Media-icmal 18.11.19

“Cənub qaz dəhlizi” layihəsinin icra vəziyyəti, büdcə müzakirələrinə ekspert baxışları, qeyri-neft sektorunun inkişafına olan maneələr və s. məsələlər bugünki medianın aparıcı mövzuları sırasındadır...

“Şahdəniz” qazının Avropa yolu

“Azərbaycan” qəzeti “İndi “Şahdəniz” qazının yolu Avropayadır” sərlövhəli məqalədə “Cənub qaz dəhlizi” layihəsinin icrasını dəyərləndirir.

Müəllif deyir ki, “Cənub qaz dəhlizi” Azərbaycanın təşəbbüsü və liderliyi ilə gerçəkləşir, bu isə Azərbaycanın həyata keçirdiyi layihələrin uğuruna inamın, Prezident İlham Əliyevin dünyadakı nüfuzunun, qazandığı hörmət və ehtiramın ifadəsidir.

Müəllif vurğulayır ki, “Şahdəniz” qaz yatağı üzrə kontrakt “əsrin müqaviləsi”ndən iki il sonra, 1996-cı ildə imzalanıb və bu kontraktın əhəmiyyətini diqqətə çatdırmaq üçün dövlət başçısı İ.Əliyevdən sitat gətirir: “...Ona görə “Şahdəniz” üzrə kontraktın imzalanması da tarixi hadisədir. Bu gün “Şahdəniz” “Cənub qaz dəhlizi”nin əsas resurs bazasıdır. “Şahdəniz” qaz- kondensat yatağı dünyanın ən böyük yataqlarından biridir. “Azəri-Çıraq Günəşli” və “Şahdəniz” yataqları eyni əhəmiyyətə malikdir”.

Müəllif əlavə edir ki, Azərbaycan məhz “Şahdəniz”in sayəsində dünyada həm də qaz ixracatçısı kimi tanınıb.

Yazı müəlifi “Şahdəniz” layihəsinin operatoru olan BP şirkətinə istinadən deyir ki, bu ilin 9 ayında “Şahdəniz Alfa” və “Şahdəniz Bravo” platformalarından 12,2 milyard standart kubmetr qaz və təqribən 2,6 milyon ton (21 milyon barel) kondensat alınıb, hazırda “Şahdəniz”in hasilat qurğularının ümumi gücü gündə 56 milyon (ildə 20 milyard) standart kubmetrdir.

Müəllifin sözlərinə görə, “Şahdəniz”də yeni quyular da qazılır, “Şahdəniz-2” üçün 16 quyu qazılıb, qazma işləri hasilat planlaşdırılan sabit səviyyəyə çatanadək davam edəcək.

“Məqalə müəllifi vurğulayır ki, “Şahdəniz” qazını Azərbaycan və Gürcüstan ərazisində 691 kilometrlik məsafə boyu (Azərbaycanda 443, Gürcüstanda 248 kilometr) daşımaqla Türkiyə sərhədinədək Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (CQBK) çatdırır. Gürcüstan-Türkiyə sərhədində CQBK-ya 280 kilometrlik əlavə xətt də birləşir və Azərbaycan qazını Ərzurumadək aparır. Bütövlükdə bu xətt Bakı-Tbilisi-Ərzurum kəməri adlanır.

Müəllif deyir ki, “Şahdəniz-2” və CQBK-nın genişləndirilməsi “Cənub qaz dəhlizi”nin iki mühüm seqmentini təşkil edir, bu iki layihənin başa çatması keçən ilin mayında “Cənub qaz dəhlizi”nin istifadəyə verilməsinə imkan yaratdı. Bu hadisədən təxminən yarım ay sonra Azərbaycan qazını Türkiyənin ərazisi ilə daşıyan 1900 kilometrlik Trans-Anadolu Qaz Boru Kəmərinin (TANAP) işə düşməsi qeyd edildi. İndi dəhlizin son hissəsi olan Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri (TAP) istifadəyə verilmək ərəfəsindədir. Gələn il TAP kəməri TANAP-dan qəbul etdiyi “Şahdəniz” qazını Avropaya çatdıracaq.

Büdcə müzakirələrinə baxışlar

“Müsavat.com”da isə “Gələn ilin büdcəsi: razı və narazı salan məqamlar” sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif iqtisadçı ekspertlərlə 2020-ci il dövlət büdcəsinin müzakirələrindən razı qalıb-qalmadıqları barədə söhbətləşir. 

Müəllif deyir ki, büdcə müzakirələri yekunlaşmaq üzrədir, bu budcə layihəsi üç gün Milli Məclisin plenar iclasında və parlament komitələrində müzakirə edilib.

Müəllifin sözlərinə görə, iqtisadçı ekspert Rövşən Ağayev büdcədə xərxlərin iqtisadi təsnifatının ilk dəfə açqlanmasını bəyənir və ümid edir ki, növbəti addım kimi investisiya xərcləri, eləcə də bütün rayon və şəhərlər üzrə də xərclərin funksional və iqtisadi təsnifatı tam açıqlanacaq.

Amma R.Ağayevi büdcə müzakirələrinin müddəti qane etmir: “İki komitə iclasındakı müzakirələri nəzərə almasaq dövlət büdcəsi parlamentdə cəmi bir plenar iclasda müzakirə olundu. 

Bundan irəli gələrək, ekspert belə “ildırım sürətli” müzakirələri səmərəsiz sayır: “Nə proqramlar və strategiyalar üzərindən müzakirə edilir, nə bu büdcə ilə qısa və orta dövrdə hansı nəticələrin əldə olunacağı müzakirə olunur, nə sahə qurumlarının rəhbərləri çıxıb öz büdcələrini əsaslandırırlar”. 

Ekspert hesab edir ki, büdcə müzakirələrində səmərəliliyin artırılması üçün qanunvericilik, parlament müzakirələrilə bağlı mövcud reqlament və prosedur təkmilləşdirilməlidir.

Digər iqtisadçı-ekspert Qubad İbadoğlu isə büdcə müzakirələrində deputat Vahid Əhmədovun tenderlərin düzgün keçirilməsi, bu sahəyə ciddi nəzarət olması, şəffaflığın təmin olunması, dövlət büdcəsinin xərc hissəsinə nəzarətin gücləndirilməsi, gələn ildən gəlir deklarasiyasının tətbiq olunması haqda fikirlərini bölüşdüyünü bildirir. 

Q.İbadoğlu sənaye parklarının istifadəsinə 3,3 milyard dollar vəsait xərclənməsi müqabilində cəmi 1,5 milyard manata yaxın məhsul istehsal olunmasını, cəmi 306 milyon manata yaxın məhsul ixrac olunmasını sənaye parkları layihəsinin uğursuzluğunun göstəricisi kimi dəyərləndirir.

Müəllif vurğulayır ki, iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərova görə isə, ölkədə büdcəyə ictimai maraq çox aşağıdır, əhalinin çoxu büdcənin həcmini belə bilmir 

və büdcə müzakirələrinə ekspertlərin, QHT nümayəndələrinin dəvət olunmamasını mənfi nüans kimi dəyərləndirir.

P.Heydərova görə, ictimai maraq və təzyiq olarsa, parlamentdə müzakirələr daha canlı keçər, büdcə ilə bağlı detallı məlumatlar açıqlanar, müzakirələrin də müddəti daha uzun olar.

İnhisar və haqsız rəqabət - bundan çıxış yolları

“Oxu.az”da isə “Qeyri-neft sektorunun inkişafında əsas maneə: rəqabət mühiti” sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Sayt iqtisadçı ekspert Pərviz Heydərovun qeyri-neft sektorunun inkişafında olan maneələrlə bağlı düşüncələrinə yer verib.

Ekspert vurğulayır ki, 2020-ci ildə ölkədə ÜDM-in real artımı 3,0% olmaqla, 83,3 milyard manat, o cümlədən, qeyri-neft sektoru üzrə 3,8% olmaqla, 54,6 milyard manat təşkil edəcək. Ümumiyyətlə, 2023-cü ilədək ÜDM-in tərkibində qeyri-neft sektorunun payı 66,8%-ə çatacaq. Gələn il dövlət büdcəsi mədaxilində qeyri-neft gəlirləri isə 10 milyard 536,5 milyon manat təşkil etməklə, payı 43%-ə bərabər olacaq.

P.Heydərov deyir ki, istənilən effekti əldə etmək və hədəfə tez çatmaq üçün bir sıra çağırışlara əməl etmək, yeni inkişaf drayverlərini işə salmaq tələb olunur.

Ekspertə görə, qeyri-neft sektorunun daha sürətli inkişafı üçün biznes fəaliyyəti, təşəbbüskarlıq, bazar amilləri şəraiti qarşılıqlı əlaqədə olmalı və bundan örü geniş imkanlar açılmalıdır: “Bizdə isə ortada inhisarçılıq, rəqabətin, həmçinin savadlı sahibkarların olmaması kimi nüanslar var. Hansı ki, sadalananlardan əvvəlki ikisi, yəni inhisarçılıqla rəqabət amilləri biri-biri ilə daha çox sıx əlaqəli amillər, məsələlərdir”, deyə P.Heydərov bildirir.

Daha sonra ekspert inhisarçılığa, haqsız rəqabətə qarşı mütəşəkkil xarakterli mübarizə aparılması barədə dövlət başçısından sitatlar gətirir. Prezident də bu yaxınlardakı çıxışlarından birində qeyd edib ki, Azərbaycanda inhisarçılığa qarşı mübarizə mütəşəkkil xarakter daşımalıdır.

Ekspert deyir ki, bu baxımdan bəzi sahələrdə sahibkarlar inhisarçı mövqeyə sahibdir və buna qarşı mübarizə asan başa gəlmir və gəlməyəcək də, çünki Azərbaycan kiçik ölkə olduğuna görə bu bazarda inhisarçı olmaq asandır: “Başqa sözlə desəm, bizdə inhisarçılığa qarşı mübarizə aparmaq, məsələn, Rusiyadan qat-qat çətindir. Odur ki, bu sahədə dövlətimizin və hökumətin üzərinə böyük yük düşür”.

P.Heydərova görə, ümumiyyətlə, xırda bazarı olan ölkələrdə rəqabət imkanları məhdud çərçivədədir, çünki xırda bazarlarda inhisarçılığa meyl genişdir, bunu aradan qaldıra bilmək üçün isə ixrac-idxal əməliyyatlarında, o cümlədən, istehsalatda heç kəs 30%-dən artıq paya sahib olmamalıdır.

P.Heydərov vurğulayır ki, rəqabət amilinə mane olan, əslində, iki əsas cəhət var ki, bunlardan biri inhisarçılıqdırsa, digəri biznes strukturuna məmur himayəçiliyidir, ölkədə bir sıra sahələrdə rəqabətin olmamasında məhz bu iki amilin də rolu var.

Ekspertə görə, burada çıxış yolu qanunvericiliyi sərtləşdirmək yolu ilə inzibati metodlardan istifadə etməklə, kiçik və orta sahibkarlara əlverişli mühit yaratmaq, iri sahibkarlara daha çox vergi tətbiq edərək, kiçik və orta sahibkarları bir sıra vergilərdən azad etmək, Rəqabət Məcəlləsini qəbul etmək və s. ola bilər.