Avropadan "xilas olmaq"

AŞPA-nın Azərbaycana dair qətnaməsi ötən həftənin əsas hadisəsi olub və uzun müddət diqqət mərkəzində qalacaq. Lakin bu misli görünməmiş hadisə növbəti dəfə ciddi təhlil mövzusu yox, siyasi təlxəkliyə səbəb oldu və yenə də cəmiyyət bu suala dəqiq cavab ala bilmədi: Avropa Şurası ətrafındakı böhranın səbəbi nədir?

Ancaq hər şey haqqında sırayla. Beləliklə, Bakının rəsmi mövqeyi belədir ki, Avropa Şurası lazımsız,  Səməd Seyidovun dediyi kimi, dözülməz rasizm, Azərbaycanofobiya və islamofobiyanın hökm sürdüyü təşkilatdır. O həmçinin hesab edir ki, "siyasi korrupsiya, ayrı-seçkilik, etnik və dini nifrət, ikili standartlar, təkəbbürlülük, şovinizm AŞPA-da üstünlük təşkil edən praktikaya çevrilib".

20 ilə yaxındır ki, Strasburqda belə dözülməz şəraitdə "əziyyət çəkən" Səməd Seyidovun və onun komanda üzvlərinin cəsarətinə təəccüb etmək qalır.

Beləliklə,  Teziz nömrə 1): Siyasi korrupsiya

2012-ci ildə "Avropa Sabitlik Təşəbbüsü"nün ən çox "Kürü diplomatiyası" kimi tanınan hesabatının açıqlanmasından sonra Avropa Şurasını sarsıdan siyasi korrupsiya qalmaqalı yaxşı xatırlayırıq.

"Avropa Sabitlik Təşəbbüsü"nün mənbələrinə görə, Azərbaycanın AŞPA-da 10-12 dostdan ibarət qrupu və katiblikdə 3-4 nəfər var ki, onlar mütəmadi olaraq Azərbaycandan qara kürü, qızıl, xalça və s. bahalı hədiyyələr alırlar.

Buna cavab olaraq, həmin deputatlar Azərbaycan hakimiyyətinin ünvanına tənqidi məruzələrin qəbulunu sabotaj edirlər. Əsasən, Azərbaycanda parlament seçkiləri kobud pozuntularla keçirilib və heç bir müxalifət partiyası parlamentə düşməyib. Lakin AŞPA missiya rəhbəri bildirib ki, seçkilər beynəlxalq standartlara cavab verib", - hesabatda deyilir.

2008-ci ildə prezident seçkiləri zamanı AŞPA-nın müşahidəçi qrupunun rəhbəri Andreas Herkel tənqidi məruzə hazırladı, lakin Maykl Henkok, Eduard Lintner və Pol Villenin timsalında  Bakının "dostları" tərəfindən qarşısı alındı. Tənqid bəyanata daxil olmadığı təqdirdə Herkel istefa etmək məcburiyyətində qaldı.

İlham Əliyev üçün müddət məhdudiyyətlərini aradan qaldıran referendum zamanı AŞPA-nın dörd deputatı - Eduard Lintner, Pol Ville, Hakkı Keskin və Pedro Aqramunt referendumu demokratiyanın tərəqqisi kimi qiymətləndirdilər.

9 oktyabr 2013-cü ildə İlham Əliyev üçüncü dəfə Azərbaycanın prezidenti seçilib. Tana de Zuluetanın rəhbərliyilə ATƏT/DTİHB müşahidəçiləri seçkilərdə söz azadlığının məhdudlaşdırıldığını bildirdilər,  Pino Arlakkinin rəhbərliyilə Avropa Parlamentinin nümayəndələri isə seçkilərin azad və ədalətli olduğunu bəyan etdilər.

2013-cü ilin yanvarında Bakının AŞPA-dakı dostları Azərbaycanda siyasi məhbuslarla bağlı almaniyalı millət vəkili Kristof Ştrasserin hesabatını uğursuzluğa uğratdılar.

2015-ci ildə Avropa Parlamentində siyasi məhbuslar haqqında qətnamənin müzakirəsi zamanı Azərbaycanpərəst məruzəçilərin yazdıqları mətndə əvvəlcə demək olar ki, tənqid yox idi, lakin sonda qəbul edilən qətnamədə Azərbaycandan hüquq müdafiəçilərinə qarşı repressiyalara son qoyulması, QHT-lər haqqında qanuna yenidən baxılması, jurnalistlərə təzyiq göstərilməməsi tələb olundu və sanksiyaların tətbiqilə bağlı hədələr səsləndi.

Almaniyalı millət vəkili Frank Şvabenin fikrincə, bu, Azərbaycanın "kürü diplomatiyası" üçün dönüş nöqtəsi oldu.

10 sentyabr 2015-ci ildə Avropa Parlamenti Azərbaycanı"görünməmiş repressiyalara" görə qınayan qətnamə qəbul etdi. Həmçinin qətnamədə Avropa hakimiyyəti korrupsiya ittihamları ilə bağlı hərtərəfli araşdırma aparmağa çağırıldı.
2016-cı ilin iyununda Milan prokurorluğu AŞPA-da Avropa Xalq Partiyası fraksiyasının keçmiş rəhbəri Luka Volonteyə qarşı korrupsiya və cinayət yoluyla əldə edilmiş vəsaitlərin yuyulması ilə bağlı ittiham irəli sürdü. Prokurorluğun məlumatına görə, Volonte azərbaycanlı məmurlara dəstəyə görə 2,39 milyon avro alıb.

ESI-nin 2016-cı ilin dekabrında yayımlanan "CaviarDiplomacyPart 2" adlı ikinci hesabatına görə, Volonte istintaqla əməkdaşlıq etməyə razılaşıb və təmənnalı olaraq Azərbaycan hakimiyyətinin maraqlarına lobbiçilik edən bir çox avropalı siyasətçinin adlarını açıqlayıb. Dindirmələrdə Volonte Azərbaycanın  xeyrinə lobbiçilik fəaliyyətinə görə 2,39 milyon avro aldığını təsdiqləyib.

ESI-nin məlumatına görə, pul AŞPA-nın Azərbaycanda insan hüquqlarının pozulmasını pisləyən qətnamələrinin və hesabatlarının əleyhinə səs verən italiyalı və digər parlamentariləri ələ almaq üçün xərclənib.

İtaliya televiziyasında nümayiş etdirilən sənədli filmdə Volonte 2,39 milyon avro aldığını təsdiqləyib və bildirib ki, bu pul AŞPA-da Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvlərindən alınıb.

Sonradan AŞPA Azərbaycan nümayəndə heyətinin üzvləri Elxan Süleymanov və Müslüm Məmmədovu Avropa Şurasına və onun strukturlarına ömürlük səfər etmək hüququndan məhrum edib.

2017-ci ilin aprelində Avropa Parlamenti ehtimal olunan korrupsiya faktlarını araşdırmaq üçün komissiya yaratdı. Hesabat üzrə sonrakı bir neçə dinləmədə (25 aprel 2018-ci il, 15 may 2018-ci il və 27 iyun 2018-ci il) AŞPA-nın 4 üzvü müəyyən hüquqlardan məhrum edildi, 2013-cü ildə  Azərbaycan hökumətindən rüşvət almaqda ittiham olunan 14 üzv isə Assambleyadan və Avropa Şurasına səfər etmək hüququndan ömürlük kənarlaşdırıldı.

11 yanvar 2021-ci ildə Milan məhkəməsi Volonteni Azərbaycan nümayəndələrindən rüşvət aldığına görə 4 il həbs cəzasına məhkum etdi. Bu rüşvətin müqabilində o, AŞPA-nın Azərbaycandakı siyasi məhbuslar haqqında hesabatının qəbul edilməməsinə nail olmağa boyun olub.

2019-2021-ci illərdə Almaniya Bundestaqı Azərbaycandan rüşvət aldıqlarına görə deputatlar Karin Ştrents, Eduard Lintner və Aksel Fişeri toxunulmazlıqdan məhrum edib. Prokurorluğun məlumatına görə, 2008-2016-cı illərdə Lintner saxta Britaniya şirkətləri vasitəsilə Azərbaycandan 4 milyona yaxın avro alıb. O, bu pulun bir hissəsini AŞPA-nın digər üzvlərinə verib ki, onlar da Azərbaycandakı seçkiləri tərifləsinlər.

Gördüyümüz kimi, AŞPA divarlarında siyasi korrupsiya ilə bağlı Seyidovun iddiaları əsasdan məhrum deyil.

Tezis nömrə 2): AŞPA Azərbaycanın Qarabağ uğrunda ədalətli mübarizəsini dəstəkləmək üçün heç nə etməyib.

25 yanvar 2005-ci ildə AŞPA  “Dağlıq Qarabağ regionunda münaqişə (həllilə ATƏT-in Minsk Qrupu məşğul olur) (N1416) adlı qətnamə qəbul etdi. Həmçinin onun müəllifi, britaniyalı deputat Atkinsonun adı ilə adlandırılan bu sənəd Azərbaycan ərazilərinin işğalı faktını təsdiqlədi.

Qətnamədə deyilirdi ki, 1991-ci ildə Azərbaycan beynəlxalq birlik tərəfindən Dağlıq Qarabağ daxil olmaqla öz  sərhədlərində tanınıb. Sənəddə Qarabağda və ətraf bölgələrdə etnik təmizləmələrdən narahatlıq ifadə olunurdu, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələrinin icrasına və qoşunların işğal olunmuş ərazilərdən çıxarılmasına çağırış edilirdi.

Qətnamədə məcburi köçkünlərin öz torpaqlarına qayıtmaq hüququ təsdiqlənib, Avropa Şurasının bir üzvünün digər üzv dövlətin ərazisini işğal etməsinin yolverilməzliyi vurğulanıb.

26 yanvar 2016-cı il tarixində AŞPA Qarabağda Sərsəng su anbarı haqqında "Azərbaycanın sərhədyanı bölgələrinin sakinləri qəsdən sudan məhrum edilib" adlı qətnamə qəbul etdi. Sənəddə erməni qoşunların həmin bölgədən çıxarılması tələbi vardı. Qətnamədə süni su böhranı "ekoloji təcavüz" adlanırdı və eyni zamanda Azərbaycan ərazilərinin bir hissəsinin Ermənistan tərəfindən işğalı təsdiqlənirdi.

Bu günlərdə AzTV kanalında bir keçmiş müxalifətçi və keçmiş müxalifətyönlü qəzetin redaktoru bu mövzu haqda ağzı köpüklənə-köpüklənə deyirdi ki, Atkinson və onun qətnaməsi mənasız olub və Azərbaycana heç nə verməyib.

O, eyni şeyi Avropa Şurası haqqında da dedi, halbuki, həmin bu redaktor Bakı türməsində saxlanılan zaman Avropa şurasında bu redaktorun qanunsuz həbsi məsələsi qaldırılırdı.

Təxmin etmək çətin deyil ki, bu adamın öz mövqeyini 180 dərəcə dəyişdirməyə, utanmadan ağa qara, qaraya ağ deməyə və açıq şəkildə yalan danışmağa vadar edən nədir?

Tezis nömrə 3): Avropa Şurası Azərbaycanın ümidlərini doğrultmadı və lazımsız təşkilatdır

  Bu yerdə  2001-ci ildə Azərbaycanın Avropa Şurasına daxil olduğu vaxta qayıtmaq lazımdır. Ölkənin o zamankı prezidenti Heydər Əliyevin Avropa Şurasındakı çıxışından sitat gətirmək və onun bu gün sərt tənqid olunan Avropa dəyərlərini və ənənələrini necə qiymətləndirdiyini və vəd etdiyini xatırlamaq kifayətdir.

"Vahid və bölünməz Avropanın tərkib hissəsi olan Azərbaycan Respublikası Avropanın mötəbər, nüfuzlu təşkilatına - Avropa Şurasına daxil olmuşdur. Azərbaycan Respublikasının bu təşkilata daxil olmasında göstərdikləri dəstəyə görə Avropa Şurası Parlament Assambleyasının üzvlərinə və Avropa Şurasının üzvü olan dövlətlərə Azərbaycan xalqı adından minnətdarlığımı bildirirəm. Fürsətdən istifadə edərək, Ermənistanın da Avropa Şurasına qəbul olunması münasibətilə prezident Koçaryanı təbrik edirəm.

“Azərbaycanın Konstitusiyası beynəlxalq hüququn üstünlüyünə təminat verir. Biz indiyədək Avropa Şurasının 15 konvensiyasına qoşulmuşuq. Biz hələ Avropa Şurasının üzvü olmayanda da bu təşkilatın əsas sənədlərinin müddəalarını və standartlarını nəzərə alırdıq. Bu, ilk növbədə insan hüquqlarına dair Avropa Konvensiyasına və onun protokollarına aiddir. Ölkəmizdə qəbul edilən qanunlar Avropa Şurası ekspertlərinin bilavasitə iştirakı ilə hazırlanır”.
“Hüquq islahatları nəticəsində hər bir insan şəxsiyyət azadlığı və toxunulmazlığına, barəsində qaldırılmış işin müstəqil və qərəzsiz məhkəmə tərəfindən ədalətlə və açıq şəkildə araşdırılmasına, hüquq müdafiəsinə təminat almışdır. Ölkədə çoxpartiyalı sistem fəaliyyət göstərir, siyasi plüralizm, söz və vicdan azadlığı, azlıqların hüququ, qanun qarşısında bərabərlik və təqsirsizlik prezumpsiyası təmin edilir”.
“Mənim təşəbbüsümlə son beş ildə 55 min şəxs barəsində amnistiya elan edilmişdir. Bundan əlavə, mən 2500-dək məhbusu əfv etmişəm. Onların arasında hüquq müdafiəsi təşkilatlarının, Avropa Şurası Parlament Assambleyası deputatlarının müraciəti ilə əfv olunanlar da vardır”.

Bu il yanvarın 16-da mən 9 minədək şəxs barəsində amnistiya elan olunmasına dair təşəbbüslə respublika parlamentinə müraciət etmişəm.

Biz bundan sonra da Azərbaycan xalqının və dövlətinin humanizm, insanpərvərlik ideallarına və prinsiplərinə, demokratiyaya, qanunun aliliyinə, insan hüquqlarına və əsas azadlıqlara hörmət bəslənilməsinə əsaslanan dəyərlərə sadiqliyini nümayiş etdirəcəyik.

Tam məsuliyyətlə bəyan edirəm ki, Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələrinin azadlığı və qeyri-hökumət təşkilatlarının sərbəst fəaliyyəti təmin olunmuşdur. Biz gələcəkdə də bu sahələrdə qanunvericiliyi təkmilləşdirmək və onun tətbiqi praktikasını yaxşılaşdırmaq niyyətindəyik”.

“Bu gün Azərbaycanın demokratik inkişaf prosesi dönməz xarakter alıbdır, azadlığın və qanunun aliliyinin möhkəm təminatı yaradılıbdır. Azərbaycanın Avropa Şurasına qəbul edilməsi onun nəinki müstəqil, suveren, demokratik, dünyəvi dövlət kimi tanınmasıdır, həm də Avropa ailəsinin bərabərhüquqlu üzvü kimi Azərbaycan dövlətinin inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcıdır.

Bəyan edirəm ki, Azərbaycan Avropa Şurası qarşısında götürdüyü öhdəliklərə sadiqdir. Nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm ki, Azərbaycan hələ 2000-ci ilin iyunundan öz öhdəliklərini yerinə yetirməyə başlamışdır. Halbuki, bu öhdəliklər təşkilata üzv qəbul olunduqdan sonra qüvvəyə minir.

“Tarixi yolların qovuşuğunda yerləşən ölkəmizin Avropa Şurasına qəbul olunması həm Azərbaycan üçün, həm də bu təşkilat üçün çox mühüm hadisədir. Biz ümumavropa dəyərləri xəzinəsinə öz töhfələrimizi gətirməyə hazırıq. Bu töhfələr həm Avropada demokratik sabitliyin möhkəmlənməsinə, həm də avropalıların Şərq xalqlarının tarixi taleyini daha yaxşı və daha dərindən dərk etməsinə kömək edəcəkdir”.
 

Maraqlıdır, bu gün Bakıda bu çıxışı xatırlayırlarmı?
 

Tezis nömrə 4): "Qarabağı azad etdiyimizə görə bizi Avropa Şurasından qovurlar"

19 il ərzində AŞPA və Avropa Parlamenti Azərbaycan haqqında onlarla sənəd qəbul ediblər: insan hüquqlarının pozulmasından, siyasi məhbuslardan, qəbul edilmiş qanunların Avropa standartlarına uyğun olmamasından, korrupsiya, ədalətsiz seçkilər, demokratiyanın pozulmasından danışılan qətnamələr, hesabatlar və bəyanatlar. 2001-ci ildə ölkə Avropa Şurasına qəbul edildiyi zaman bütün bunları  düzəltməyi vəd etmişdi.

Yuxarıda qeyd olunan sənədlər, sadəcə, Bakını tənqid etmirdi, onlar daha vacib bir şeyi ifadə edirdilər - Azərbaycan başqa istiqamətdə gedir. Eyni zamanda, bu, həm də xəbərdarlıq idi.

Bu gün bizə deyirlər ki, Qarabağı ermənilərdən təmizlədiyimizə görə Azərbaycanı səs hüququndan məhrum etdilər. Əgər belə olsaydı, sanksiyaları hələ keçən il, AŞPA Qarabağda sentyabr əməliyyatını, daha əvvəl isə Laçında sərhəd məntəqəsinin qurulmasını tənqid edərkən tətbiq edərdilər. Və əgər biz bu qərarlarla razı deyildiksə, niyə AŞPA-nı o zaman yox, indi tərk edirik?

Belə şiddətli reaksiya verməyə dəyərdimi?

Bakı qarşıdakı xoşagəlməzliklərdən xəbərdardımı? Əgər bilmirdisə və güman etmirdisə, o zaman  ölkənin xarici siyasətinə cavabdeh olanlar maaşı havayı yerə alırlar.

Ancaq çox güman ki, Strasburqdakı əhval-ruhiyyə Bakıya məlum idi, amma bu şüar qüvvədə idi: "Heç kim bizimlə təhdid dililə danışa bilməz".

Mümkün olmadığı yerlərdə şərtləri diqtə etmək və öz qaydalarını qəbul etdirmək cəhdi. Baş verənlərin səbəbi budur.

Bu böhranın nəticələri ümumilikdə ölkə üçün imic itkisidir. Vətəndaşlar üçün Avropa strukturları, ilk növbədə Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsilə (burada öz hüquqlarının müdafiəsini tapmaq mümkün idi) əlaqələrin zəifləməsidir.  

  Bircə ümid etmək qalır ki, 2001-ci ildə Avropa Şurasına qəbul günündə  Heydər Əliyevin söylədiyi başqa bir şüarı Bakıda xatırlayacaqlar:

“Hörmətli deputatlar! Biz fərqləri ziddiyyətə çevirməməli, əksinə, bu fərqlər içərisində bizi birləşdirən cəhətləri axtarıb tapmalı və onlara söykənməliyik. Biz müxtəlif xalqlar olsaq da, bir dildə - vahid Avropa dilində, azadlıq, demokratiya və qanun dilində danışırıq. Bizim gücümüz bundadır”.