Köhnə və yeni İctimai Şuralar

Bakı/29.06.21/Turan: Son zamanlar mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının yanında İctimai Şuraların formalaşdırılması prosesi sürətlənib. Nazirliklərdə, komitələrdə, rayon icra hakimiyyətlərində seçkilər keçirilir və vətəndaş cəmiyyətinin nümayəndələrindən, jurnalistlərdən ibarət İctimai Şuralar yaradılır.

İctimai Şuraların funksiysları nədir? Şuralar dövlət orqanıarında ictimai nəzarəti həyata keçirə bilirmi?

2014-cü ilin yanvarın 19-da Prezident İlham Əliyev «İctimai iştirakçılıq haqqında» Qanunu imzalayıb.

Həmin qanuna görə əsasən dövlət və cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrində dövlət siyasətinin hazırlanmasında və həyata keçiriməsində, ümumdövlət və yerli səviyyədə qərarların qəbulunda, müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarının, yerli icra hakimiyyəti və yerli özünüidarəetmə orqanlarının fəaliyyətinə ictimai nəzarətin təşkilində vətəndaşların və vətəndaş cəmiyyəti institutlarının iştirakı nəzərdə tutulur. İctimai Şura isə bu Qanunda nəzərdə tutulmuş məqsədlərin həyata keçirilməsi üçün mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının və yerli özünüidarəetmə orqanlarının yanında yaradılan məşvərətçi qurumdur.

«Konstitusiya» Araşdırmalar Fondunun prezidenti və eyni zamanda Ədliyyə Nazirliyinin və Daxili İşlər Nazirliyinin yanında İctimai Şurasının üzvü Əliməmməd Nuriyev Turana bildirib ki, İctimai Şuraların funksiyaları ictimai nəzarəti həyata keçirmək, qurumların fəaliyyətinin şəffaflığın və hesabatlılığın artırılmasını yardım etmək, dövlət orqanları ilə vətəndaşlar arasında ictimai etimad mühitinin yaradılmasına töhvənin verməkdir. «Bu, ictimai müzakirələrin, ictimai dinləmələrin keçirilməsi, sorğuların aparılması, qanun layihələri və normativ aktları ilə bağlı rəy verilməsi kimi alətlərlə həyata keçirilir».

Onun sözlərinə görə, 2014-cü ildən 2020-ci ilə qədər yalnız 11 mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarında İctimai Şuralar yaradıldı. «Lakin bir çox İctimai Şuraların məşvərətçi hüququna malik olmaq imkanları olmadı. Çünki məlum oldu ki, bir çox mərkəzi icra hakimiyyətləri vətəndaş cəmiyyəti nümayəndələrindən ibarət yaradılmış İctimai Şuralala münasibət qurmaq istəmir. Fəaliyətlərində şəffaflığın və hesabatlılığın olması heç də onlar üçün  əlverişli deyildi».

Ə.Nuriyev deyir ki, 2020-ci ilin sentyabr ayından başlayaraq proseslərdə canlanma baş verdi. «Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyevin vətəndaş cəmiyyəti ilə görüşdə bu məsələ qaldırıldı. Bundan sonra isə mərkəzi və yerli icra hakimiyyət orqanlarında görüşlər keçirildi və onlara qanunun icrası ilə bağlı müvafiq tapşırıqlar verildi. Ona görə də indi bu proses canlandı və 120-dən artıq icra hakimiyyəti orqanları yanında İctimai Şuraların yaradılması prosesi başa çatıb».

O qeyd edib ki, İctimai Şuraların fəaliyyəti orada təmsil olunan şəxslərin fəallığından asılıdır. «Eyni zamanda Şuraların səmərəli fəaliyyətin göstərilməsi dövlət orqanların məsələyə nə dərəcədə daxil olmasından asılıdır. Çünki yenə də bir çox dövlət qurumlarında stereotiplər var ki, onların fəaliyyətinə müdaxilə etmək, yəni monitorinqlər aparmaq olmaz. Bəzən İctimai Şuraların yaradılması prosesində də bu özünü göstərir. Mərkəzi icra hakimiyyəti orqanlarında bu proses şəffaf olsa da, bəzi yerli orqanlarında bu, yetərincə şəffaf deyil».

Ə.Nuriyev vurğulayıb ki, İctimai Şuraların fəaliyyətində ən mühüm məsələ onların müstəqilliyidir. «Qanunvericiliyə görə, İctimai Şuraların üzvləri öz fəaliyyəti dövründə yarandığı qurumdan hər hansı qrant, qonorar ala bilməz. Çünki əks halda üzvlər heç bir məsələni artıq qaldıra, nöqsanları deyə bilməz».

Qurumun prezidenti hesab edir ki, İctimai Şuraların fəaliyyətinin daha səmərəli qurulması ilə bağlı institusional dəstək gücləndirilməlidir. «Bu, Şuraların təşəbbüslərinin realizə imkanlarını artıra bilər».

O, qeyd edib ki, 2014-cü ildə qanunvericilikdə cidfi dəyişikliklərin edilməsi vətəndaş cəmiyyətinin imkanlarını daraldıb. «Onlayn İctimai Nəzarət Platforması irəli sürdüyü fəaliyyət planında təklif edir ki, qeyri-hökumət təşkilatların qeydiyyatı ilə bağlı prosedur sadələşdirilsin və xarici qrantlara çıxışla bağlı maneələr aradan qaıdırılsın. Bu da vətəndaş cəmiyyətini resursla təmin etməsinə töhfə verəcək ki, İctimai Şuralarına fəaliyyətini daha yaxşı qurmasına imkan verəcək».

Vətəndaş Hüquqları İnstitutunun rəhbəri Bəşir Süleymanlı  bildirib ki, hakimiyyətin yeni komandası formalaşdıqdan sonra Prezidentin köməkçisi tərəfindən mərkəzi icra hakimiyyətləri ilə iclas keçirildi və orada İctimai Şuraların formalaşdırılması ilə bağlı müzakirələr aparıldı. «Bundan sonra İctimai Şuralar başladı ya yaranmağa, ya da yenidən formalaşdırılmağa».

Ekspert deyir ki, İctimai Şuralar qanunvericilikdə nəzərdə tutulan kimi formalaşdırılıb və bu istiqamətdə fəaliyyət göstərsə bu, ictimai nəzarətini təmin etmək üçün normaldır. «Amma Azərbaycan reallıqlarında bu belə deyil. Ümumiyyətlə vətəndaş cəmiyyətinin fəaliyyəti əgər məhdudlaşıbsa, seçkilər saxtalaşdırılırsa heç kim təminat verə bilməz ki, İctimai Şuralara keçirilən seçkilər şəffafdır və orada hər kəsin təmsilçiliyi təmin olunur».

Hüquqşünas qeyd edib ki, İctimai Şuraların tərkibinə baxanda heç də orada bütün tərəflərin təmsilçiliyini görmək mümkün deyil. «Vaxtilə İctimai Şuralda təmsil olunan və yaxud da təmsil olunmayan amma hakimiyyətə yaxın olan QHT rəhbərləri var ki, son dövrlər onlar da məsələ ilə bağlı narazılıqlarını ifadə edir. Bu onu göstərir ki, yeni formalaşan Şuralar da formal xarakter daşıyır və orada hər kəsin təmsilçiliyi təmin olunmur. Köhnə Prezident Administrasiyasının ictimai-siyasi şöbəsinin nəzarətində olan QHT-ləri kənarda qoyurlar, yerlənə isə yeni komandanın əhatə etdiyi şəxslərlə təmsilçiliyini təmin edirlər».

B.Süleymanlı deyir ki, belə olan halda İctimai Şuraların effektivliyindən, ictimai nəzarətini təmin etməkdən danışmaq mümkün deyil. –0—