Media-icmal 17.11.2016

Regionların özlərini maliyyələşdirməsi, ərzaq mallarının qiymətlərinin artışı, ölkədə işsizliyin həcmi, dollar satılmamasının səbəbləri bugünki mediannın aparıcı mövzusudur...

Əsas inkişaf yolu - regionların özlərini maliyyələşdirməsi 

“Azərbaycan” qəzeti “Regional inkişaf strategiyası uğurlu nəticələr verir” (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=110036) sərlövhəli məqalədə 2017-ci ildə ölkənin 34 şəhər və rayonunun dövlət büdcəsindən dotasiya  almadan özünü maliyyələşdirəcəyini dəyərləndirir. 

Müəllif yazır ki, iqtisadi sahədə qazanılan böyük uğurların kökündə iqtisadiyyatın diversifikasiyası istiqamətində həyata keçirilən siyasət durur. Bu səpkidə görülən işlər ölkənin iqtisadi yüksəlişinə töhfələr verib. Bu mənada ölkənin regionlarının inkişaf etdirilməsi ön xəttə çıxıb: “Xüsusilə qeyd etməliyik ki, dövlət proqramları ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcını qoyaraq regionların inkişafını dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri səviyyəsinə qaldırıb”.

Müəllif deyir ki, dünya bazarında neftin kəksin ucuzlaşması kimi proses neft istehsalçısı ölkəsi kimi Azərbaycan iqtisadiyyatına mənfi təsir göstərib, ölkədə mahiyyət etibarilə əvvəlki illərdən fərqli makroiqtisadi vəziyyət yaranıb. İndi əsas vəzifə yeni çağırışları nəzərə almaqla makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsidir.

Yazıda deyilir ki, ölkədə qeyi-neft sektorunun inkişaf etdirilməsi də neft gəlirlənin kəskin azalmasının nəticəsi kimi ortaya çıxıb. Müəllifə görə, ölkənin bir qism şəhər və rayonlarının dövlət büdcəsindən dotasiya almadan özünü maliyyələşdirməsi məsələsi dövlət büdcəsi vəsaitlərindən daha qənaətlə istifadə edilməsilə bağlıdır.

Müəllif deyir ki, qarşıya qoyulan vəzifələrdən biri də şəhər və rayonların dövlət büdcəsindən maliyyələşməsinin azaldılması və tədricən dayandırılmasıdır.

Bu mənada məqalədə dövlət başçısı İlham Əliyevdən sitat da çəkilir: “Gələcəkdə bizim planlarımız ondan ibarətdir ki, hər bir rayon özünü təmin edə bilsin. Yəni bu gün rayonların bir çoxu dotasiya ilə yaşayır. İndi Azərbaycan dövlətinin gücü, maddi imkanları var, biz bunu edirik və edəcəyik. Ancaq hər bir rayon çalışmalıdır ki, öz hesabına yaşasın. Buna imkan var”.

Məqalədə gələn ilin büdcəsində yerli xərcləri tənzimləmək üçün dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən ayrılan dotasiyanın həcminin cəmi 10,6 faiz, bunun isə əvvəlki illə müqayisədə 743,5 mln. manat və ya 42,7 faiz az olduğu vurğulanır. Müəllifə görə, bu da qalan vəsaitlərin ölkənin inkişafı ilə bağlı digər sahələrə yönəldilməsinə imkan verir.

Bahalaşan ərzaq, artmayan maaşlar

“Azadlıqinfo” saytı “Manatın çöküşü ərzaq məhsullarının qiymətinə necə təsir edəcək?” (http://www.azadliq.info/category/s16-qtsadyyat) sərlövhəli məqalədə son vaxtlar dolların bahalaşması və bunun ölkə əhalisinin alıcılıq qabiliyyətinə təsirini ekspert Nemət Əliyevlə araşdırır.

Yazıda manatın son vaxtlar sürətli dəyər itirməsilə ərzaq məhsullarının qiymətinin artması nəzərə çatdırılır. Buna səbəb kimi isə məhsulların çoxunun xaricdən gətirilməsi, yerli istehsalın olmaması vurğulanır.

İqtisadçı-ekspert  Nemət Əliyev deyir ki, MB sonunu fikirləşmədən manatın sürətlə dəyərdən salınmasına qərarı verib: “Amma gərək bu qərar qəbul edilməmişdən öncə müəyyən qabaqlayıcı addımlar atılsın ki, qiymətlər sürətlə bahalaşmasın, əhalidə olan vəsait sürətlə dəyər itirməsin”.

Ekpset vurğulayır ki, faktiki bu ilin əvvəlindən indiyə qədər ötən dövrdə qiymətlər kəskin artıb. Qiymətlərin artımı ilə müqayisədə əmək haqları yüksəlməyib. N.Əliyevə görə, əmək haqqının artımı qiymət artımından çox geri qalır və buna görə əhalinin vəziyyəti sürətlə pisləşir: “Mərkəzi Bank məsələnin bu tərəfini nəzərə almır, hətta onu da nəzərə almır ki, milli valyutanın sürətlə dəyər itirməsi ölkə iqtisadiyyatının manatla kreditləşməsinin qarşısını alır”.

Ekspert həm yerli, həm də xarici investisiyanın ölkədən sürətlə kənara çıxdığını bildirir və  hesab edir ki, yerli investisiyanın təxminən 70 faizinin ölkə iqtisadiyyatını tərk etməsi bunun nəticəsidir. N.Əliyevə görə, xarici investisiyanın ölkə iqtisadiyyatını tərk etmə sürəti də artıb.

N.Əliyevin fikrincə, manat o dərəcədə dəyərini itirib ki, ölkədə bizneslə məşğul olmaq mənasız peşəyə çevrilib.

Ölkədə nə qədər işsiz var?...

“Exo” qəztində isə “Azərbaycanda işsizlik durmadan artır” sərlövhəli (http://ru.echo.az/?p=51055) məqalə oxumaq olar.

Ölkədə işsizliyin həcmi rəsmi statistikadan 10 dəfə çoxdur. Təkcə tikinti sahəsində 100 mindən çox insan işsiz qalıb. Ümumi mənzərəni təsəvvürə gətirmək dəhşətdir”. Ekspert Nəriman Ağayev ölkədə işsizliyin həcmini belə dəyərləndirir.

Ekspert deyir ki, əməkdaşların ixtisar edilməsinin miqyasını dəyərləndirmək olduqca çətindir. N.Ağayev bidirir ki, vətəndaşların əksəriyyəti müstəqil şəkildə iş axtarır, odur ki, ölkədə nə qədər insanın işdən azad olunmasını təsəvvür etmək belə mümkün olmur. Onun fikrincə, real olan ancaq budur ki, işsizliyin real həcminə dair rəqəmlər rəsmi rəqəmlərdən kəskin şəkildə fərqlənir.

“Azərbaycanda ancaq hər 10 işsizdən biri məşğulluq mərkzələrinə müraciət edir. Əksəriyyət müstəqil şəkildə iş axtarışındadır. Bunu demək olar ki, maliyyə sektorunda 30 min, ticarət sektorunda isə 20 min nəfər işsiz qalıb”, deyə N.Ağayev qeyd edir. Ekspert bu düşüncədədir ki, indiki ağır iqtisadi şəraitdə iş tapmaq çoxlarına qismət olmur.

N.Ağayevə görə, ilkin olaraq tikinti sektoru canlandırılmalıdır və hökumət bu sahəni stimullaşdırmalıdır, bu, həm də iqtisadiyyatın dirçəlməsinə səbəb olar. Ekspert hesab edir ki, iqtisadiyyatı bərpa üçün dövlət hər ay 20 min iş yeri açmalıdır.

Ekspert Azər Mehdiyev isə məşğulluq mərkəzlərinə müraciət edənlərin müavinət ala bilmədiklərini deyir və buna səbəb kimi bürokratik maneələri gösətrir. O deyir ki, hazırda bu müavinətin həcmi 250 manatdır. Amma o qədər sənəd tələb edilir ki, qarşı tərəfin bu müavinəti almasına maraq qalmır və müstəqil şəkildə iş axtarışına çıxır. Ekspert də bu düşüncəni paylaşır ki, indki halda iş tapmaq da o qədər asan deyil.

Valyuta satışının olmaması – səbəb dollar qıtlığı

“Müsavat.com” saytı isə “Bank dollar satmırsa, vətəndaş nə edə bilər?" http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/bank-dollar-satmirsa-vetendash-ne-ede-biler_393171.html)  sərlövhəli məqalədə ölkədə dollar satışının dayandırılmasını ekspert Əkrəm Həsənovla araşdırır.

Müəllif deyir ki, hazırda əksər kommersiya bankları dollar satmaqdan imtina edir və dollar alına bilməməsi idxal-ixrac əməliyyatlarını iflic hala salıb, nəticədə vətəndaşlar külli miqdarda ziyan çəkiblər.

Məqalədə deyilir: “Banklar hərraclarda Mərkəzi Bankdan və Dövlət Neft Fondundan dollar alsa da, ikinci mərhələdə onu satmır və saxlamağa üstünlük verirlər. Səbəb isə dolların günbəgün artan qiymətidir. Digər tərəfdən bankların bu cür davranması da bazarda dolların bahalaşmasına gətirib çıxarır”.

Hüquqşünas, bank məsələləri üzrə ekspert Əkrəm Həsənov bildirir ki, bank müştərilərdən dollar alırsa, yəni mübadilə xidməti göstərirsə, həm də satmalıdır, bu şərtlə ki, dolları var. Amma ekspert bunu da deyir ki, valyuta satışı kommersiya fəaliyyətidir və bankı mütləq bu əməliyyatları aparmağa məcbur etmək olmaz.

Ekspert bu məsələnin səbəblərinə də toxunur: “Buna iki səbəb ola bilər. Əvvəla, dolların daha da bahalaşması gözləntisi var, buna görə də saxlayıb daha baha satmaq istəyirlər. Amma bunu da sonsuza qədər etmək olmaz. Çünki banka manat da lazımdır. Deməli, əsas səbəb bu deyil, amma səbəblərdən biridir”.

Ə.Həsənovun fikrincə, əsas səbəb Fondun banklara tələb olunan qədər dollar satmamasıdır: “Banklara dollar ilk növbədə öz ödənişləri üçün lazımdır. Məsələn, xarici borcları ödəmək üçün. Digər tərəfdən, bankların iri müştərilərinə ilin sonu yaxınlaşdıqca dollar çox lazımdır ki, onlar da xarici ödənişlərini etsin. Deməli, Fond banklara dolları az satır. Əslində Fondun dollar satmaq vəzifəsi də yoxdur”.

Ekspert  hesab edir ki, bu “dalan”dan yeganə çıxış yolu banklara kifayət qədər dollar satılması ola bilər. Onun sözlərinə görə, ya Neft Fondu və Mərkəzi Bank bankların tələbatını indiki məzənnə ilə, ya da kəskin devalvasiya ilə yeni məzənnə ilə ödəməlidir: “Onlar isə ehtiyatlarını da qorumaq istəyirlər, devalvasiyaya da getmək istəmirlər. Yəni əhali və sahibkarlar burada heç nə edə bilməz. Dövlət qurumları bu məsələdə tədbirli olmalıdır”.