Ekspert: �Tufandağ faciəsi gözlənilən idi�

Üç gənc alpinistin Tufandağda itkin düşməsi ilə bağlı yaranmış geniş ictimai rezonansı nəzərə alaraq, bu materialı oxuculara təqdim edirik.

Ölkənin Alpinizm Federasiyasının o zamankı vitse-prezidenti ilə bu müsahibə 2012-ci ilin noyabrında hazırlanıb. Materialda hazırki vəziyyətə gətirib çıxarmış proseslər açıqlanır.

Təcrübəli alpinistlər çoxdan və dəfələrlə xəbərdarlıq ediblər ki, qeyri-peşəkarlıq və alpinizm qaydalarının pozulması faciəyə gətirib çıxaracaq.

"Alpinizmin özəlləşdirilməsinə imkan verməyəcəyik" məqaləsi, 20.11.2012-ci il

Ekologiya Nazirliyinin nümayəndələri ölkənin Alpinizm Federasiyasını qaydaları pozmaqda, normalara riayət etməməkdə və destruktivizmdə ittiham etməyə davam edir.

Nazirliyin 1news.az saytında dərc edilmiş bəyanatında bu ittihamlar yenə səslənib. Bu zaman Alpinizm Federasiyasının fikri əks olunmayıb.

Bununla əlaqədar Turan agentliyi Alpinizm Federasiyasının vitse-prezidenti Səridan Mursaqulova bu bəyanatları şərh etmək xahişi ilə müraciət edib.

"Bizim ünvanımıza ittihamlar qaralama kampaniyası və təzyiq xarakteri daşıyır. İradların böyük hissəsinin idmanla, ümumiyyətlə, heç bir əlaqəsi yoxdur. Məsələn, Ekologiya Nazirliyinin mətbuat xidmətinin məlumatında deyilirdi ki, alpinistlər Qızılqaya zirvəsində ucaldılmış Atatürk heykəlinə ziyan vurublar. Amma bu, absurddur.

Bu abidəni biz özümüz 1999-cu ildə Atatürkə həsr olunmuş fəth zamanı ucaltmışdıq. Niyə ona ziyan vuraq? Yaxşısı budur, Ekologiya Nazirliyinin nümayəndələri başqa bir suala cavab versinlər: Milli Park zonasında dağ keçilərini və digər nadir heyvanları vuran brakonyerlərin nə işi var?

Sual: Niyə siz Şahdağ bölgəsinə can atırsınız, başqa yerlərə getmək olmaz?

Cavab: Qeyd etmək istərdim ki, Şahdağ regionu 100 ilə yaxındır alpinistlərin yığışdığı ənənəvi yerdir. Azərbaycanın ən yüksək zirvələrinin əksəriyyəti orada yerləşir, müxtəlif kateqoriyalı onlarla marşrut çəkilib və orada uzun illərdir idman fəthləri, məşqlər və s. keçirilir.

Biz bu regionun xüsusi mühafizə bölgəsi olmasına qarşı deyilik, amma heç olmasa bu qaydalar adekvat olsun və hamıya şamil olunsun. Məsələn, Ekologiya Nazirliyinin rəhbərliyi eyni zamanda Ekstremal və Hava İdmanı Növləri Federasiyasına (FAİREX) də rəhbərlik edir. O, nədənsə ölkədə alpinizmin olmadığı qənaətinə gəlib və bu idman növünün və onun ayrı-ayrı elementlərinin onun idarəetməsi altında olmalı olduğunu elan edib.

Biz buna qarşı çıxdıq və bildirdik ki, qanunsuzluğa yol verməyəcəyik. Onlar bu növləri açıq şəkildə bizim əlimizdən ala bilmirlər, buna görə dağlara gedən yolları bağlamaq qərarına gəliblər. Eyni zamanda, FAİREX üzvləri üçün dağlara gedən bütün yollar açıqdır.

Ekologiya Nazirliyi həmçinin Alpinizm Federasiyasının illik planına daxil edilmiş və İdman və Gənclər Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş respublika səviyyəsində yarışların və tədbirlərin keçirilməsinə açıq-aşkar mane olur. Oktyabrın 23-də məhz belə oldu, Şahdağ rayonunda alpinistlərin toplantısı pozuldu.

Ekologiya Nazirliyi öz qadağalarını hüquqi cəhətdən əsaslandırmağa və Şahdağ Milli Parkında qaydalara və rejimə riayət olunması kimi təqdim etməyə çalışır. Nəticədə, paradoksal vəziyyət yaranıb: bu gün bizim oraya getməyimiz qonşu Dağıstana gedib Şahdağla qonşu olan zirvələri - Bazardüzü və Yarıdağı fəth etməkdən daha çətindir.

Sual: Bu, hansı qaydalardır?

Cavab: Ekologiya Nazirliyindən "viza" almaq üçün bir çox sənədlər və haraya və niyə getdiyin haqqında izahat məktubları təqdim etmək, həmçinin Ekologiya Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş şəxslərdən bir müşayiətçi almaq lazımdır. Amma bu prosedura tabe olmaq da idmançıların dağa çıxa biləcəyinə zəmanət vermir. Ekologiya Nazirliyi şəxsiyyət vəsiqəsindən müxtəlif arayışlara qədər bir çox sənədləri, həm də 2-3 həftə, indi isə məlum olur ki, hətta bir ay əvvəl təqdim etməyi tələb edir. Hələ sərhəd xidmətində yoxlamadan danışmıram.

Sual: Bütün bunlar nəyə lazımdır?

Cavab: Əslində milli park statusuna istinad yalnız bəhanədir.

Bütün dünyada Milli Parka girişdə kiçik bir rüsum alırlar və dövlət sərhədi keçmək kimi bir prosedur keçirmirlər. Milli parklar bütün dünyada var. Onların olması zəruridir. Amma heç bir Milli Parka turistlər və alpinistlər üç həftə əvvəldən sənəd təqdim etmirlər. Heç yerdə xarici turistləri üç-dörd həftə əvvəldən anketlərin orijinallarını göndərmək tələbləri ilə qorxutmurlar. Bu zaman onların vaxtında icazə alacağına heç bir zəmanət yoxdur. Belə ki, bu ilin avqust-sentyabr aylarında Bazardüzünün birgə fəthi haqqında üç həftədən də əvvəl verilmiş məktuba Ekologiya Nazirliyi sənədləri üç həftə saxlayaraq, yürüşdən cəmi bir gün əvvəl icazə verib. Yalnız sərhədçilərin dəqiq işi sayəsində federasiyamız fəthi həyata keçirə bildi. Bolqarıstan alpinistləri fəthdən məmnun qaldılar, amma Ekologiya Nazirliyinin icazə sisteminin işindən təəccüb içində idilər.

Bütün dünyada qaydalar aydın, vahid və hamı üçün şəffafdır. Milli Parka girişin tərtib olunması prosesi bir neçə dəqiqə çəkir. Bizdə də belə olmalıdır.

Dünya təcrübəsində turistlərə bələdçi müşayiəti qaydası da var, o, insan dağa çıxmaq istədiyi zaman lazımdır. Amma alpinistlərə bələdçi lazım deyil, onlar özləri artıq bələdçidirlər, həm də onları məşqçilər və təlimatçılar müşayiət edirlər.

İndi paradoksal vəziyyət yaranıb - Ekologiya Nazirliyi dağ bələdçisi lisenziyasını öz istədiyi kimi verir. Və belə alına bilər ki, alpinizm üzrə idman ustalarını və ya idman ustası namizədlərini fəthdə heç bir alpinist təcrübəsi və zəruri bilikləri olmayan insan müşayiət etsin. Bir şey olsa, o, kömək edə bilməyəcək, əksinə, belə "bələdçi"nin özünü xilas etmək lazım gələcək.

Sən demə, əsas idman bacarıqları və təcrübəsi deyil, Ekologiya Nazirliyinin verdiyi kağız və bu "bələdçi"ni FAİREX üzvü olmasıdır.

Sual: Nəticələr necə ola bilər?

Cavab: Həddindən artıq ağır, çünki əsas məsələ - dağlarda insanların təhlükəsizliyi və sağlamlığı nəzərə alınmır. Bütün sivil dünyada müşayiətçi və ya bələdçi yüksək ixtisaslı alpinistdir. Bu funksiya Xilasetmə Xidmətinin - istənilən an hadisə yerinə çıxıb dağlarda zərərçəkənləri xilas edə biləcək texnika və aviasiyaya malik olan peşəkar alpinistlər qrupunun üzərinə qoyulur.

Alpinizm Federasiyası bir neçə dəfə, o cümlədən Alpinizm Klubunun şəxsində hələ keçən il Ekologiya Nazirliyinə bələdçi lisenziyası almaq üçün idmançıların siyahısını təqdim edib. Bəs nəticə? Çoxillik ixtisasa, xilasedici medalına malik, on illərlə alpinizm üzrə təlimatçı və məşqçi kimi işləyən tanınmış idmançılar indiyədək lisenziya almayıblar. Biz bütün tədbirlərimizdə (onlarla tədbirimiz olur) yalnız lisenziyasını FAİREX vasitəsilə rəsmiləşdirmək məcburiyyətində qaldığımız cəmi bir bələdçimiz olur.

Bu qurumun fantaziyaları daim yenilənir. Belə ki, əvvəllər Ekologiya Nazirliyi Alpinizm klublarından dağlara çıxmaq üçün ərizə qəbul etməkdən imtina edirdi, indi isə bəyan edir ki, Federasiya ilə işi olmayacaq, klublarla işləyəcək.

2011-ci ildə bu bölgədə dağlara çıxmaq üçün norma müəyyən edilib: Heydər zirvəsi - 100 nəfər, amma FAİREX bu il artıq oraya 200 nəfər göndərib. Onlar normaları müəyyən edirlər və özləri də onları pozurlar.

Park ərazisinə giriş ölkə vətəndaşları üçün 26, əcnəbilər üçün isə 52 manatdır. Bu qiymətlər Ekologiya Nazirliyinin göstərişi əsasında müəyyən edilib, amma onları yalnız Tarif Şurası müəyyən edə bilər.

Sual: Bu qarşıdurma nəyə gətirib çıxaracaq?

Cavab: Alpinizm kütləvi idman növüdür və bu cür məhdudiyyətlər yalnız bu idman növünün inkişafının şüurlu şəkildə ləngidilməsi kimi qiymətləndirilə bilər.

Bütün bunlarla razılaşmayan alpinistlər açıq şantaj və təzyiqlə qarşılaşırlar. Məsələn, Alpinizm Federasiyasının dövlət müəssisələrində işləyən bəzi üzvləri israrla FAİREX-ə keçməyə vadar edilir.

Və ya başqa bir nümunə, bu ilin yazında Ekologiya Nazirliyi uzun müddət Alpinizm Federasiyasının ənənəvi illik tədbirinin - mayın 10-na nəzərdə tutulmuş Heydər zirvəsinin fəthinin qarşısını alıb. Təqvim planına daxil edilmiş və Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş bu tədbiri yalnız uzun mübahisələrdən və əsəb gərginliyindən sonra keçirmək mümkün olub. Ekologiya Nazirliyi özünü tədbirin "sponsoru" kimi göstərməkdən çəkinməyib, ekspedisiya iştirakçılarından Milli Parka giriş üçün ödəniş alınmayacağını bildirib.

Eyni zamanda, FAİREX üzvləri maneəsiz olaraq həmin dövrdə bu zirvəni fəth ediblər.

Dünyanın bütün alpinizm və dağ istirahəti mərkəzlərində turistləri servis və sadəliklə cəlb etməyə çalışırlar. Buna görə bu fonda idmançılar üçün seçici kvotalar ələ salınma və alpinizmin qəsdən sıxışdırılması kimi görünür.

Şahdağ Milli Parkının xüsusi sərhəd zonası olduğuna istinad əsassızdır. Ölkənin iki dövlət sərhəddi ola bilməz və orada artıq sərhəd rejimi fəaliyyət göstərirsə daha bir sərhəddin tətbiq edilməsi açıq-aşkar özbaşınalıq və səlahiyyətlərin aşılmasıdır.

Sualınıza cavab verərkən, qeyd etmək istəyirəm ki, bütün bu qalmaqalın bir məntiqi nəticəsi ola bilər - Azərbaycanda alpinizm bir idman növü kimi ciddi şəkildə pozula bilər.

Formal idmançılar tərəfindən alpinizmin özəlləşdirilməsi cəhdləri hazırlığı olmayan insanların dağlarda həlak olmasına səbəb olacaq. Ötən il az qala belə bir şey baş vermişdi, 5 nəfərlik qrup (FAİREX nümayəndələri) Heydər zirvəsinin fəthi zamanı cərgəni pozub və marşrutdan çıxıb. Yalnız xoşbəxtlikdən bu formal idmançıları dumanda tapıb aşağı endirmək mümkün olub.

Ekologiya Nazirliyinin və Qərb Universitetinin inzibati resurslarından istifadə, ölkə üzrə çoxsaylı dağ klublarının yaradılması, yerli ovçuların və qoruq işçilərinin avtomatik olaraq bu klublara üzv yazdırılması gözdən pərdə asmaq kimi görünür.

Biz Gənclər və İdman Nazirliyini, Nazirlər Kabinetini və digər dövlət orqanlarını idmançıların Şahdağ Milli Parkına daxil olması üçün məhdudlaşdırıcı tədbirləri ləğv etməyə, Ekologiya Nazirliyini isə Alpinizm Federasiyasını dağıtmaq və susdurmaq cəhdlərinə son qoymağa çağırırıq.--02B--