Does the height make sense?

Amma, məlum olub ki, bu məsələ təkcə idmana deyil, sosial mövzuya da toxunur. Beynəlxalq Elmi-Tədqiqat Ərzaq Siyasəti İnstitutunun, Ərzaq Təhlükəsizliyi üzrə Mərkəzin və Beynəlxalq Bankın mütəxəssisləri birgə həyata keçirdikləri araşdırmaların nəticələrini açıqlayıblar. Hesabatda qeyd edilir ki, MDB ölkələrində tarazlaşdırılmamış qidalanma uşaqlarda və gənclərdə ağır nəticələrə gətirib çıxarır. Bəzi ölkələrdə uşaqlarda boy artımında gecikmə aşkar olunubsa, başqa dövlətlərdə qadınlar artıq çəkidən əziyyət çəkirlər.

Azərbaycan, Ermənistan və Tacikistanda uşaqların boy artımında gecikmə təmayülü müşahidə olunur, habelə reproduktiv yaşlarda artıq çəkili və anemiyalı qadınların sayı da artır. Bütün MDB ölkələrində, o cümlədən Rusiya və Belarusda böyük nəsil arasında artıq çəkinin həddindən artıq artması qeydə alınır.

Araşdırmalara əsasən, yeniyetmələrdə boy artımının gecikməsinin əqli inkişafa da mənfi təsir göstərən səbəbi keyfiyyətiz qidalanma, qeyri-sağlam həyat tərzidir. Bundan başqa, endokrin, genetik və xromosomlarla bağlı xəstəliklər, genetik meyllilik də rol oynayır. Keyfiyyətsiz qidalanmanın mənfi nəticələri həm insanların inkişafında psixoloji, sosial problemlərə, həm də iqtisadi problemlərə gətirib çıxarır. Məruzəyə əsasən, bu cür iqtisadi itkilər ekvivalentlə ifadə edildikdə ÜDM-in 10%-nə çata bilər.

ÜST-ün məlumatları da Azərbaycanda əhalinin əksər hissəsinin alçaqboylu olması problemindən xəbər verir. Alimlər 1914-cü ildən 2014-cü ilə qədər dünyanın 200 ölkəsində qadınların və kişilərin boyunun artması təmayüllərini təhlil ediblər. Reytinqdə Azərbaycan qadınları və kişiləri, Gürcüstan (49-cu yer), Türkiyə (79-cu yer), İrandan (88-ci yer) geridə qalaraq, müvafiq olaraq 115 və 113-cü yerləri tutublar. Rusiya kişiləri və qadınları orta boy göstəriciləri 176.5 sm və 165.3 sm olmaqla, müvafiq olaraq 42 və 23-cü yerləri tuturlar.

Dünyada ən ucaboylu insanlar Hollandiya, ABŞ və Latviyada yaşayırlar.

Pediatriya ETİ-nin direktoru, professor Nəsib Quliyev qeyd edir ki, Azərbaycanda uşaqların təxminən 6%-də boy artımında gecikmə müşahidə olunur. Uşaqların alçaqboylu olmasının əsas səbəbi düzgün və keyfiyyətli qidalanmama, kifayət qədər yeməmədir. Sonradan uşaq alçaqboylu olur və çəkiləri normadan aşağı olur. Uşaqlar çox vitaminli, keyfiyyətli qidalanmalıdırlar. Problem əmizdirmənin aşağı səviyyədə olmasındadır. Bizdə yeni doğulan uşaqların cəmi 55% süd əmir.

Səbəb süd verən anaların südünün az olmasındadır, buna çox vaxt ailənin maddi vəziyyəti ilə əlaqədar olaraq stres, böyüklərin qeyri-sağlam qidalanması, süd verən ananın rasionudur. Pul çatışmazlığı bütün ailə üzvlərinin rasionunun məhdudlaşmasına gətirib çıxarır. Uşaqların və gənclərin idmana az cəlb edilməsi də böyük rol oynayır. Rayonlarda idman-sağlamlaşdırma kompleksləri tikilməsinə baxmayaraq, bu obyektlər işləmir. Çünki bu zallarda məşqlər pulludur, valideynlərin isə pulu uşaqların təkcə pul yığımlarının davam etdiyi məktəbdə oxumasına çatır. Yuxarıda deyilənlərdən nəticə çıxararaq, qeyd etmək olar ki, boyun uzamasına şərait yaradan əsas amillər səhiyyə səviyəsinin yaxşılaşması, gigiyena və böyük yaşda sağlam qidalanma, insan orqanizminin formalaşdığı uşaqlıq dövründə yüksək qida elementlərinin alınmasıdır.

Məlum olub ki, boyun təkcə idmanda deyil, siyasi və işgüzar karyerada da əhəmiyyəti var. Amerikalı tədqiqatçı Stefen Holl boyun oğlanların və gələcəkdə kişilərin sağlamlığına, xoşbəxtliyinə və uğuruna təsiri haqqında "Boyun əhəmiyyəti" adlı kitab yazıb. Kitabda qeyd edilir ki, insan həyatında boyun əhəmiyyəti böyükdür, çünki o, "sosial normalara, iş yerində iyerarxiyaya və əhvalımıza bilavasitə təsir edir". "Ucaboylu insanların alçaqboylulara nisbətən daha ağıllı və daha çox gəlirli olduğu" haqqında formul doğrudursa, orta boydan aşağı uşaqları olan valideynlər üçün bunun nə dərəcədə ağır səsləndiyini təsəvvür etmək olar. Bir çox nümunələrlə sübut olunub ki, boy təkcə genlərdən deyil, həm də doğumöncəsi inkişafdan, erkən qidalanmadan və hətta ailənin sosial-iqtisadi statusundan asılıdır.

Araşdırmalar göstərib ki, böyük kişinin gəlirinin artması 16 yaşında yeniyetmənin boyu ilə tam mütənasibdir. Bundan başqa, ucaboylu yeniyetmələr atletika ilə məşğul olaraq və sosial fəallıq göstərərək "insan kapitalını" artırır.

Milli Məclisin deputatı Fazil Mustafa bu yaxınlarda verdiyi müsahibələrdən birində uşaqların üzgüçülük, hendbol, basketbolla məşğul olması, fiziki və əqli cəhətdən inkişaf etməsi, sağlam olması üçün hökuməti idman komplekslərində məşqləri pulsuz etməyə çağırmışdı.