Azərbaycan: Gürcüstan və Ermənistandan sonra demokratiya qapını döyür

***

-Bəşir bəy, ABŞ dövlət katibinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə müavininin köməkçisi Corc Kent ilə görüşdə siz də iştirak etmisiz. Ümumiyyətlə bu görüşü necə qiymətləndirirsiz? Görüş və səfər haqda təəssüratınız nədən ibarətdir? Yəni cənab Kentin səfərində əsas məqsəd nə idi?

-Bəşəri dəyərlərin qorunmasında və yayılmasında istəkli olan ölkələrin Azərbaycana marağının olması müsbət haldır. ABŞ-ın bu istiqamətdə öncüllüyü diqqəti cəkir. Buna görə də Dövlət Katibi müavinin Avropa və Avrasiya üzrə yeni təyin olunmuş köməkçisinin səfəri məntiqlidir. Düşünürəm ki, Cənab Corc Kent vəzifəsinə yeni başlayan şəxs kimi, Cənubi Qafqaza səfəri tanışlıq xarakterli olmaqla yanaşı, ABŞ-ın bu regionda maraqlarını ifadə edir. Təəssüratım bu oldu ki, vəzifədə olduğu müddətdə ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin daha da inkişaf etidirlməsi, bölgədə sülhün və təhlükəsizliyin təmin olunmasında, demokratik dəyərlərin möhkəmlənməsində maraqlıdır.

-Sizinlə görüşdə hansı məsələlər müzakirə olundu? Və Cənab Kent daha çox hansı məsələlərlə maraqlanırdı?

-Bizimlə görüşdə əsasən ölkədə fundamental azadlıqların vəziyyəti, söz və mətbuat azadlığı, insan haqları və vətəndaş cəmiyyətinin durumu müzakirə edildi. Hiss olunurdu ki, diplomat vəziyyəti yaxşı bilir, hətta siyasi məhbusların sayına kimi.

-Cənab Kent təhlükəsizlik, enerji, Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı məsələlər ilə yanaşı, eyni zamanda fundamental azadlıqlar, xüsusən media azadlığı, Azadlıq radiosu, Əfqan Muxtarlının həbsi məsələsinə də toxunub. Sizcə, bu səfərdə hansı mövzu daha çox öndə olub? Azadlıqlar, təhlükəsizlik, yoxsa enerji?

-ABŞ diplomatları Azərbaycanla bağlı mövqelərini ifadə etdikdə həmişə 3 istiqaməti prioritet kimi götürürlər -Təhlükəsizlik, Enerji və Demokratiya. Xatırlayıram ki, bir neçə il öncə biz bir diplomatla görüşdə zarafatla bu sıralamada Demokratiyanı birinci sadalamağı təklif etmişdik. Təbii ki, bunun elə bir əhəmiyyəti yoxdu. Sadəcə olaraq, demokratiya sözünün birinci səslənməsi bəlkə bu istqamətdə problemlərin aradan qalxmasına təsir edəcəyini düşünürük. Amma bu bir həqiqətdir ki, ABŞ bölgədə təhlükəsizliyin qorunmasına çox maraqlıdır. Buna Cənab Kent mətbuat konfransında da eyham vurdu. Çox güman ki, son dövrdə bölgədə baş verən hadisələr, o cümlədən Rusiya və İranın aktivləşməsi, Xəzərin hüquqi statusuna dair Konvensiyanın imzalanması ABŞ tərəfindən diqqətlə izlənilib. Bu sıraya Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və Dağlıq Qarabağ problemi də daxildir. ABŞ bölgədə sülhün tərəfdarıdır. Ona görə də münaqişənin həllində maraqlıdır. Enerji təhlükəsizliyinin təmini də ABŞ-ın əsas istiqamətidi. Cənab Kentin Cənub Qaz Dəhlizi ilə bağlı açıqlaması buna sübutdur. Fundamental azadlıqların vəziyyəti ilə bağlı isə son illər durum çox pisləşib. ABŞ QHT-ləri ölkədən çıxarılıb, Azadlıq radiosunun Bakı ofisi bağlanıb, müstəqil QHT-lərə qondarma cinayət işi açılıb. Yeri gəlmişkən bu cinayət işinə hələ də xitam verilməyib və hər an proses yenidən dəyişə bilər. Belə olduğu təqdirdə ABŞ demokratiya istiqamətində məmnun ola bilməz. Bunu mətbuat konfransında da Cənab Kent Azadlıq Radiosu ilə bağlı suala cavab verərkən dilə gətirdi. Həmçinin Əfqan Muxtarlı olayına münasibət bildirməklə siyasi məhbus probleminin həll edilməsinə işarə etdi.

-Cənab Kentdən sonra ABŞ prezidentinin milli təhlükəsizlik üzrə müşaviri Con Boltonun Azərbaycana səfəri gözlənilir. Sizcə, bu səfərlərin intensivləşməsində əsas məqsəd nədir? Yəni ABŞ-Azərbaycan arasında münasibətlərin istiləşməsini gözləmək olarmı?

-Qeyd etdiyim kimi, ABŞ Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyin qorunmasında maraqlıdır. Deməzdim ki, səfərlərin intensivliyi münasibətlərin istiləşməsinə dəlalət edə bilər. Çünki, ABŞ-Azərbaycan münasibətlərinin ən kritik dövrlərində də ABŞ diplomatları Azərbaycana mütamadi səfər edib, hansı ki, o dövdə də problemlər qalmaqda idi. Bölgənin daimi olaraq ABŞ-ın maraq dairəsində olduğunun hər zaman şahidi olmuşuq. Səfərlər həm də yeni admisitrasiyanın bölgəni daha yaxından tanımaq məqsədi daşıya bilər.

-Bəzən Qərb diplomatlarına qınaqlar gəlir. Onların demokratiya və insan haqları məsələsində səmimi olmadığı vurğulanır. Sizcə, bu mövzularda Qərbdən nəsə gözləməyə dəyərmi?

-Bəşəri dəyərləri dəstəkləyən əsasən Qərb ölkələri olduğu üçün gözləntilər də yüksəkdir. Bəzən gözləntilərimizi çox yüksək tutduğumuz üçün, hər hansı bir kiçik soyuqluq bizi narahat edir. Amma düşünmürük ki, dövlətlərin strateji və milli maraqları bəzən digər maraqları üstələyir və yaxud ertələyir. Buna görə də hesab edirəm ki, biz cəmiyyət olaraq seçimlərimizdə ardıcıl olmalıyıq. Demokratiyanı, bəşəri dəyərləri nə üçün istədyimizi və müdafiə etdiyimizi dərk etməliyik. Bu gün ABŞ hər hansı səbəbdən buna həvəssizdirsə və yaxud Avropa Şurasında kürü diplomatiyası keçərlidirsə, biz dəyərlərimizdən dönməli deyilik. Davamlı, ardıcıl olaraq demokratik idarəetməyə doğru yaxınlaşmalıyıq. Təbii ki, bu yolda bizə kömək və dəstək lazımdı. Amma biz istəməsək, tələb etməsək heç kim bizim əvəzimizdən gəlib dəyişiklik edən deyil.

-ABŞ-Azərbaycan, Qərb-Azərbaycan münasibətlərinin istiləşməsi nədən keçir?

-Mənim müşhidələrimə görə Azərbaycanın güclənməsi, təhlükəsizliyin təmin olunması, ölkədə demokratik idarəetmənin qurulması Qərb ölkələrinin maraq dairəsindədir. Son dövrlər Qərb ölkələri rəhbərlərinin Azərbaycana səfərləri, Avropa Birliyi ilə Tərəfdaşlıq Prioriterlərinə dair sənədin yekunlaşması və ABŞ diplomatlarının səfərləri belə nəticə çıxarmağa əsas verir. Avropa Birliyi ilə Strateji Tərəfdaşlıq Haqqında Sənəd hələlik imzalanmasa da bu istiqamətdə danşıqlar davam etdirilir. Digər tərəfdən Ermənistanda hakimiyyət dəyişikliyi və yeni hakimiyyətin demokratik idarəetmədə maraqlı görünməsi Azərbaycan hakimiyyətini çarəsiz vəziyyətə salır. Daim ölkəmizi Ermənistanla müqayisə edən hakimiyyət indi çıxılmaz duruma düşür. Əgər Ermənistanda demokratik islahatlar aparılsa və ölkə Qərbin maraq dairəsinə çevrilsə, hansı ki bunun simptomları hiss edilir, bu bizim üçün yaxşı nəticə vəd etmir. Biz demokratik Gürcüstandan sonra artıq demokratik Ermənistana da həsəd aparmaq məcburiyyində qalacağıq. Hesab edirəm ki, hakimiyyət müstəqil vətəndaş cəmiyyətinin önünü açmalı, ölkədə söz və mətbuat azadlığını təmin etməli, tənqidi fikrə görə insanların təqib olunmasına son verməli və siyasi məhbusları azadlığa buraxmalıdır. Əgər belə olsa biz demokratiyanı dəstəkləyən Qərb ölkələri ilə, o cümlədən ABŞ-la güclü əlaqələr qura bilərik.