Media-icmal 14.11.2016

Ölkənin yağış-kanalizasiya sisteminin təkmilləşdirilməsi, xarici ticarətin mövcud durumu, məcburi tibbi sığortanın tətbiqindəki problemlər, kreditlərin qaytarılması riskinin artması bugünki medianın aparıcı mövzusudur.

Yağış-kanalizasiya sisteminin təkmilləşdirilməsinə nəzarət

“Azərbaycan” qəzeti “Prezident nəzarətə götürdü” sərlövhəli məqalədə (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=109744) dövlət başçısı İlham Əliyevin yağış-kanalizasiya sisteminin təkmilləşdirilməsilə bağlı imzaladığı sənədi dəyərləndirir. Müəllif deyir ki, sənəddən irəli gələrək problemin həlli üçün işçi qrup yaradılıb.

Müəllif xatırladır ki, Azərbaycanda bu il oktyabr ayının ortalarından intensiv leysan yağışları baş verib və paytaxtda bir sıra ciddi problemlər yaradıb: “Onların sırasında paytaxtın yağış-kanalizasiya sisteminin intensiv yağıntıları lazımi səviyyədə ötürmək gücündə olmaması özünü daha qabarıq göstərdi”. Müəllif deyir ki, bu problemə görə Bakının bir sıra ərazilərindəki evləri və obyektləri su basıb, Binəqədi yolu deyilən küçədən yağış sularını günlərlə çəkmək mümkün olmayıb və s.

Müəllif hesab edir ki, bunun bir səbəbi yağıntının aylıq normadan dəfələrlə çox olmasıdırsa, digər səbəbi son illər yeni ev, bina və obyektlərin inşası zamanı paytaxtın mühəndis-kommunikasiya sisteminin gücünün nəzərə alınmamasıdır.

Müəllifə görə, harada gəldi, icazəsiz tikilən fərdi evlər, hündürmərtəbəli binalar problemin əsas mənbəyidir: “Hansını deyəsən, hansını yazasan, birdir-ikidir məgər?! Belə olsaydı nə var idi ki?! Ən azından yerli icra orqanları səviyyəsində belə halların nəticələrini aradan qaldırmaq mümkün olardı”.

Müəllifə görə, son yağışlar zamanı yaranan problemlər göstərib ki, bu məsələ dövlət səviyyəsində həll edilməlidir və elə haqqında danışılan “Bakı şəhərində yağış kanalizasiya sisteminin təkmilləşdirilməsi ilə əlaqədar işçi qrupunun yaradılması haqqında” sənəd də bu problemdən irəli gəlib.

Başqa sözlə, bu sənəd dövlət başçısının paytaxt əhalisinin çoxdan gözlədiyi qərarın icrasına yüksək səviyyədə diqqət etməsindən xəbər verir.

Xarici ticarət dövriyyəsi azalır
 

“Azadlıqinfo” saytındakı “Azərbaycanın ixrac bazarları: görünən və görünməyən tərəflər” sərlövhəli (http://www.azadliq.info/165254.html) məqalədə ekspert Rövşən Ağayev ölkənin ixrac səviyyəsini araşdırır.

R.Ağayev deyir: “Ölkənin xarici ticarətdə rəqabətqabiliyyətliliyini əks etdirən 4 vacib faktor var: ixracın artım dinamikası, ixracın əmtəələrə görə diversifikasiyası, ixracın coğrafiyasının diversifikasiyası, ixrac səbətinin keyfiyyət strukturu”.

Ekspertə görə, ixracın göstəricisi ilbəil artırsa, deməli dünyada ölkənin mallarına tələbat var. Bundan irəli gələrək ekspert vurğulayır ki, 2015-ci ilin 9 ayında ölkənin neftdənkənar ixracı 1.2 milyard dollar olubsa,  bu il bu rəqəm 887 milyon dollara enib. Bu isə 313 milyon dollar və ya 26% azalma deməkdir. R.Ağayev bunu ixracın genişlənə bilməməsi kimi dəyərləndirir.

Ekspert deyir ki, xarici ticarətdə nə qədər çox əmtəə və mal qrupu iştirak edirsə, onların ümumi ixracda payı nə qədər az olursa, deməli əmtəə diversifikasiya səviyyəsi də yüksəkdir. R.Ağayev bu səviyyənin ölçülməsi üçün “Herfidahl” indeksindən istifadə edildiyini deyir: “İxracda ən yüksək paya malik 10 məhsulun bazasında apardığımız hesablamalar göstərir ki, Azərbaycan üzrə ixracın konsentrasiyası indeksi 0.78-ə bərabərdir və bu ixracın əmtəə mövqeyi üzrə diversifikasiyasının olmamasını göstərir.

Ekspertə görə, ixracın coğrafi diversifikasiyası da mühüm göstəricidir. O hesab edir ki, ixrac nə qədər geniş coğrafiyaya, həm də proporsional həcmdə yayılırsa, coğrafi difersifikasiyanın səviyyəsi də yüksək olur. A.Ağayev deyir ki, qeyri-neft məhsulları üzrə coğrafi konsentrasiya da Herfidahl düsturu əsasında hesablanıb, 0.40 rəqəmi alınıb. “Bu nəticə onu göstərir ki, Azərbaycanın qeyri-neft məhsullarının coğrafi konsentrasiyası da yüksəkdir və həmin məhsullar çox məhdud ölkədə özünə bazar tapa bilirlər”.

Ekspert 4-cü göstərici olan ixrac səbətinin keyfiyyətini də təhlil edir. R.Ağayevə görə, ixracda yüksək dəyərə malik əmtəələrin xüsusi çəkisi nə qədər yüksək olarsa, səbətin gəlirlilik səviyyəsi də yüksək olur. Tədqiqatçılar bununla ixrac səbətinin “EXPY” dəyərini hesablayır: “Bu göstərici ixracın təkmilliyi ölçüsü (measure of export sophistication (EXPY) adlanır. İxrac səbətində daha yüksək məhsuldarlıq və gəlirlilik səviyyəsinə malik (tibb sənayesi, kosmik sənaye, rəqəmsal texnoloji məhsullar, avtomobil sənayesi məhsulları) mallar üstünlük təşkil etdikcə, ixracın “EXPY” dəyəri daha yüksək olur”.

Tibbi sığortanın işsizlik və gizli məşğulluq problemləri

“Exo” qəzetində isə “Azərbaycanda Məcburi Tibbi Sığorta (MTS) korrupsiyaya uğramış məmurlar üçün  “yem” yeridir” (http://ru.echo.az/?p=50842) sərövhəli məqalə diqqət çəkir.               

Müəllif Azərbaycanda səhiyyənin maliyyələşdirilməsində hələ də sovet dönəmindən qalan sistemin tətbiq edildiyini deyir və bunu mənfi dəyərləndirir: “Amma indiki reallıqlarda bu sistem aktuallığını çoxdan itirib, islahatlar vaxtı çatıb və indiki situasiyada məcburi tibbi sığorta (MTS) sistemi çıxış yollarından biri ola bilər”. 

Müəllif deyir ki, illər ötür, hökumət MTS-in bütün ölkə vətəndaşlarını əhatə edəcəyi barədə vədləri yerinə yetirmir. Müəllifə görə, MTS sistemi işləməyən bəzi ölkələr tibbi məqsədlər üçün ölkənin hər vətəndaşına müəyyən məbləğ ayırır.

“Göz önündə MTS sisteminin müsbət nümunələri olduğu halda bu məsələdə velosiped icad etməyə ehtiyac yoxdur, inkişaf etmiş ölkələrdə MTS dəqiq qurulmuş sxem üzrə fəaliyyət göstərir və ondan narazılıq yoxdur. Buna görə də Azərbaycan bu sistemi seçib. Bunun nə zaman tətbiqi problemi yaşayırıq ki, bu, ayrı məsələdir”.  Bunu isə qəzetə eskpert Nabil Seyidov şərh edir və MTS-dən kənar sistem tətəbiq olunmasına etiraz bildirir.

N.Seyidov Azərbaycanda bu sistemin işə düşməsi üçün əsas prinsipləri açıqlayır. Ekspert vurğulayır ki, sağlam, işləyən əhalinin xəstələrə və hansı səbəblərdənsə işləməyən adamlara ödəniş etməsi bu sistemin əsas prinsiplərindən biridir. Bu işləyən gənc və sağlam qüvvə xəstələnmədiyi üçün ödənişlər xəstə və işsizlərin tələbatına yönəldilir.

Ekspertə görə, amma bu sistemin Azərbaycana tətbiqində problemlər var: “Nəzərə alsaq ki, ölkədə həm işsizlik, həm də belə demək mümkünsə, gizli məşğulluq var, yəni, adam işləyir, sabit gəliri var, leqal olaraq isə heç yerdə qeydə alınmır. Bu problem həll edilərsə, o zaman MTS-nın tətbiqinə hər hansı maneə olmaz”.

N.Seyidov deyir ki, 2014-15-ci illərdə büdcədən səhiyyəyə 700 milyon manatdan bir az çox məbləğ ayrılıb, bu isə hər vətəndaş üçün 70 manat deməkdir: “Bu məbləğ beynəlxalq maliyyə institutlarının haqqında danışdığı hədd deyil,  əslində dövlət səhiyyəyə ÜDM-in 4-7%-i arasında vəsait ayırmalıdır”.  

Ekspert Nəriman Ağayev isə MTS sisteminin tətbiqinin korrupsiya mənbəyi ola bilməsi narahatlığı ifadə edir: “Ola bilər ki, MTS özünü doğruldur, amma bizdə bu korrupsiyaya uğramış məmurlar üçün daha bir “yem” yerinə dönə bilər. Fikrimcə, bizə daha şox dövlətin hər vətəndaşa müəyyən məbləğdə çek verməsi daha uyğun gəlir”.

Kreditlərin qaytarılmaması riski artır

“Müsavat.com”  “Manatın ucuzlaşması kreditlərin qaytarılma riskini artırır” (http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/manatin-ucuzlashmasi-kreditlerin-qaytarilma-riskini-artirir_392285.html) sərlövhəli məqalədə ekspert Qubad İbadoğlu ölkə üçün xarakterik olan kreditlərin qaytarılmaması problemindən bəhs edir.

 “2015-ci ilin dekabrında idarə olunan üzən məzənnə rejiminə keçidi elan edən Mərkəzi Bank ötən dövrdə məzənnənin hədəflənməsi rejimi ilə valyuta məzənnəsini əvvəlcədən elan edilən həddə saxlamaqla xeyli vaxt itkisinə yol verib. Hazırda həyata keçirilən idarə olunan üzən məzənnə rejimini daha düzgün tənzimlənmə metodu sayıla bilər”. Bunu ekspert Qubad İbadoğlu bildirir.

Onun sözlərinə görə, bu rejimdə xarici valyutaya artan tələbat manatın ucuzlaşmasını şərtləndirir: “Amma Mərkəzi Bankın başqa alternativi qalmayıb. Xatırladım ki, Mərkəzi Bank valyuta təklifinin aşağı olduğu dövrlərdə manatın məzənnəsinin sabitləşdirilməsinə 1992-1995-ci illərdə üzən məzənnə rejiminin, 1996-2008-ci illərdə sürüşkən bağlılıq məzənnə rejiminin tətbiqi vasitəsilə nail olub”.

Ekspert deyir ki, nəzəri olaraq üzən məzənnə rejimində nominal effektiv məzənnənin ucuzlaşması idxal qiymətlərini bahalaşdırmaqla bir tərəfdən ixracatı stimullaşdırır, digər tərəfdən isə pula tələbi yüksəltməklə inflyasiya tempini artırır: “Bu vəziyətdə valyuta ilə kreditlərə görə məzənnə fərqinin böyüməsindən artan xərclər onun vaxtında və tam şəkildə qaytarılmasını daha da çətinləşdirir. Beləliklə də hazırda yüksələn inflyasiya iqtisadiyyatın, artan problemli kreditlər isə maliyyə-bank sektorunun əsas çətinliklərinə çevrilib”.

Q.İbadoğluna görə, inflyasiyanın hədəflənməsilə birgə, onun yaratdığı xərclərin kompensasiya olunması üçün məvaciblərin, müavinətlərin indeksləşdirilməsinə, pensiyaların baza hissəsinin artırılmasına, eləcə də valyuta ilə olan kreditlərə güzəştlərin tətbiqinə 2017-ci ilin dövlət büdcəsindən əlavə vəsaitlər ayrılmalıdır: “Hesab edirəm ki, bu məsələlər parlamentdə gözlənilən növbəti ilin büdcə layihəsinin müzakirəsində diqqət mərkəzində olmalıdır”.