Avstriyalı Markus inəyin şəklini niyə İlisuya göndərib

Dörd gün Qafqaz dağlarında olan Avstriyalı turist Markus Azərbaycanın İlisu kəndini tərk etdikdən sonra qaldığı evin sahibinə əsas təəssüratını - İlisuda zibillikdə plastik paketlər arasında otlayan inəyin şəklini göndərib.

Zibil qabları bütün qəsəbədə paylanmadığına, yerli bələdiyyənin həyətində cəmləşdirildiyinə görə Qax rayonundakı bu kurort qəsəbəsinin sakinləri məişət tullantılarını çaya və dağətəyi ərazilərə atmağa məcbur olurlar. Bələdiyyə işçiləri kəndin küçələrində zibil qablarının olmaması ilə bağlı Turan agentliyinin sualına cavab verməyib. Sakinlərin sözlərinə görə, bələdiyyənin bu qabları təmizləmək və tullantıları məişət tullantılarının utilizasiyası poliqonuna daşımaq üçün işçilərə və yük maşınına ödəyəcək pulu yoxdur. Bundan əlavə, Azərbaycanda yeganə belə poliqon Bakı yaxınlığında - Balaxanıda yerləşir, Qaxda isə belə bir poliqon yoxdur. Balaxanı zibil emalı zavodu ölkəyə 346 milyon avroya (652 milyon manat) başa gəlib. Bakı və Sumqayıt şəhərləri istisna olmaqla, ölkənin bütün yaşayış məntəqələrində tullantılar harasa yaxınlıqda, təbiətdə atılır və ya tullantılar rayon ərazisində bir yerə yığılır.

2023-cü ildə bütün Qarabağ ölkəyə qaytarıldı, rayonda fəal əhali şəkildə məskunlaşır və əvvəllər zibillənmiş ərazilərlə yanaşı, indi Qarabağda yeni şəhər və kəndlər də yaranıb. Orada turistlər və yerli sakinlər də istədikləri yerə zibil atırlar. Polis lazımi davranışı təbliğ etmək və tətbiq etmək üçün səfərbər olunub. Amma, fərz edək ki, hamıya zibil qablarını necə tapacaqları  və istifadə edəcəkləri öyrədildi. Bəs sonra hər gün yüzlərlə dolu zibil qabındakı tullantılar necə olacaq?

Problem o qədər kəskindir ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev 2022-ci il iyulun 2-də “Məişət tullantılarının idarə olunmasının təkmilləşdirilməsi haqqında” əvvəlki fərmanına dəyişiklik edib. “Təmiz Şəhər” şirkətinə təkcə Bakı şəhərinin və Qala kəndinin ərazisini deyil, həm də bərk məişət tullantılarının idarə olunması üçün yeni mexanizmlər yaradılana qədər, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə və Tərtər rayonunda tullantıların yığılması, daşınması, utilizasiyası və emalının həyata keçirilməsini təmin etmək tapşırılıb.

Hələlik sözdən başqa bir şey yoxdur və zibil tullantıları hər gün yığılır. Bunun nəyə gətirib çıxara biləcəyini 2024-cü ilin may hadisələrindən bilirik ki, mayın 13-də Göyçay rayonunda daşqın suları Qarabağın dağ kəndindəki zibilxananı basıb. Bakı-Şamaxı-Yevlax yolunun Qarabaqqal kəndindən keçən hissəsində məişət tullantıları yolun hərəkət hissəsinə axıb.

Ekoloq Sadıq Həsənov jurnalistlərə bildirib ki, Azərbaycanda ildə 3,5 milyon ton məişət tullantıları əmələ gəlir, bu da hər bir adamın təxminən 400 kiloqram tullantı istehsal etməsi deməkdir. İnkişaf etmiş ölkələrdə məişət tullantılarından təkrar emal üçün xammal kimi istifadə olunur. Azərbaycanda müasir və sərfəli tullantıların təkrar emalı yalnız Balaxanıda həyata keçirilir.

Ekspertlər hesab edirlər ki, ölkədə minimum dörd müasir tullantı emalı zavoduna ehtiyac var. Biri Bakı yaxınlığında yerləşir, ikincisi Gəncə yaxınlığında, daha ikisi isə ölkənin şimal-qərb və cənub bölgələrində yerləşməlidir. 2022-ci ildə BƏƏ və İtaliyadan olan investorlarla uğurlu danışıqların aparıldığı barədə məlumatlar yayıldı. İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov Azərbaycan İnvestisiya Şirkəti ilə BƏƏ-nin “Masdar” şirkəti ilə memorandum və “Technip Energies Italy SpA” şirkəti ilə əməkdaşlıq müqaviləsi imzaladığını xatırladıb. Amma heç bir inkişaf olmadı, bu, o deməkdir ki, xarici investorlar səssizcə getdilər.

Belə müəssisələrə ehtiyac olduğunu bildirərək, xarici investorları gəlib sərmayə qoymağa dəvət etdiyimizə görə, dövlət xəzinəsinin ən az 2,8 milyard manatı (qeyd edək ki, Balaxanıda bir zavodun tikintisi 692 milyon manata başa gəlib) çatışmır.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın özünün kifayət qədər vəsaiti var, amma dövlət pullarından səmərəsiz istifadə olunur və onlar ölkəyə gəlir gətirmir. “Turan”ın iqtisadçısı Fikrət Məmmədovun sözlərinə görə, o, Bakıda “Eurovision” üçün “Crystal Hall”un (130 milyon avro), Olimpiya Stadionunun (640 milyon dollar) və Şah-Dağ dağ-xizək kurortunun (600 milyon dollar) tikintisinə hökumətin xərclərini hesablayıb. Məmmədovun Bakıda nəqliyyatın mərkəzləşdirilmiş idarəçiliyinin rəqəmsallaşdırılması üzrə uğursuz layihə üzrə (100 milyon dollar) və hər Formula 1 yarışı üçün 40 milyon dollarlıq (320 milyon dollar) hesablamalarını toplasaq, 3 milyard 82 milyon manat əldə edərik ki, bu da dörd yeni yeni zibil emalı zavodunun tikintisinə kifayət edərdi.