Analitiklərin Bakı və Ankaranın Ukrayna məsələsində vasitəçi olmaq təklifi ilə bağlı fikirləri bir-birindən fərqlənir

Bakı/28.02.22/Turan: "Kavkazskiy Uzel" informasiya-analitika portalı Azərbaycanlı ekspertlərdən Ukrauna böhranının nizamlanmasında Bakı-Ankara tandeminin vasitəçiliyi mümkünlüyü haqqında suala cavab almağa çalışıb.

Azərbaycan və Türkiyə Ukraynada hərbi əməliyyatların uzanmasından çəkinmək istəyən Kremlin xahişindən sonra Moskva və Kiyev arasında vasitəçilik təklifi ilə çıxış ediblər, “Turan” İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyev belə hesab edir. Vasitəçilik təşəbbüsü Türkiyəyə aiddir, belə ki, bu hərbi münaqişədən onun iqtisadiyyatına ziyan dəyir, politoloq Natiq Cəfərli belə düşünür.

“Kavkazskiy Uzel”in məlumatına görə, fevralın 26-da Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin və Türkiyə prezidenti Recep Tayyip Erdoğanın Rusiya ilə danışıqlar təşkil etməyi təklif etdiklərini bildirib. Azərbaycan tərəfi Əliyev və Zelenski arasında danışıqlar olduğunu təsdiq edib və Ukraynaya humanitar yardım göndərildiyini bildirib.

Fevralın 26-da Putin və Əliyev telefon söhbəti zamanı Rusiyanın Ukraynada hərbi əməliyyatı ilə bağlı vəziyyətin inkişafını müzakirə ediblər və ikitərəfli və regional gündəlikdəki bir sıra aktual məsələlərlə bağlı fikir mübadiləsi aparıblar, bu barədə Kremlin saytında məlumat yerləşdirilib.

Azərbaycan tərəfin prezidentlərin söhbəti haqqında məlumatı da qısa olub. “Prezidentlərin telefon söhbəti zamanı Ukraynada hadisələrin eskalasiyası ilə əlaqədar vəziyyət, həmçinin Rusiya-Azərbaycan münasibətləri ilə bağlı məsələlər müzakirə edilib”, deyə prezidentin mətbuat xidməti bildirib.

Azərbaycan və Türkiyə liderlərinin vasitəçilik etməsini Moskva xahiş etmiş ola bilər, “Turan” İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyev belə hesab edir. “Türkiyə və Azərbaycan hələ Ukraynada hərbi əməliyyatlar başlamazdan əvvəl Kiyev və Moskva arasında vasitəçilik təklif ediblər. Yanvarın ortalarında prezident İlham Əliyev Ukraynaya səfər edib və qayıtdıqdan dərhal sonra telefonla Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə danışıb. Erdoğan da bir neçə dəfə Türkiyədə Zelenski və Putinin görüşünü, o cümlədən 2+2 formatında (Azərbaycan və Türkiyə, Rusiya və Ukrayna) görüş təşkil etməyi təklif edib. Buna görə Bakı və Ankaranın Moskva və Kiyev arasında real vasitəçi olması tamamilə mümkündür”, deyə Əliyev “Kavkazskiy Uzel”in müxbirinə bildirib.

O, Ukraynada baş verənlərlə Gürcüstanda 2008-ci il hadisələrini müqayisə edib. “Burada istər-istəməz 2008-ci il Gürcüstan hadisələri ilə müqayisə aparmalı oluruq. Həmin vaxt da müharibə 3-4 gün davam etmişdi və Rusiya Cənubi Osetiya regionunun hüdudlarından kənarda müəyyən əraziləri nəzarəti altına aldıqdan sonra danışıqlara razılaşmışdı. İndi də Moskva müxtəlif istiqamətlərdən Ukrayna ərazisinə irəliləyib və artıq hərbi üstünlüyü diplomatik uğura çevirmək üçün danışıqlarda maraqlıdır”, Əliyev belə düşünür.

Rusiya uzunmüddətli müharibədə maraqlı deyil, belə ki, bu, böyük resurslar və qurbanlar, nüfuz itkisi tələb edəcək, deyə Mehman Əliyev əlavə edib. “İndi Kremlə Ukraynanın bitərəf statusunu elan etməsi və Luqansk və Donetsk vilayətlərinin inzibati sərhədlərində Rusiyanın möhkəmlənməsi şərti ilə müharibəni dayandırmaq sərf edir. Bu, Putinin rus xalqına “Ukrayna təhdidini” dayandırdığını və onun bloklardan kənar olmasına nail olduğunu göstərməsinə, - baxmayaraq ki, əslində Ukraynanı yaxın gələcəkdə NATO-ya qəbul etmək niyyəti onsuz da yox idi, - eyni zamanda Rusiyanın Donbasdakı rusları müdafiə etdiyini nümayiş etdirməyə imkan verəcək. Bundan başqa, Rusiya dünyaya göstərərdi ki, “görürsünüz, bizim Ukraynanı işğal etmək məqsədimiz yox idi”. Digər tərəfdən, Ukrayna ordusunun və xalqının ümidsiz müqaviməti də Kreml üçün müharibəni tezliklə dayandırmaq zərurətini diktə edir”, deyə Əliyev bildirib.

Onun fikrincə, rəsmi Kiyevə də təhlükəsizlik və hərbi əməliyyatların bərpa edilməməsi zəmanəti verilməklə, Moskva ilə sabit sülh sərf edəcək. “Şərqdəki əraziləri və Krım üzərində nəzarəti müvəqqəti olaraq itirən Ukrayna dinc inkişaf, Avropaya sürətləndirilmiş inteqrasiya, Aİ-yə daxil olmaq imkanı əldə edəcək. Yeri gəlmişkən, hərbi əməliyyatlar Ukrayna cəmiyyətində Zelenskinin reytinqini çox yüksəldib. Hələ il yarım əvvəl növbəti, 2024-cü il prezident seçkilərində onun qələbəsi böyük sual altında idi. İndi isə o, millətin lideri oldu. Odur ki, Rusiya ilə hərbi əməliyyatlara keçən qarşıdurma onun cəmiyyəti öz ətrafında birləşdirməsinə və millətin qəhrəmanı olmasına imkan verib. Digər tərəfdən, hərbi münaqişədən sonra çoxları ölkənin çətin vaxtında ölkədən qaçan oliqarxlarla hesablaşmaq üçün onun əlinə yaxşı üstünlüklər keçəcək və o, korrupsiyaya qarşı mübarizə və ölkənin demokratikləşməsi üzrə islahatları əminliklə həyata keçirəcək”, deyə Əliyev qeyd edib.

Qərbə gəlincə, analitikin fikrincə, ABŞ və Aİ-ni də hadisələrin onun təsvir etdiyi şəkildə inkişafı qane edir. “Rusiyanın maraqlarının qismən təmin edilməsi və yumşaldılması Qərbin Ukraynanın Avropa ailəsinə qəbul edilməsi planını həyaya keçirməsinə və postsovet məkanında öz təsirini genişləndirməsinə, eyni zamanda böyük satış bazarı və enerji təchizatı mənbəyi olması nöqteyi-nəzərdən sərfəli iqtisadi tərəfdaş olan RF ilə tərəfdaşlığı qoruyub saxlamasına imkan verəcək. Əslində Qərb Rusiyaya qarşı öldürücü sanksiyalar tətbiq etməyib. Rusiya neftindən və qazından imtina belə öldürücü sanksiyalar ola bilərdi. Qərb neft qiymətlərinin düşməsi üçün belə heç nə etməyib, baxmayaraq ki, ABŞ öz ehtiyatlarını açaraq, karbohidrogen istehsalının artırılması üçün neft çıxaran ölkələrə təsir göstərə bilərdi”, deyə Əliyev bildirib.

Bütün bunları nəzərə alaraq, Ankara və Bakının vasitəçiliyi tamamilə real ola bilər və hər iki paytaxtda Rusiya və Ukrayna nümayəndə heyətlərinin görüşləri keçirilə bilər, deyə o, sözünə davam edib. Onun sözlərinə görə, vasitəçilik təşəbbüsünə Moskva bəyannaməsinin imzalanması formal olaraq təsir göstərə bilərdi. “Bəyannamə bu cür məsələlərdə əməkdaşlıq üçün baza yaradır. Amma burada məsələ hər hansı sənəddə belə deyil, iki ölkə lideri arasında şəxsi qarşılıqlı etimad səviyyəsindədir”, deyə Əliyev izah edib.

O əlavə edib ki, iki ölkənin nümayəndə heyətlərinin görüşü Bakıa keçirilə bilərdi. Xüsusən, Azərbaycan bitərəf mövqe tutduğuna və Rusiya və Ukrayna ilə, məsələn, Türkiyə və ya Polşa ilə olduğundan daha çox müsbət tarixi əlaqəsi olduğuna görə də əlverişlidir.

Donbass və Krımın yenidən Ukraynaya inteqrasiyasına gəlincə, Mehman Əliyevin fikrincə, bu, daha uzaq gələcəkdə - Ukraynanın demokratikləşməsindən və Aİ üzvü kimi bərqərar olmasından, tanınmamış respublikaların yeni nəsil sakinləri üçün cəzbediciliyinin artmasından, habelə Rusiyanın özündə cəmiyyətin mümkün transformasiyası perspektivlərindən sonra həll edilə bilər.

Ankara və Bakının vasitəçilik səyləri Əliyev və Erdoğanın şəxsi təşəbbüsüdür, Moskva onlara belə bir xahişlə müraciət etməyib, “Respublika” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Natiq Cəfərli belə hesab edir. “Rusiya Belarusun vasitəçiliyində və danışıqların Minskdə aparılmasında israr edir. Belarus onun müttəfiqidir. Danışıqların Minskdə aparılması Kremlin şərtləri ilə sülh bağlanmasını əvvəlcədən müəyyən edəcək. Digər tərəfdən, Moskva danışıqları Minskdə apararaq Belarusu faktiki olaraq sürgün edildiyi beynəlxalq birliyə qaytarmaq istəyir”, deyə Cəfərli “Kavkazskiy Uzel”in müxbirinə bildirib.

Onun fikrincə, vasitəçilik təşəbbüsü Türkiyəyə aiddir. “Burada, mən hətta deyərdim ki, Türkiyə daha çox maraqlıdır. Türkiyə nə Rusiyanı, nə də Ukraynanı itirmək istəmir. İkincisi, müharibə Türkiyənin qonşuluğunda baş verir – Qara Dənizdə hərbi əməliyyatlar başlaması Türkiyə dövlətinin təhlükəsizliyi və iqtisadi maraqları üçün təhdid təşkil edir. Qara Dənizin şimal-qərb hissəsi artıq gəmilər üçün bağlanıb. Burada gəmiçiliyə ümumiyyətlə son qoyula bilər və bu, Türkiyəyə böyük ziyan vurar. Bundan başqa, Qərb və RF arasında Ukrayna ilə əlaqədar gərginliyin artması Qərbin Türkiyədən NATO üzvü olaraq Rusiya gəmiləri üçün boğazları bağlamağı tələb etməsinə gətirib çıxara bilər və bu, artıq Ankaranın Moskva ilə münasibətlərində böyük problemlərə səbəb olar”, Cəfərli belə hesab edir.

Buna görə, onun sözlərinə görə, Kiyev və Moskva arasında vasitəçilik təşəbbüsü, çox güman ki, Erdoğana aiddir və Əliyev onun xahişi ilə bu təşəbbüsə qoşulub. “İlham Əliyevin Vladimir Putinlə yüksək səviyyədə qarşılıqlı etimadı var, Erdoğanla Putin arasında isə belə bir etimad yoxdur, çünki Moskva və Türkiyə arasında bir sıra beynəlxalq və regional problemlərlə bağlı fikir ayrılıqları mövcuddur. Və Türkiyə lideri Əliyevdən onunla birlikdə vasitəçilik təşəbbüsü irəli sürməyi xahiş etmiş ola bilər. Digər tərəfdən, Azərbaycan da münaqişənin tezliklə nizamlanmasında maraqlıdır, çünki Ukraynada, xüsusən enerji sektorunda və digər sahələrdə iqtisadi maraqları var, eyni zamanda Rusiya ilə fəal əməkdaşlıq edir. İndi siyasi dialoqun yüksək səviyyəsi Qarşılıqlı Müttəfiqlik Fəaliyyəti haqqında Bəyannamədə də əksini tapıb”, deyə Cəfərli qeyd edib.

O, həmçinin bildirib ki, Bakının Ukrayna və Rusiya nümayəndə heyətlərinin görüşünü qəbul etməsi tammailə mümkündür. “Azərbaycanın belə görüşlərin keçirilməsində təcrübəsi var. Keçmişdə Bakıda artıq ABŞ və NATO komandanlarının Rusiya baş qərargah rəisi ilə görüşü keçirilib. İndi də Azərbaycan Ukrayna və Rusiya arasındakı hazırki münaqişədə bitərəf mövqe tutan azsaylı ölkələrdən biridir. Kiyev üçün də Rusiyanın müttəfiqi və Ukraynaya hərbi zərbələr endirilməsi üçün meydan olan Belarusdan daha çox münaqişənin ərazi bütövlüyü prinsipi əsasında həllinin tərəfdarı olan Bakıda danışıqlar aparmaq əlverişlidir”, deyə Cəfərli bildirib.

Bundan başqa, Aİ-nin hava məkanının Rusiya üçün bağlandığını və Azərbaycana Türkiyədən daha tez uçuş həyata keçirilə biləcəyini nəzərə alaraq, Rusiya tərəfi üçün logistika nöqteyi-nəzərdən də görüşün Bakıda keçirilməsi əlverişli olardı, deyə analitik fikrini yekunlaşdırıb. -0-