ATİŞ talış dilinin inkişafı ilə bağlı tədbirlər təklif edib

Bakı/22.02.20/Turan: Cümə günü Helsinki Vətəndaş Assambleyası (HVA) Azərbaycan Milli Komitəsinin ofisində keçirilən "Azərbaycan Respublikasında talış dilinin cari vəziyyəti və bu istiqamətdə təxirəsalınmaz tədbirlər haqqında" qiymətləndirmə sənədinin təqdimatı Beynəlxalq Ana Dili Gününə həsr edilmişdi. Səkkiz səhifəlik bu sənəd Azərbaycan Talışları İctimai Şurası (ATİŞ) tərəfindən hazırlanıb.

HVA həmsədri Arzu Abdullayeva ATİŞ-in təşəbbüsünü alqışlayaraq, "çoxdillilik və mədəniyyət müxtəlifliyinin Azərbaycanın sərvəti olduğunu" qeyd edi.

ATİŞ həmsədri Hilal Məmmədov qeyd edib ki, tədbir Azərbaycan vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələri ilə birlikdə, talış dilinin cari vəziyyətini müzakirə etmək və onun inkişaf yollarını müəyyən etmək üçün təşkil edilib

Məmmədov bildirib ki, BMT-in son məlumatına görə, dünyada 7111 dil var, amma hər iki həftədə bir dil yox olur.

Həmçinin, beynəlxalq araşdırmalara əsasən, xalqın övladlarının 70 faizi ana dilini öyrənmirsə bu dil yox olma təhlükəsi ilə üzləşir. Məmmədovun fikrincə, tədbirlər  görülməzsə, gələcəkdə talış dilini də bu aqibət  gözləyə bilər.

ATİŞ-in digər həmsədri və "Azər-Talış" İctimai Birliyinin rəhbəri Mehtibəy Səfərov öz növbəsində Azərbaycanda talış dilinin tətbiqi və tədrisi ilə bağlı problemlərdən xaricdəki düşmən qüvvələrin istifadə etməsinə diqqət çəkib.

"Məsələn, Lənkəranda talış dilində televiziya yayımlansa, bu, Azərbaycanın düşmənlərini talışların hüquqlarının həyata keçirilməsi problemləri haqqında spekulyasiyalar üçün zəmindən məhrum edər", deyə Səfərov bildirib.

ATİŞ üzvü Oqtay Əsgərov qeyd edib ki, hələ 1992-ci ildə ibtidai siniflərdə - 1-4-cü siniflərdə talış dilinin tədrisi tətbiq edilib (talışların sıx yaşadığı yerlərdə). Bu zaman 2-3-cü siniflər üçün dərsliklər yalnız 2006-cı ildə nəşr edilib. Eyni zamanda, son 14 ildə dərslik nəşr olunmur.

Digər bir problem talış dilinin icbari qaydada tədris edilməməsidir. Bundan başqa, bir sıra məktəblərdə talış dilini başqa fənn müəllimləri keçir.

Azərbaycan Ziyalılar Birliyinin sədri Eldəniz Quliyev bildirib ki, cənub regionunda bəzi məmurlar talış dilinin kommersiya  qurumlarının adlarında belə istifadəsini qadağan edir.

ATİŞ üzvü Könül Rəsuli talış dilinin inkişafı və tətbiqi üzrə həyata keçirilməli olan tədbirlərdən danışıb. Bu tədbirlər təqdim edilən Qiymətləndirmə Sənədində əksini tapıb.

Xüsusən, hökumətin Avropa Şurasının Milli Azlıqların Müdafiəsi üzrə Çərçivə Sənədindən irəli gələn tapşırıqları həyata keçirməsi, habelə Regional Dillər və Azlıqların Dilləri haqqında Avropa Xartiyasını ratifikasiya etməsi zərurəti qeyd edilir.

Talışların sıx yaşadıqları yerlərdə talış dilinə "regional dil" statusu vermək təklif edilir.

Həmçinin, talışların sıx yaşadığı yerlərdə məktəblərdə 1-ci sinifdən 9-cu sinfə qədər talış dilinin icbari tədrisini tətbiq etmək, dərslikləri və dərs vəsaitlərini yeniləmək təklif olunur.

Bundan başqa, ölkənin bəzi ali məktəblərində və kolleclərində "Talış dili və ədəbiyyatı" fakultələri və kadrları açmaq təklif olunur.

Sənəddə həmçinin Milli Elmlər Akademiyasında talış dili şöbəsinin yaradılması ideyası irəli sürülüb.

Qiymətləndirmə Sənədində daha bir bənddə talış dilində kitablardan və dünya ədəbiyyatının talış dilinə tərcümə olunmuş əsərlərindən ibarət kitabxana yaradılmasından bəhs edilir.

Talış dilinin inkişafı məqsədilə talış dilində televiziya və radio proqramlarının yayımına başlanması və bu tədbirlərin dövlət hesabına maliyyələşdirilməsi təklif olunur.

Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyev müasir informasiya texnologiyalarının qeyd edilən məsələlərin bir çoxunun həllini asanlaşdırdığını bildirib. Xüsusən, minimum xərclə talış dilində televiziya, on-layn nəşrlər yaratmaq olar.

Məktəblərdə həftədə 1-2 saat talış dilinin tədrisi, çətin ki, dili öyrənməyə imkan versin. Dilin  öyrənilməsində də  on-layn platformalardan  daha səmərəli istifadə etmək olar, burada dərslərə qeyri-məhdud zaman ayırmaq olar.

İnternet-televiziyada talış dilinə tərcümə olunmuş film və cizgi filmlərinin nümayişi də dilin öyrənilməsinə kömək edə bilər.

Bir çox layihələr sahibkarların donor yardımının cəlb edilməsi ilə maliyyələşdirilə bilər. Əlbəttə, dövlət də bu istiqamətdə layihələri, proqramları dəstəkləməlidir, deyə Əliyev sözünə qeyd edib.

"Etnoqlobus" saytının redaktoru Gülnarə İnanc da hesab edir ki, çox şeyi ictimai təşəbbüslər və talış icmalarının fəallığı hesabına etmək olar.

Bununla belə, o, dövlətin talış dilinin və mədəniyyətinin inkişafı məsələlərinə diqqəti artırmasının vacib olduğunu qeyd edib.

Müzakirələr zamanı həmçinin yayılmış stereotipin - talışların mədəni hüquqlarını həyata keçirmək cəhdlərinin separatçılıqla bir tutulmasının -  yanlış olduğu bildirilib.

Çıxışlarda talışların Azərbaycanı doğma dövlətləri hesab edərək, onun birliyinin və ərazi bütövlüyünün tərəfdarı olduğu fikri vurğulanıb. -06С-