin edəcək. Lakin həyat bir daha göstərdi ki, bu cür niyyətlər özünü doğrultmur.

Sosial parlayış heç kimin gözləmədiyi bir vaxtda baş verdi, lakin heç kimi təəccübləndirmədi.

Reyterin müxbiri ilə dialoq zamanı Ərdoğan açıqlamadan təhdidə keçdi: əhalinin 50%-i bizim tərəfdarımızdır, onların qarşısını biz alırıq, əgər küçələrə çıxsalar, ekstremistlər üçün yaxşı olmayacaq”.

Ərdoğan İstanbulda Atatürk Mədəniyyət Mərkəzinin sökülməsinə etirazını bildirənləri ekstremist adlandırır və sonra da etirazların nədən belə yeni qüvvə ilə bərpa olunmasından təəccüblənir. O bildirir ki, xüsusi xidmətlər etirazların təşkilinin arxasında kimlərin durduğunu artıq müəyyən edib, lakin hələlik adlar açıqlanmır. Baş nazirin məntiqinə görə, bu, “təşkilatçıları” qorxutmalıdır və “onlar qacıb gizlənməyə yer axtarmalıdır”. 

Lakin ötən sutkalar göstərdi ki, etirazların səbəbi daha dərindir. 

Yəqin ki, Ərdoğan hələ də baş düşməyib ki, özünün və hökumətinin nüfuzuna zərbəni Türkiyə cəmiyyətini bütün bəlaların “Qərb dəyərlərindən”gəlməsinə, Atatürk irsinin yalnış olmasına və yenidən təftişinə ehtiyacın olmasına inandırmağa məcbur etmək istərkən vurub.

Onun bütün islahatları və hərəkətləri məhz bu təftişi həyata keçirmək üçün məntiqi və praktiki əsas idi ki, Türkiyə ictimaiyyəti də buna qarşı üsyan etdi. 

İstanbul universitetlərindən birinin professoru olan dostum  təhsil sistemində din xadimlərinin rolunun artmasından dəhşətə gəldiyini bildirir. Ali məktəblərin ərazisində məscidlərin tikintisinə başlanılıb. Din xadimlərindən biri bunu onunla izah edib ki, hətta Oksford Universitetinin ərazisində də kilsə var. “Məhz buna görə də orada belə təhsilli tələbələr var, çünki onlar ruhən zəngindirlər”, - bu xadim öz fikrini belə əsaslandırıb. Ancaq bu islamçı başa düşmək istəmir ki, bu kilsələr 12-ci əsrdə tikilib, indi isə 21-ci əsrdir”.

Son 100 ildə Türkiyənin taleyini ordu həll edib. Türkiyədəki bugünkü siyasi böhran ən ciddi böhranlardan biridir, lakin iğtişaşlar səbəbindən yox. Bu, hətta siyasi yox, ideoloji böhrandır.

Avtoritar hakimiyyətlərin gücü populizmdə, kütlənin aşağı siyasi səviyyəsindədir. İntellektualların gücü onların fədakarlığındadır. Lakin vacib məqam odur ki, Termidor qanunu işləməsin ki, əldə olunmuş qalibiyyətdən növbəti dəfə yaramazlar yararlanmasınlar.