İnformasiya vakuumu şəraitində informasiyaya çıxış problemi

Bakı/27.05.21/Turan: Son bir neçə həftə ərzində Azərbaycan hərbçilərinin sərhəddə postlar qurduqları haqqında informasiyalar yayılır. Sosial şəbəkələrdə bu barədə məlumatlar və hətta videolar yayılandan bir müddət sonra Azərbaycanın rəsmi qurumları məsələ ilə bağlı açıqlama verdilər. Məlumatı yalnız öz saytlarında yerləşdirən və elektron poçt vasitəsilə göndərən rəsmi qurumların nümayəndələri jurnalistlərin zənglərinə və sorğularına cavab vermirlər. Bir çox halda isə ictimaiyyət hər hansı hadisə barədə məlumatı yalnız prezident İlham Əliyevin çıxışlarından ala bilir. Mayın 21-də Nizami Gəncəvi Beynəlxalq Mərkəzində «Cənubi Qafqaz: Regional inkişaf və əməkdaşlıq perspektivləri» adlı videoformatda müzakirələr zamanı İlham Əliyev bildirdi ki, Azərbaycan saxlanılan 14 hərbçini Ermənistana qaytarıb. Bundan əvvəl isə heç bir rəsmi qurum qaytarılan hərbçilərin sayı barədə məlumat verməmişdi. Rəsmi qurumların bir növ qapalı olmasının səbəbi nədir?

«İnformasiya əldə etmək haqqında» Azərbaycan Respublikasının qanununda göstərilir ki, Azərbaycanda informasiyanın əldə olunması azaddır. «İnformasiya sahibinə müraciət edən hər kəs sorğu edilən informasiyanın informasiya sahibində olub-olmadığını öyrənmək, bu informasiya olmadıqda onu əldə etmək üçün yardımçı məlumatlar almaq; informasiya sahibi sorğu edilən informasiyaya malik olduqda onu sərbəst, maneəsiz və hamı üçün bərabər şərtlərlə əldə etmək hüququna malikdir».

Milli Məclisin İnsan hüquqları komitəsinin sədri Zahid Oruc Turan-a bildirib ki, hökümət idarəetmə sistemi müasir dövründə məhz kommunikasiyanın üzərindən gerçəkləşə bilər. Deputat hesab edir ki, hakimiyyət kommunikasiya deməkdir: «Nə qədər ki informasiya boşluqları olacaq, mütləq trol orduları, şayiələr, təxribatçı və məqsədyönlü şəkildə sosial-psixoloji mühəndislik etməyə çalışan qüvvələr orada işləyəcəklər».

Komitə sədri qeyd edib ki, müharibə silahlı əməliyyatlar şəklində başa çatsa da, onun digər fazaları güclü şəkildə hər gün cərəyan edir: «Əgər ordu təmsilçiləri tanka, topa ehtiyac olmadan sırf qolların, ayaqların gücü ilə müstəqilliyimizin əsas atributu olan sərhəddin müəyyənləşməsində addım atırlarsa, burada artıq informasiya siyasəti bir nömrəyə keçir. Həmçinin bu bir neçə ay ərzində bizim terrorçu adlandırdığımız, qarşı tərəfin isə əsir dediyi qüvvələrə görə bizi mühakimə etməyə çalışırlar. Burada da diplomatiyamızın, ictimai təmsilçilərimizin fəal bir şəkildə reaksiya bildirməsinə çox ciddi ehtiyac var».

Zahid Oruc deyir ki, Azərbaycan cəmiyyəti 44 günlük dövrdə aktiv formada informasiya siyasətini gördü: «Onun modelini inkişaf etdirmək lazımdır. Ələlxüsus ölkənin birinci şəxsi yalnız hərbi meydanlarda deyil, o cümlədən seçilmiş informasiya nəhəngləri sayılan kanallara verdiyi müsahibələrlə ən azı 90-cı illərdə yaşadığımız informasiya blokadasının təkrarlanmasına yol vermədi. Hətta həmin ölkələrin auditoriyası nəzərə alınmışdı və yayım zamanı şərhlərin çoxunun simpatik olduğunu, xeyrimizə işlədiyini gördük».

O vurğulayıb ki, bundan irəli gələrək bütün hökümət qolları cəmiyyətdə gündəlik olaraq yaranan və müasir dövr idarəçiliyinin ayrılmaz hissəsi olan bu məlumatlandırmaya gündəlik işləri kimi baxmalıdırlar: «Biz başa düşməliyik ki, bu gün bütün media strukturlarının və yaxud da hakimiyyət çevrəsində olan qurumların sosial şəbəkə hesabları aktiv şəkildə işləməlidir. Müasir dövrdə İnternet əhalini məlumatlandırma funksiyasını öz üzərinə götürdü, amma sosial şəbəkələrin yaranması idarəçiliyin mahiyyətini dəyişdirdi. Biz bilməliyik ki, hakimiyyəti sosial şəbəkələrə vermək olmaz».

Deputatın fikrincə, informasiya üzərində dominantlıq hər zaman dövlət xəttinə bağlı siyasətdə olmalıdır: «Əgər rəsmi mövqelər olmasa, bu və ya digər formada alternativ ictimai rəy liderləri informasiya məkanını zəbt edirlər. Bu da o deməkdir ki, informasiya silahdan təhlükəli olur. Bir daha hökümət strukturları rəhbərliyinin bu məsələlərlə bağlı açıq və ya qapalı tapşırıqlarına güclü əməl etməyə çağırırıq. Hakimiyyət məhz informasiya üzərində qurulur».

Media məsələlər üzrə ekspert, hüquqşünas Xalid Ağalıyev “Azadlıq” radiosuna bildirib ki, Azərbaycan qanunvericiliyi ictimai informasiyaların açıqlamasının bir neçə yolunu müəyyən edir: «Bunlardan biri informasiyanın onlayn açıqlamasıdır. «İnformasiya əldə etmək haqqında» qanunda onlayn qaydada açıqlanmalı olan informasiyaların siyahısı göstərilib».

Ekspert deyir ki, ictimai informasiya sahibi olan qurumların açıqlıq göstəricisi təxminən 50-60 faizdir. «Elə qurumlar var ki, onlarda informasiya açıqlığı 80 faizdir, elə qurumlar da var ki, onlarda bu göstərici 20 faiz civarındadır».

Xalid Ağalıyev qeyd edib ki, digər informasiyaların açıqlanması yolu sorğulardır: «Bu, şifahi və yazılı sorğular ola bilər. Sorğuların icra durumuna baxdıqda hər 10 sorğudan təxminən yarısına cavab verilir. Bu da istənilən informasiyadan daha çox asılıdır. Məsələn, dövlət qurumuna 100 sorğu verib büdcə xərcləməsi ilə bağlı detallı məlumat istəyə bilərsiniz və onun 2-3 faizinə cavab ala bilərsiniz, amma elə məsələlər ola bilər ki, 10 sorğudan 7-nə cavab verilir».

Ekspert qeyd edib ki, informasiyanın açıqlamamasının səbəbinə baxdıqda qurumun fəaliyyətində olan nöqsanları gizlətməkdən əlavə texniki məsələlər da üzə çıxır: «İnformasiya əldə etmək haqqında» qanun qəbul olunanda nəzərdə tutulurdu ki, bütün ictimai informasiya sahəsində olan dövlət qurumları özündə müvafiq struktur bölmələri yaratmalıdır. Amma bu formada struktur bölmələr Azərbaycandakı qurumların əksəriyyətində yaradılmadı və köhnə sovet mətbuat xidmətlər formatında işə davam ediblər. Bu da keyfiyyətli xidmət göstərilməsi üçün yetərli deyil».

O vurğulayıb ki, informasiya əldə etmək hüququ sahəsində problemlərdən biri odur ki, həmin hüququn pozulmasına görə heç kəs cəzalandırılmır: «Hər hansı vəzifəli şəxs onda olan ictimai informasiyanı jurnalistə vermirsə, o, inzibati qaydada məsuliyyətə cəlb oluna bilər. Bu qanunvericilik 15 ildir qüvvədədir və bu müddəalar heç vaxt işə düşməyib. Məhkəmələrdə informasiya sorğuları ilə bağlı iddiaların təmin olunma faizi çox aşağıdır və 10 belə iddiadan  ən yaxşı halda 1-2-i təmin oluna bilər».—0—