İçməli suyun qiyməti ikiqat artırılıb

Bakı/01.02.21/Turan:  Yanvarın 31-də Tarif (qiymət) Şurasının qərarı ilə içməli suyun qiyməti ikiqat artırılıb. Qərar “Azərsu” ASC-nin müraciəti əsasında verilib. Belə ki, bir kubmetr su təchizatının tarifi ƏDV daxil olmaqla, əhali üzrə Bakı, Sumqayıt, Xırdalan şəhərləri və Abşeron rayonu üçün 70 qəpik, digər inzibati ərazi vahidləri üzrə 60 qəpik, tullantı sularının axıdılması xidmətinin tarifi isə ölkə üzrə bir kubmetr üçün 30 qəpik səviyyəsində təsdiq olunub.

Əhali üçün içməli suyun və tullantı suların axıdılması xidmətinin tarifinin ikiqat qaldırılması hansı zərurətdən edilib? Son iki il ərzində “Azərsu”ya dövlət tərəfindən verilən dotasiya məbləğinin azalması və qurumun zərərlə işləməsi bu qərara təsir göstəribmi?

Tarif Şurasından bildirilib ki, son tarif tənzimlənməsi 2016-cı il mayın 13-də aparılıb. Tarif Şurası hesab edir ki, həmin dövr ərzində əhalinin gəlirləri artıb. “Ötən müddət ərzində abonentlərin sayı 200 mindən çox artıb. “Azərsu” ASC tərəfindən həyata keçirilən su təchizatının əhatə dairəsi 50%-dən 70%-ə, fasiləsiz su təchizatı isə 65,6%-dən 70,5%-ə yüksəlib. 2016-2020-ci illərdə orta aylıq əməkhaqqı 41%, pensiya 69% artıb. Hazırda orta aylıq əməkhaqqı 703,5 manat təşkil edir. Qeyd edək ki, bundan əvvəlki tarif dəyişikliyi aparılmış 2016-cı ildə orta aylıq əməkhaqqı 500 manat idi”.

Tarif Şurası bildirir ki, tənzimləmədən sonra belə tariflər bir sıra MDB ölkələrində olduğundan aşağıdır. “Əhali üzrə su təchizatı və tullantı sularının axıdılması xidmətinin birlikdə tarifi Moskvada (Rusiya) 1,70 manat/kubmetr, Kiyevdə (Ukrayna) 1,42 manat/kubmetr, Minskdə (Belarus) 1,17 manat/kubmetr, Ankarada (Türkiyə) isə 0,64-1,28 manat/kubmetr təşkil edir”.

Həmçinin vurğulanır ki, tarif dəyişikliyi məhdud su ehtiyatlarından daha səmərəli və qənaətlə istifadəyə sövq edəcək.

Tarif dəyişikliyinin aylıq istehlak səbətinə 2,50 manat, bir abonentin aylıq xərcinə isə təxminən 5 manat təsir edəcəyi proqnozlaşdırılır.

“Azərsu” QSC-dən Turan-a bildirilib ki, qiymətlərin artırılması bir neçə faktorla bağlıdır. Həmin faktorlardan biri su qıtlığıdır. “Bütün dünyada su qıtlığı yaşanır. Resursların məhdudluğu şəraitində tariflərə yenidən baxmaq zərurəti ortaya çıxır. Beynəlxalq təcrübədə biz görürük ki, su qıtlığı ilə ən yaxşı mübarizə metodlardan biri iqtisadi metoddur. Optimal tariflərin tədbiqindən sonra sudan qənaətli istifadə oluna bilər. Azərbaycanın su resursları çox məhduddur və tariflərə yenidən baxılması, düşünürük ki, ortamüddətli və uzunmüddətli dövrdə su istehlakının aşağı düşməsinə gətirib çıxara bilər. Burada məqsəd su resurslarından səmərəli istifadə, onu gələcək nəsillərə saxlamaqdır”.

Qurumdan qeyd olunub ki, tariflərin qaldırılmasının digər səbəbi korporativ maraqlardır. “Tariflərin artması şirkətə əlavə iqtisadi fayda gətirəcək. Bu iqtisadi fayda istehlakçılara göstərilən su təchizatı xidmətlərin yüksəlməsinə, onların daha da təkmilləşdirilməsinə xidmət edəcək. Su təchizatının dayanaqlığını təmin etmək üçün birmənalı olaraq tariflərin tənzimləməsi zərurəti var”.

“Azərsu”dan vurğulanıb ki, son tarif dəyişiklikliyi 2016-cı ildə olmuşdu və o zaman tariflərin qiyməti 37% qalxmışdı. “Lakin bundan sonra elektrik enerjisinə tariflərin 50%-ə yaxın qalxması “Azərsu” üçün gəlir effektivliyini 23,6%-ə salmışdı”.

Qurumdan əlavə olunub ki, qiymət dəyişikliyi həmçinin son illər su təchizatının əhatə dairəsinin genişləndirilməsi, əhalinin fasiləsiz və keyfiyyətli su təchizatı üçün yeni infrastrukturların istismara verilməsi ilə əlaqədar elektrik enerjisi, mal-material, nəqliyyat və təmir xərclərinin artması, həmçinin Səhmdar Cəmiyyət üzrə işçilərin sayının və əməkhaqlarının yüksəlməsi nəticəsində mövcud tariflərlə gəlirlərin fəaliyyət üzrə xərcləri qarşılamaması ilə bağlıdır. “Tariflərin qaldırılması isə xidmətlərin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına, istehlakçıların keyfiyyətli və fasiləsiz içməli su ilə təmin olunmasına, o cümlədən tullantı suların ekoloji standartlara uyğun təmizlənməsi və təbiətə atılmasına, su təchizatı və kanalizasiya sistemlərinin yenidən qurulmasına, baş vermiş qəzaların operativ aradan qaldırmasına xidmət edəcək”.

Qurumdan qeyd olunub ki, şirkətə dövlət büdcəsindən hər il investisiya şəklində maliyyə vəsaiti ayrılır. “Azərsu ASC-nin xərclərinin ödənilməsi üçün dövlət büdcəsindən subsidiya ayrılır (2021-ci ildə 45 milyon manat). Tarif tənzimlənməsi ilə dövlət büdcəsindən “Azərsu” ASC-yə vəsait ayrılması dayandırılacaq və bu vəsaitin sərbəstləşməsinə imkan yaranacaq”.

Əlavə olunub ki, tarif tənzimlənməsi ilə əlaqədar dövlət büdcəsində sərbəstləşən vəsait ölkədə həyata keçirilən sistemli və davamlı xarakter daşıyan sosial siyasətə uyğun olaraq sosialyönümlü tədbirlərə yonəldiləcək.

İqtisadçı Natiq Cəfərli “Azadlıq Radiosu”na bildirib ki, bir müddət əvvəl prezident İlham Əliyev bəzi qurumların, o cümlədən də “Azərsu” ASC-nin fəaliyyətini tənqid etmişdi. “Prezidentin tənqidi ona köklənmişdi ki, “Azərsu” və digər inhisarçı dövlət şirkətləri rentabelli işləmirlər, daha çox ziyanla işləyirlər, dövlətdən dotasiya alırlar. Amma bu dotasiyanı almağın çətinləşməsi prosesi başlayıb. Bu ilin büdcəsində dotasiyaların məbləği azaldılıb. Lakin dotasiyalardan kəsilməyin çıxış yolu qiymət artımı deyil”.

Ekspert hesab edir ki, ilk növbədə ciddi araşdırma olmalı idi. “Araşdırma olmalı idi ki, nəyə görə suyun maya dəyəri bu qədər yüksəkdir, “Azərsu” nə qədər izahatlı xərclər sərf edir, qiymətlər harada şişirdilir. İdarəetmə ilə bağlı ciddi audit aparılmalı idi, ilk növbədə xərclər azaldılmalı idi və əgər bundan sonra doğrudan da qiymət artımına ehtiyac yaranarsa, bununla bağlı qərar vermək olardı. Amma heç bir audit aparılmayıb, “Azərsu”nun problemlərinin nədən ibarət olduğu təsdiq edilməyib”.

N.Cəfərlinin fikrincə, ancaq qiymət artımı yolu ilə subsidiyaların azaldılması ən asan və ən məntiqsiz yoldur. “Xərclər azaldılmalı idi, optimal idarəetmə metodları tapılmalı idi, “Azərsu”da olan korrupsiya aradan qaldırılmalı idi. Çünki onlar qiymətlərin şişirdilməsinə və qeyri-rentabelli fəaliyyətə səbəb olur.

İqtisadçının qənaətincə, yaxın gələcəkdə kommunal xidmətlər ilə bağlı regionlar üzrə paylayıcı şirkətlər yaradılacaq və onlar icarəyə götürüləcək və ya özəlləşdiriləcək. “Su anbarları, kəmərləri, yəni suyun istehsalı dövlətin əlində qalacaq, amma su vətəndaşlara paylayıcı şirkətlər tərəfindən satılacaq. Yəni, dövlət bu şirkətlərə suyunu bir qiymətə satacaq, həmin şirkət isə vətəndaşlara onu hansı qiymətə satacağına müdaxilə etməyəcək, bununla da öz işini asanlaşdıracaq. Həmin paylayacı şirkətlər özəlləşdiriləcək. Bir çox xarici şirkətlər bunda maraqlıdırlar. Yəni paylayıcı şirkətlərdən pay almaqda və yaxud da onların özəlləşdirilməsində maraqlıdılar. İndiki qiymətlərlə bu, sərf eləmir. Xaricilər gələndən sonra isə qiymətlər qalxsa, bu, əlavə söz-söhbətə səbəb olacaq”.

Ekspert hesab edir ki, hazırda xarici şirkətlərin bu sahəyə cəlb edilməsinə hazırlıq işi gedir. “Yəqin ki, ilkin danışıqlar zamanı maraq göstərən xarici şirkətlər qiymətlərin aşağı olduğunu və bunun sərf eləmədiyini söyləyirlər. Onlar gəlməmişdən öncə qiymətlərin kəskin artımı ondan xəbər verir ki, xarici şirkətlərlə bu məsələnin artıq müzakirəyə çıxarılmaması üçün şərait yaradılıb”.

N.Cəfərli qeyd edib ki, növbəti addım qazın, elektrik enerjisinin qiymətlərinin artırılması olacaq. “Təəssüf ki, bu qiymət artımı fiziki və hüquqi şəxslərə qazın, işığın qiymətlərinin artımına səbəb olacaq. Yəqin ki, növbəti addım qazla və işıqla bağlı olacaq ki, xarici investorlar üçün paylayıcı şirkətlərin uzunmüddətli icarəyə götürülməsi və yaxud da özəlləşdirilməsi sərfəli olsun”.

* “Azərsu” 2004-cü ildə yaradılıb. Onun nizamnamə kapitalı 400 milyon manatdır. Səhmdar cəmiyyət 100% dövlətə məxsusdur və ölkədə su təchizatı, içməli suyun təchizatı və kanalizasiya xidmətlərinin həyata keçirilməsi sahəsində dövlət siyasətini və strategiyasını həyata keçirən təbii inhisarçıdır. Qurumun əsas funksiyalarına suyun mənbələrdən çıxarılması, ölkə ərazisində istehlakçıların istifadəsinin, paylanmasının və satışının təmizlənməsi və suyun xüsusiyyətlərinin sabitləşdirilməsi daxildir.

“Azərsu” 2019-cu ili 592,488 milyon manat xalis zərərlə başa vurub.

Bu, 2018-ci illə müqayisədə 23,4% çoxdur. Son nəticədə səhmdar cəmiyyətin yığılmış zərəri 9,3% artaraq 6 977,191 milyon manata çatıb. -0-