Media-icmal 18.11.17

Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin marşrutunu müəyyən edən sənədin imzalanmasının 18 illiyi, xarici borclanmanın perspektiv təhlükəsi, qida məhsullarının bahalığının törətdiyi problemlər bugünkü (18 noyabr, 2017-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır.

Kəmərin yolunu müəyyən edən sənəd

"Azərbaycan" qəzeti "Beynəlxalq enerji ailəsinə Azərbaycandan açılan qapı" (http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=134070) sərlövhəli məqalədə 18 il bundan öncə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin marşrutunu müəyyən edən sənədin imzalanmasını dəyərləndirir.

Müəllif 1999-cu il noyabrn 18-də ATƏT-in İstanbul zirvə toplantısında Azərbaycan, Gürcüstan və Türkiyənin əraziləri ilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) əsas ixrac boru kəmərinin xam nefti nəql etməsinə dair saziş imzalanmasını yada salır.

Yazıda həmin sənədə Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, ABŞ və Qazaxıstan dövlət başçılarının imza atdığı vurğulanır.

Müəllif deyir ki, bu sənəd 1994-cü ilin sentyabrında imzalanmış "Əsrin müqaviləsi"ndən sonra Azərbaycan üçün mühüm tarixi əhəmiyyət kəsb edən ikinci sənəd sayılırdı.

Məqalədə bu layihənin reallaşdırılmasında o zamankı dövlət rəhbəri Heydər Əliyevin xüsusi rolu olmasına da yer ayrılır: "Məlumdur ki, BTC layihəsinin müəllifi ümummilli lider Heydər Əliyevdir. Dünyanın bir çox görkəmli siyasətçiləri vurğulamışlar ki, Heydər Əliyevin səyi və zəhməti olmasaydı, BTC də olmazdı. Çünki bu layihə ilk gündən həyata keçirilməsinə başlananadək, hətta təməli qoyulandan sonra da bir çox sınaqlarla qarşılaşdı və ulu öndər özünün möhtəşəm əsərini bütün maneələrdən zəfərlə keçirdi".

Müəllif bu il noyabrın 8-də ölkədə 2 milyard ton neftin hasil edilməsilə bağlı tədbirdə indiki dövlət başçısı İlham Əliyevin də BTC ixrac kəmərinin fəaliyyətində H.Əliyevin roluna yer verdiyini vurğulayır: "Mən xüsusilə Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin işə düşməsini qeyd etməliyəm. Ulu öndər Heydər Əliyev öz əlləri ilə bu kəmərin təməlini qoydu və 2006-cı ildə biz bu kəməri istifadəyə verdik".

Yazı müəllifi deyir ki, bu layihənin reallaşdırılması ilə Azərbaycan beynəlxalq enerji ailəsinə daxil ola bilib, bu isə Azərbaycanın həm siyasi, həm iqtisadi baxımdan böyük uğurlar əldə etməsinə təkan verib.

Müəllif deyir ki, belə layihələri reallığa çevirən dövlətin düşünülmüş siyasəti, ölkənin coğrafi vəziyyəti, yatırılan yerli və xarici sərmayələr, beynəlxalq əməkdaşlıq və tərəfdaşlıqdır, bu isə həm Azərbaycan dövlətinə, xalqına xidmət edir, həm qonşu dövlətlərin maraqlarını təmin edir, həm də geniş coğrafiya baxımından beynəlxalq əməkdaşlığı gücləndirir.

Xarici borc ÜDM-in həcminə bərabər ola bilər?

"Exo" qəzetində isə diqqəti "2020-ci ilə Azərbaycanın borcu ÜDM-in həcminə bərabər olacaq?" sərlövhəli (http://ru.echo.az/?p=64564) məqalə cəlb edir.

Müəllif ölkənin borclanmasının artması səbəblərini ekspert Natiq Cəfərli ilə müzakirəyə çıxarır.

"Cəmi iki bundan öncə Azərbaycanın xarici borcu ümumi daxili məhsulun (ÜDM) cəmi 8% həcmində idi, indi isə rəsmi rəqəmlərə istinad etsək belə, həmin borc ÜDM-in 18%-nə bərabərdir. Bunu da nəzərə alaq ki, Azərbaycanda xarici borcu hesablamağın spesifik formatları var". Ekspert xarici borc sahəsindəki durumu qəzetə belə şərh edir.

Ekspert deyir ki, borcun götürülümüş və artıq xərclənmiş hissəsi hesablanır, amma götürülmüş və gələcəkdə xərclənəcək hissəsi, eləcə də Dövlət Neft Şirkətinin dövlət zəmanətilə götürülmüş borcları hesaba alınmır.

"Məsələn, SOCAR-ın xarici borcu demək olar ki, bütünlükdə ölkənin xarici borcuna bərabərdir. Bütün dünyada xarici borc bütün göstəricilərdən irəli gələrək küll halında hesablanır və Azərbaycanda da bu hesablama üsulu tətbiq olunsa xarici borc ÜDM-in həcminin yarısına bərabər olar".

N.Cəfərli vurğulayır ki, ötən iki il ərzində ölkənin xarici borclanması güclü şəkildə artıb və xarici borcun hesablanma qaydalarına riayət olunsa 2020-ci ildə bu borc ÜDM-un həcminə yaxınlaşacaq.

Ekspert xatırladır ki, iki il əvvələ qədər il ərzində dövlət zəmanətilə xarici borclanmanın həcmi 4 milyard manat həddində müəyən edilmişdi, indi isə həmin həcm 10 milyard manat həddində müəyyən edilib.

Müəllif xatırladır ki, 2018-ci ilin dövlət büdcəsi layihəsində dövlət borcunun ödənilməsi üçün 2262,8 milyon manat ayrılması planlaşdırılır, bu isə 2017-ci ilin göstəricilərindən 621 milyon manat çoxdur.

Bundan əlavə, daxili borcun bağlanması üçün 103 milyon manat, o cümlədən 80,17 milyon manat faizlərin ödənişi, 23,007 milyon manat borcun əsas hissəsi üçün ayrılır.

Müəllif deyir ki, 533,59 milyon manat faizlərin ödənişinə, 1,626 milyard manat borcun əsas hissəsi olmaqla 2018-ci ildə xarici borcun ödənməsinə 2,159 milyard manat ayrılması planlaşdırılır.

Müəllif xatırladır ki, 2017-ci il iyulun 1-nə Azərbaycanın xarici borcu 7172,6 milyon (12208,5 milyon manat) təşkil edir ki, bu da ÜDM-in 19%-ə bərabərdir.

Müəllif deyir ki, xarici borc əsasən kredit proqramlarından, beynəlxalq maliyyə institutlarının infrastruktur layihələrindən, beynəlxalq maliyyə bazarlarında yerləşdirilmiş qiymətli kağızlardan ibarətdir.

Bahalığın ümummilli fəsadları

"Azadlıqonfo" isə "Azərbaycanda insanlar əqli və fiziki inkişafdan niyə geri qalır?" (https://www.azadliq.info/206659.html) sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Məqalədə ekspert Vahid Məhərrəmovun düşüncələrinə yer verilib.

Müəllif deyir ki, Azərbaycanda əhalinin sosial durumu get-gedə pisləşir, insanların alıcılıq qabiliyyəti kəskin şəkildə aşağı düşür: "Ölkədə ərzaq mallarının, kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərinin yüksək olması əhalinin istehlak xərclərini artırır və bu da aztəminatlı ailələr üçün çox ciddi problemlər yaradır. Bir çox hallarda aztəminatlı ailələr yalnız borca aldıqları adi çörəklə qidalana bilirlər, son günlər belə hallar daha geniş yayılıb".

Müəllifə görə, ölkədə yaranmış bu bahaçılıqdan ərzaq malları idxalını inhisara almış nazirlər, hökumət məmurları daha çox bəhrələnməyə çalışır.

Müəlif deyir ki, ölkəyə idxal olunan ət, süd, kərə yağı, pendir, tərəvəz, kartof və s. ərzaq malları, kənd təsərrüfatı məhsullarının istehlakçılara dəyərindən 40-50 faiz, bəzi məhsulların isə dəfələrlə baha qiymətə satılması haqda mətbuatda geniş məlumatlar yer alır.

Yazıda vurğulanır ki, buna baxmayaraq, hökumət məmurları merkantil maraqlarına xidmətdə davam edirlər.

Müəllif deyir ki, orta əməkhaqqı Azərbaycandan dəfələrlə çox olan ölkələrdə ərzaq malları, kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətləri Azərbaycandakı qiymətlərdən xeyli aşağıdır: "Misal üçün istehlakçılara Avropa və MDB ölkələrində ət, süd 2 dəfə, kartof 3 dəfə ucuz təklif olunur. Bəzi MDB ölkələrində də ərzaq malları, kənd təsərrüfatı məhsulları əhaliyə çox ucuz qiymətə təklif edilir".

Müəllif vurğulayır ki, Qazaxıstanda çəkisi 600 qram olan çörək əhaliyə 15 qəpiyə təklif olunur, Gürcüstanda təzə mal əti istehlakçılara manat ilə hesablamada 8 manat 30 qəpiyə, sümüksüz mal əti isə 9 manat 60 qəpiyə, Ermənistanda isə mal əti 7 manat 50 qəpiyə təklif edilir.

Müəllif deyir ki, qiymətlər həddən artıq baha olduğu üçün ölkə əhalisi keyfiyyətli və normaya uyğun ərzaqla qidalana bilmir: "Beynəlxalq normaya görə, il ərzində adambaşına 84 kiloqram ət istehlak edilməlidir. Ölkə əhalisi bunun az bir hissəsini əldə edə bilir, Azərbaycanda adambaşına 33 kiloqram ət istehlak olunur, bu qədər ət və ət məhsulları isə normadan 2 dəfədən də çox aşağıdır".

Müəllif sonda belə bir ümummili mahiyyət daşıyan nəticəyə gəlir ki, normaya uyğun qida qəbul edə bilməyən insanlar fiziki və əqli inkişafdan geri qalırlar ki, bu da ümumilikdə cəmiyyət üçün ciddi problemlər yaradır.