“Gərginlik təkcə Fransa ilə deyil”

Fransa Senatı Azərbaycana qarşı sanksiyaların tətbiqini tələb edən qətnamə qəbul edib.

Qətnamədə həmçinin Ermənistanın ərazi bütövlüyünə dəstək ifadə edilir və Azərbaycanın 19-20 sentyabr 2023-cü il tarixlərindəki Qarabağda apardığı əməliyyatlar pislənir. Sənəddə ermənilərin Qarabağa qayıtması və onların təhlükəsizliyinə zəmanət də tələb olunur.

Daha sonra qətnamə “Azərbaycan qoşunlarının Ermənistanın suveren ərazisindən dərhal çıxarılması” tələb olunur, Qarabağdakı qondarma rejimin siyasi liderlərinin həbsləri pislənir və UNESCO missiyasının Dağlıq Qarabağa “mədəni və dini irsin vəziyyəti haqqında” hesabatın hazırlanması üçün göndərilməsi istənilir.

Qətnamədə həmçinin Azərbaycanın “hərbi təcavüzü”nə görə sanksiya kimi Azərbaycan liderlərinin aktivlərinin müsadirə edilməsi və Azərbaycandan qaz və neft idxalına embarqo qoyulması da daxil olmaqla ən sərt tədbirlərin görülməsi tələb olunur.

Qeyd edək ki, bu, Fransa Senatının ilk belə qətnaməsi deyil. Analoji qətnamə Azərbaycanın 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsində qələbəsindən sonra da qəbul edilmişdi.

Buna cavab olaraq Azərbaycanın Respublikası Milli Məclisinin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsi hökumətə tədbirlərin görülməsi ilə bağlı çağırışlar edib. Çağırışlarda Fransaya qarşı sanksiyalar tətbiq edilməsi, Fransa rəsmilərinin Azərbaycanda hər hansı aktivlərinin aşkar edildikdə dondurulması, Fransa ilə bütün iqtisadi əlaqələrin dayandırılması,  Total da daxil olmaqla, bütün Fransa şirkətlərinin Azərbaycandan çıxarılması, Fransa şirkətlərinin Azərbaycan dövlətinin sifarişi ilə həyata keçirilən hər hansı layihədə iştirakına yol verilməməsi,  Kanaky, Maohi Nui və Korsikanın müstəqilliyinin tanınması istiqamətində addımlar atılması üçün Xarici İşlər Nazirliyinə tapşırıq verilməsi istənilir.

Baş verənlərlə bağlı keçmiş diplomat Emin Şaiq İbrahimov ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual: Emin bəy, Fransa Senatının Azərbaycana qarşı sanksiyaların tətbiqini tələb edən qətnaməsini yəqin ki oxumusuz. Nə qədər ədalətlidir Fransa Senatının bu qətnaməsi?

Cavab: Fransa Senatının qəbul etdiyi qətnamə ilə tanış olmuşam. Sənədin ruhu yeni deyil. Fransa parlamentinin hər iki palatası, istər Milli Assambleya, istərsə də Senat keçmişdə bu ruhda qətnamələr qəbul ediblər. Ümumiyyətlə, Fransanın Ermənistanla münaqişə kontekstində Azərbaycana qarşı qərəzi heç kimə sirr deyil. Odur ki, 30 il Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarını işğalını görməyən Fransa parlamentinin bu tip birtərəfli mövqeyi diqqət çəkməyə bilməz. Bütün bu məqamlar aydındır. Lakin Avropanın və Avropa Briliyinin aparıcı ölkələrindən biri olan Fransa ilə münasibətlərin pisləşməsi bizim maraqlarımıza uyğun deyil. Xarici siyasət strategiyası ölkə qarşısında duran məsələlərə kompleks yanaşmalı, ümumiyyətlə Qərblə münasibətləri gərginləşdirən və Rusiyadan asılılığı artıran xəttdən yayınmalıdır. 

Sual: Fransa ümumiyyətlə niyə belə addımlar atır? Niyə Ermənistana görə Azərbaycanla münasibətlərini korlamaqda maraqlıdır?

Cavab: Biz görməliyik ki, gərginlik təkcə Fransa ilə deyil. Ümumiyyətlə, Azərbaycan hakimiyyəti və kollektiv Qərb arasında artan bir gərginlik vardır. Çünki regionda gedən Qərb və Rusiya geosiyasi rəqabətində Azərbaycan hakimiyyəti Rusiyanın yanındadır. Qərb-Rusiya qarşıdurması həm də regionda demokratiya və avtoritarizm arasında antoqonizmə uyğun gəlir. Bu baxımdan, iki avtoritar rejimin – Azərbaycan və Rusiyadakı hakimiyyətlərin əlbir hərəkət etməsi başadüşüləndir. Təbii olaraq, heç biri regionda Qərbin və demokratiyanın güclənməsini istəmirlər. Vəziyyəti bulanıqlandıran xeyli manipulyasiyalar olsa da, strateji səviyyədə Əliyevin Putinlə birgə hərəkət etməsi getdikcə daha aşkar görünür. Ermənistanın isə bu toqquşmada Qərb tərəfdə olması demək olar hamıya məlumdur. Belə bir məqamda, Azərbaycan hakimiyyətinin Rusiya ilə birgə Ermənistan üzərinə getməsini Qərb öz üzərinə getmək kimi qəbul edir. Yəni özü-özlüyündə Ermənistan məsələsi deyil.

Sual: Casus qalmaqalından yəqin ki, xəbəriniz var. Fransanın Azərbaycanda casus yerləşdirməsi nə qədər inandırıcıdır və burda məqsəd nə ola bilər?

Cavab: Diplomatların əsas işlərindən biri işlədiyi ölkə barədə məlumat yığmaq, müxtəlif dairələrlə təmaslar yaratmaqdır. Bu fəaliiyyətin və əlaqələrin hansı nöqtədə casusluq xəttini keçməsi xeyli dərəcədə subyektiv dəyərləndirmədir. Məsələnin detallarını bilmədən mahiyyəti üzrə konkret nəsə demək mümkün deyil. Amma mən əminəm ki, bütün bu kimi fəaliyyətlər keçmişdə də olub. İndi bu məsələlərin qabardılması pisləşən münasibətlərə paraleldir. Bütün bunlar həm də hakimiyyətin anti-Qərb təbliğatını qidalandıran mövzulardır. Bu hakimiyyətin demokratiya qorxusu bunları məcbur edir ki, daim anti-Qərb təbliğatını aparmaq üçün mövzular olsun. Azərbaycan hakimiyyəti anti-Qərb təbliğatını adətən Fransa üzərindən aparmağa çalışır. Fransanın Azərbaycan cəmiyyətində ənənəvi ermənipərəst mövqeyi də bu baxımdan işlərinə gəlir. Mövzu Fransa və Qarabağ olanda, cəmiyyətin hakimiyyət ətrafında birləşməsi asanlaşır.

Bütün bunlar sözsüz ki,  Fransanın süddən çıxmış ağ qaşıq olması mənasına gəlmir. Yaxud Fransanın bizə qarşı ədalətsiz mövqeyinə haqq qazandıra bilməz. Amma bizim məqsədimiz Qərblə bütün əlaqələri korlayıb, özümüzü Rusiyadan tamamilə asılı vəziyyətə gətirmək, demokratiya və tərəqqi yolunu bağlamaq olmamalıdır. Siz münasibətləri gərginləşdirmək istəyirsinizsə, bunun üçün həmişə “legitim səbəblər” tapa bilərsiz. Hakimiyyətin avtoritar mahiyyəti onu regiondakı Rusiya-Qərb qarşıdurmasında daim səhv tərəfə doğru itələyir.

Sual: Azərbaycanın Respublikası Milli Məclisinin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsi hökumətə tədbirlərin görülməsi ilə bağlı çağırışlar edib. Burda diqqət çəkən əsas məqam Fransa ilə bütün iqtisadi əlaqələrin dayandırılması, Total da daxil olmaqla, bütün Fransa şirkətlərinin Azərbaycandan çıxarılması, Fransa şirkətlərinin Azərbaycan dövlətinin sifarişi ilə həyata keçirilən hər hansı layihədə iştirakına yol verilməməsi məsələsidir. Xüsusilə də Total məsələsi. Əgər Total və digər Fransa şirkətləri Azərbaycandan çıxarılarsa, bu məsələdən daha çox kim zərər çəkəcək?

Cavab: Gərginliyi artıran bu kimi qarşılıqlı addımlar bizim maraqlarımıza uyğun deyil. Məqsəd bu gərginlik xəttinə bəhanə tapmaq və gərginliyi dırmandırmaq olmamalıdır. Bu vəziyyətdən çıxmağa çalışmaq lazımdır. Amma bu hakimiyyətin müddətində bunun baş verəcəyinə inamım yoxdur. Spesifik olaraq, Total və digər Fransa şirkətləri məsələsinə gəldikdə isə, sözsüz ki, bunların Azərbaycandan çıxması bizim üçün yaxşı gedişat sayıla bilməz. Məsələ xəttkeş qoyub kimin daha çox ziyana düşməsini ölçmək deyil. Bu gərginlik xəttinin davam etdirilməsi bizim milli maraqlarımıza ziddir. Bu nöqtədə milli maraqlarla avtoritar rejimin maraqlarının toqquşduğunu deyə bilərik.

Sual: Ümumiyyətlə bütün bunlar niyə baş verir?

Cavab: Bu suala cavab olaraq bir daha vurğulamaq istəyirəm ki, bütün bunların fundamental səbəbi regiondakı geosiyasi toqquşma və buna uyğun olaraq demokratiya və avtoritarizm arasındakı qarşıdurmadır. Proseslər onu göstərir ki, geosiyasi rəqabət gərginləşmə trendini davam etdirəcək. Bu rəqabət gərginləşdikcə, Əliyev  hakimiyyəti istər-istəməz daha çox regionda avtoritarizmin əsas ən etibarlı himayədarı olan Rusiyaya sığınmağa məcbur olacaq. Bu da özü-özlüyündə, ölkədəki avtoritarizmin güclənməsi ilə müşayiət olunacaq. Son vaxtlar ölkədəki repressiyaların artması da təsadüfi deyil. Hamısı qeyd etdiyim kontekstdə baş verir. Daxili siyasi pisləşmə trendinin də davam edəcəyini düşünürəm.

Sual: Fransa ilə Azərbaycanın münasibətlərinin yaxşılaşması üçün hər iki tərəf və üçüncü tərəflər hansı addımları atmalıdırlar?

Cavab: İlk əvvəl, ikitərəfli münasibətlərin yaxşı olmasının nə demək olduğuna baxmaq lazımdır. Ənənəvi olaraq, Azərbaycan hakimiyyəti Qərblə institusional əlaqələrdən yayınmış, əsasən Qərbin merkantil dairələriylə biznes əlaqələri ilə kifayətlənmişdir. Qərb dövlətləri də insan hüquqları və demokratiya mövzularında xala-xətrin qalmasın tənqidlər etsə də, münasibətlər əsasən bu formatda olub. Amma yaxşı münasibətlərin bu modeli bizim milli maraqlarımıza uyğun deyil. Yəni biz Qərblə yaxşı münasibətlər deyərkən, institusional əlaqələri, demokratikləşməni gözardı edə bilmərik. Əks halda, bütün əməkdaşlıq sadəcə bir ovuc adamın marağına xidmət etmiş olur. Unutmayaq ki, Fransa da Avropa Birliyinin siyasi baxımdan aparıcı üzvüdür. Fransa ilə yaxşı münasibətlər olmadan, bu istiqamətin də inkişafı mümkün deyil. Odur ki, Azərbaycanla Qərb arasında maraqlarımıza uyğun müsbət münasibətlərin qurulması üçün ölkədə səmimi  demokratikləşmə prosesi getməlidir.

Amma görünən odur ki, yaxın perspektivdə münasibətlər daha çox pisləşmək trendində davam edəcək. Qərblə münasibətlər kəskinləşdikcə, böyük ehtimaldır ki,  Fransa ilə əlaqələr xüsusi pisləşmə dinamikası göstərəcək. Regionda Gürcüstan və Ermənistanın Qərblə əlaqələr və demokratiya istiqamətində müəyyən irəliləyişə nail olduğunu da görürük. Ona görə hakimiyyətə Rusiyanın yanında olmasına don geyindirəcək mövzular lazımdır. Bu baxımdan ən yaxşı və sınaqdan çıxmış mövzu Ermənistanla düşmənçilikdir. Öz növbəsində Ermənistanla düşmənçilik davam etdikcə, Qərb istər-istəməz bizim üstümüzə gəlir, Qərbin pro-Ermənistan qərəzi daha da qabarıqlaşır və hakimiyyət də bütün bunlardan Qərblə yaxınlaşma xəttini gözdən salmaq üçün istifadə edir. Əslində isə, bizim məqsədimiz Qərbin bizə qarşı olduğunu, bizə qarşı ədalətsiz mövqe tutduğunu sübut etmək olmalı deyil. Bu kiminsə propaqandası üçün mövzu ola bilər. Amma ölkənin üzləşdiyi dərin sistem problemlərinin həllinə kömək etməz. Əksinə bu strateji xətt bizim üçün çox daha dərin problemlər yaradır və ölkənin tərəqqisi üçün üfüqləri bloklayır. Avtoritar hakimiyyət üçün isə bunlar problem deyil. Onlar üçün əsas prioritet demokratiya təhlükəsini bacardıqca özlərindən uzaqlaşdırmaqdır.