31 mart – azərbaycanlıların soyqırımının 104-cü ildönümü

Bakı/31.03.22/Turan: Martın 31-də Azərbaycanda 1918-ci ilin martında ermənilər və Rusiya bolşevikləri tərəfindən törədilən qırğınların 104-cü ildönümü qeyd olunur. Bu gün müxtəlif siyasi partiyaların fəallarından ibarət qruplar Bakıda Şəhidlər Xiyabanını ziyarət edib, 1918-ci il soyqırım qurbanlarının kollektiv məzarı önünə matəm əklilləri qoyublar.

Azərbaycanda rəsmi anım tarixi 31 martAzərbaycan Respublikasının prezidenti Heydər Əliyevin "Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında" 26 mart 1998-ci il tarixli fərmanı ilə müəyyən edilib.

Rusiyada oktyabr inqilabından sonra Rusiya bolşevikləri və erməni daşnaklar Bakının nəzarətini ələ keçirdilər. Stepan Şaumyan xüsusilə fərqlənib. 1918-ci il nartın 30-dan aprelin 3-dək erməni və bolşevik quldur dəstələri Bakı, Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Hacıqabul, Salyan, Zəngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və Azərbaycanın digər bölgələrində 50 min azərbaycanlını qətlə yetirdilər. Ermənilərin vəhşiliklərinə Osmanlı dövlətinin hərbi naziri Ənvər Paşanın göstərişilə yaradılmış Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycana gəldikdən sonra son qoyuldu.

Tarixçi Rizvan Hüseynov Turan-a müsahibəsində bildirib ki, 1918-ci ilin martından mayın ortalarına qədər baş verən hadisələr Azərbaycan tarixçiləri tərəfindən milli faciə kimi qiymətləndirilir.

"Qatillərin məqsədi Azərbaycan xalqına dövlət yaratmağa imkan verməmək idi. Bu fikirdə tarixçilər yekdildirlər. Çar Rusiyası dağılandan sonra bütün milli əyalətlər müstəqilliyə can atırdılar. Bakını zəbt etmiş erməni daşnaklar və Stepan Şaumyanın başçılıq etdiyi rus bolşeviklər Azərbaycanın Rusiyadan ayrılmasına yol verməmək üçün Bakı, Abşeron, Şamaxı, Quba və digər rayonların azərbaycanlı və ümumiyyətlə, müsəlman əhalisinin etnik təmizləməsini həyata keçirməyə çalışırdılar. Onlar buna nail ola bilmədilər, lakin on minlərlə dinc Azərbaycan müsəlmanı qətlə yetirdilər.

Bizim tarixçilərin fikirlərindəki fərq yalnız ondan ibarətdir ki, onların bir hissəsi erməni daşnakları və bolşevikləri soyqırımın günahkarı hesab edir. Digərləri isə günahın əsas hissəsini S. Şaumyanın qüvvələrini silah və maliyyə ilə təchiz edən Lenin Rusiyanın üzərinə qoyur. 1918 - ci ilin martında daşnakların və Rusiyanın maraqları üst-üstə düşdü", -  R. Hüseynov deyib.

Tarixçi Teymur Qasımlı da 1918-ci ilin tarixi hadisələrinə dair araşdırmalarla bağlı fikirlərini Turan-la bölüşüb. Onun sözlərinə görə, mütəxəssislər hadisələri azərbaycanlıların soyqırımı adlandıraraq Leninin və Stepan Şaumyan başda olmaqla erməni daşnakların ittiham olunmasında yekdildir. Leninin məqsədi Kommunist Rusiyası üçün Bakı neftinin qorunub saxlanması idi.

Mart hadisələrində azərbaycanlı bolşevik Nəriman Nərimanovun roluna gəlincə, müxtəlif versiyalar mövcuddur. Bəzi alimlər onun qırğınların qarşısını almaq cəhdlərindən danışırlar. Qasımlı isə hesab edir ki, 1918-ci ildə Nərimanov Leninin siyasi silahdaşı olub.

O zaman Nərimanov ilə baş verənlər  S.Rumyantsevin Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan tarixçilərinin toplusunda (Yerevan-2009) dərc edilmiş məqaləsində ətraflı təsvir edilib. O yazır: "1918-ci ilin martında Nərimanov Bakı İnqilabi Müdafiə Komitəsinin tərkibinə daxil idi. Martın sonu-aprelin əvvəllərində Bakı Soveti erməni Daşnaksütyun Partiyasının silahlı dəstələrinin dəstəyilə qanlı hadisələr nəticəsində Bakıda öz hakimiyyətini təsdiq etdi. O günlərdə daşnaklar Nərimanovun mənzilinə hücum etdilər, özü və ailəsi isə S. Şaumyanın sayəsində xilas ola bildi.»

Nəriman Nərimanov xatırlayırdı:

“Nəhayət, müsəlmanlardan ibarət  nümayəndə yanıma gəlir və müharibənin dayandırılmasını  xahiş edir. Mən indi yoldaş Caparidzeyə zəng edirəm. O, deputatların göndəriləcəyini vəd edir. Bu zaman daşnaklar mənim mənzilimə hücum edirlər. Mən gizlənirəm. Qardaşımı aparırlar. Bir saatdan sonra yoldaş Şaumyan məni və ailəmi daşnaklardan, "Sovet hakimiyyətinin müdafiəçilərindən" xilas edir. Bundan sonra üç gün ərzində Bakı şəhərində qudurmuş daşnakların dəhşətli coşqusu baş verdi. Nəticədə çoxlu müsəlman qadın uşaqları ilə birlikdə daşnakların, yəni “sovet hakimiyyətinin müdafiəçilərinin...” əsirinə çevrildi..Amma bu dəhşətli tarixdən sonra onu qəzalarda davam etdirmək nəyə lazım idi? Bax, bu suala 1918-ci ildə Bakıdakı sovet hakimiyyəti cavab verməlidir. Bütün bunlar məni ilk vaxtlar mühüm postlara erməni yoldaşları təyin etməmək barədə danışmağa vadar edirdi”.-0--