Media-icmal 12.11.2016

Konstitusiya qəbul edilməsinin 21 ili, ölkədəki neqativlərin səbəbləri, manatın dəyərdən düşməsi, hökumətin passivliyi bugünki medianın aparıcı mövzusudur.    

21 ilə 3 dəfə dəyişən Konstitusiya      

“Azərbaycan” qəzeti “Müstəqil dövlətin mükəmməl hüquqi əsası” sərlövhəli (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=109664) məqalədə ölkə Konstitusiyasının vətəndaşa verdiyi hüquq və azadlıqdalardan bəhs edilir. Mövzunun gündəmə gətirilməsi  12 Noyabr - Konstitusiya günü olması ilə bağlıdır. Yəni, 21 il öncə müstəqil Azərbaycan dövləti Konstitusiya qəbul etdi.

Müəllif ötən əsrin sonlarına doğru Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa edərək Konstitusiya qəbul etdiyini bildirir və bu sənəddə hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu, eləcə də insan hüquq və azadlıqlarının təmin olunması önə çıxır.

Daha      sonra müəllif Konstitusiyanın hazırlandığı və qəbul edildiyi dövrə ekskurs edir və o zamankı prezident Heydər Əliyevdən sitat gətirməklə, bu sənədin qəbul edilməsinin vacibliyini anladır: “Biz elə bir layihə hazırlamalı və nəhayət, elə bir Konstitusiya qəbul etməliyik ki, o, müstəqil Azərbaycan Respublikasında demokratik prinsiplər əsasında uzun müddət sabit yaşamasını təmin edən əsas qanun, tarixi sənəd olsun. Hakimiyyət bölgüsü - ali icra, qanunvericilik, məhkəmə hakimiyyəti - bunlar hamısı xalqın iradəsinə söykənməli, seçkilər yolu ilə təmin olunmalıdır”.

Müəllif Konstitusiyada Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini, suverenliyini və ərazi bütövlüyünü qorumağın, demokratik quruluşa təminat verməyin, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olmağın başlıca məqsədlər kimi irəli sürüldüyünü xüsusi olaraq nəzərə çatdırır. Konstitusiyanın hazırlanmasında Heydər Əliyevin xidmətlərini xüsusi olaraq qeyd edir.

Müəlif Konstitusiyanın ayrı-ayrı maddələrinə isand etməklə ölkədə hüquq və azadlıqların təsbit olunduğunu sübut etmək istəyir.

Cəmi 21 il öncə qəbul edilən Konstitusiya barədə danışan müəllif 2002-ci, 2009-cu və 2016-cı illərdə sənədə edilən dəyişiklik və əlavələrdən danışır və bunları ictimai münasibətlər sisteminin xarakterindən irəli gəlməsi ilə əlaqələndirir.

Müəllif daha çox son 2016-cı il Konstitusiyaya dəyişikliklərlə bağlı keçirilən referendum üzərində dayanır və bütün bunların zərurətdən irəli gəldiyi fikrini irəli sürür. Müəllifə görə, konstitusion dəyişikliklər insan hüquq və azadlıqlarına maksimum təminat yaratması ilə cəmiyyət tərəfindən də ciddi şəkildə dəstəklənib.

Neqativlərin səbəbi - hökumət

“Azadlıqinfo” saytındakı “Süni qiymət artıranlara təbii şərait yaratmaq” sərlövhəli məqalədə (http://www.azadliq.info/165075.html) müəllif ölkədəki neqativlərin səbəblərini araşdırır.

Müəllif deyir ki, Azərbaycanda heç nə təsadüfün, özfəaliyyətin nəticəsi kimi ortaya çıxmır və baş verənlərini səbəbini də belə izah edir: “Hər pis əməlin arxasından ölkədəki eybəcər idarəçilik, korrupsiya, qanunsuzluq boylanır. Hər dəfə məlum olur ki, bütün pisliklərə nəfəs verən, neqativləri zirvəyə çıxaran hökumət özüdür”.

Müəllif deyir ki, əvvəllər imitasiya xətrinə olsa da müşavirələrdə süni qiymət artıranlar hədələnir, harın məmurlara barmaq silkələnirdi, hər dəfə cəmiyyətdə müəyyən narazılıq yarananda ölkə başçısı dilə gəlir və bütün bu xoşagəlməz hallara görə natəmiz adamları günahlandırırdı: “Son vaxtlar bu hədələr də yoxa çıxıb, hər ay, hər həftə qiymətlər artır, amma hökumətdən səs çıxmır.

Müəllif deyir ki, artıq qiymət artımları normaya dönüb, hökumət də qiymətlərin artması üçün əlindən gələni əsirgəmir. Müəllif hesab edir ki, 1 yumurtaya görə 16 qəpik rüsum müəyyən etmək, yumurtanın qiymətinin qalxmasını zərurətə çevirmək göstəricisidir:  Müəlifə görə, qiymət artıranları hədələyə-hədələyə, qiymət artımını adi hala çeviriblər, indi qiymət artımına görə heç kimə irad tutulmur, əksinə, yeni qiymət artımlarının anonsu verilir, vəziyyətin daha da pis olacağı bildirilir. Müəllif hesab edir ki, bu duruma görə də hökumət məsuliyyət daşıyır: “Nəticə bundan ibartətdir ki, qiymət artımına şərait yaradan hökumət özüdür. Manat hər gün dəyər itirir və bütün məhsulların qiyməti hər gün qalxır. İndi ölkə başçısından soruşmaq lazımdır ki,  natəmiz adamlara qarşı mübarizənin nəticəsi necə oldu? Niyə süni qiymət artıranlara gücü çatmadı?”.

Müəllif bu düşüncədədir ki, ölkədə xalqın söykənəcəyi hakimiyyət yoxdur və ölkəni bu komanda ilə böhrandan çıxarmaq mümkün deyil, çıxış yolu isə başqa ünvandadır: “Bu ölkədə problemləri yalnız xalq həll edə bilər. Unutmayaq ki, qarşıda beynəlxalq tədbirlər var və hökumət bu tədbirləri yola vermək üçün yenidən xalqın canına daraşacaq. Axırda da müşavirə keçirib, günahkarları hədələyəcəklər”.

Manatın perspektivi - bədbin baxışlar 

“Exo” qəzeti “Əgər manat çox zəifləsə, valyuta il ərzində 15% dən çox dəyər itirəcək” səlrövhəli məqalədə müəllif  manatın perspektivini ekspertlərlə müzakirə edir. (http://ru.echo.az/?p=50758)

Müəllif xatırladır ki, son vaxtlar bahalaşan dollar hazırda 1,6869 manata bərabərdir. Durumu şərh edən ekspert Oqtay Haqverdiyev bu düşüncədədir ki, manatın növbəti ucuzlaşması ciddi nəticələrə səbəb ola bilər: “Mən başa düşürəm ki, biz manatın məzənnəsini uzun zaman saxlaya bilməyəcəyik, gec və ya tez manat devalvasiyaya uğrayacaq. Amma bu, tədricən olmalıdır. Azərbaycan manatın məzənnəsini iki dəfə axmaq şəkildə buraxdı. Biz bunu tədricən edə bilərdik, əhali də bu dəyişiklikləri bu qədər kəskin qarşılamazdı”.

Ekspertə görə, əgər manat sərbəst buraxılsa, rubl kimi manat da bazarda öz yerini müəyyən edəcək: “İqtisadiyyatın oxşar struktura malik olmasından irəli gələrək demək olar ki, 1 dollar 3-4 manata bərabər olacaq. Hesab edirəm ki, iqtisadiyyatın bərpası üçün əhəmiyyətli dərəcədə çox vaxt lazım gələcək, gələn il sual altına düşəcək”.

Manatın perspektivini ekspert Samir Əliyev isə belə şərh edir: “Azərbaycanda manatın yumşaq devalvasiyası müşahidə edilir, manatın bahalaşması üçün hər hansı şərait mövcud deyil”.

Ekspert Əkrəm Həsənov da manatın persrpektivini nikbin dəyərləndirmir,  hesab edir ki, Azərbaycan vətəndaşları xoşagəlməz sürprizlərlə Yeni il ərəfəsində qarşılaşacaqlar: “Düşünürəm ki, bu tendensiya davam edəcək, çünki iqtisadiyyat, kommersiya bankları, sahibkarlar dollara ehtiyac duyurlar. Buna görə də inamla demək olar ki, Mərkəzi Bankın ehtiyatları bundan sonra da təzyiq altında olacaq.

Müəyyən vaxtdan sonra eyni nəticəli iki yol qalacaq, ya valyuta ehtiyatlarını itirməmək üçün kəskin devalvasiyaya gediləcək, ya da son aylarda müşahidə edildiyi kimi manatın məzənnəsi tədricən sərbəst buraxılacaq. Bu ilin sonuna dollara münasibətdə manatın məzənnəsi hiss ediləcək dərəcədə ucuzlaşacaq”. 

Tək hökumətin yox, vətəndaşların da problemləri artıb

“Novaya Vremya” qəzetində isə “Azərbaycan iqtisadiyyatı titrəməkdə davam edir” (http://www.novoye-vremya.com/w72032/.../#.WCYV82t97IU) səlrövhəli məqalə diqqət çəkir. Məqalə ölkə iqtisadiyyatının mövcud durumunu dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, Azərbaycan hökuməti hamını, o cümlədən vətəndaşları da ölkə iqtisadiyyatının fasiləsiz inkişaf etdiyinə inandırmağa səy göstərir, amma faktlar bunun əksini sübut edir. Müəllif ölkədə hazırda inflyasiyanın 10%-dən yüksək olduğunu vurğulayır, çoxsaylı rəsmi rəqəmlərə istinad edərək inflyasiyanın müxtəlif sahələri əhatə etdiyini nəzərə çatdırır.

Müəllif hesab edir ki, burada qorxu təkcə hər gün manatın dəyər itirməsində deyil, dövlət maliyyəsinin də durumu ilə bağlı qorxu var, dövlət büdcəsi dağılır.

Müəllif beynəlxalq reytinq agentliyi “Fitch Ratings”ə istinadən bildirir ki, hakimiyyət infrastruktur və s. layihələrin maliyyələşdirilməsini dayandırıb, hökumət isə xəzinəni maliyyə vəsaitilə doldurmaq ümidilə tələsik dövlət obyektlərinin özəlləşdirilməsinə başlayıb. Müəllif bu durumun yaranmasını isə belə şərh edir: “Azərbaycanın iqtisadi problemlərinin əsas səbəbi enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin enməsi, dövlətin neft və qaz ixracından gələn gəlirlərinin kəskin azalmasıdır”.

Müəllif vurğulayr ki, maliyyə problemlərilə təkcə hökumət yox, özəl müəssisələr, sadə vətəndaşlar da üz-üzə qalıblar.

Müəllifə görə, vaxtı keçmiş kreditlər daha 15% artıb və 1 milyard manata çatıb və bəzi qiymətləndirmələrə görə vaxtı keçmiş ssudaların həcmi Azərbaycanın bütün bank kapitalının üçdə birindən çoxdur.

Müəllif yaxın gələcəkdə də ümidverici bir məqam görünmədiyi qənaətindədir və ölkənin iqtisadi həyatını belə proqnozlaşdırır: “İxracı Azərbaycan xəzinəsinin əsas mənbəyi olan neft və qazın qiyməti əvvəlki səviyyədə qalacaq. Azərbaycanın neft və qaz hasilatını əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq planı olmadığı üçün dövlət gəlirləri də aşağı səviyyədə qalacaq. Ən yaxşı çıxış yolu bütünlükdə iqtisadiyyatı liberallaşdırmaq, şaxələndirmək, onun enerji daşıyıcılarından asılılığını azaltmaqdır. Bu isə hökumətdən işləmək tələb edir ki, hökumət də buna hazır deyil”.