Media-icmal 23.06.18

Qeyri-neft sektorundakı vəziyyət, dövlət büdcəsinə dəyişikliklərə alternativ baxış, dövlət zəmanətilə alınan kreditlər sahəsindəki problemlər bugünki (23 iyun, 2018-ci il) medianın aparıcı mövzularındandır...

Səbəb: ya dərmanın keyfiyyətsizliyi, ya da tətbiqindəki səhvlərdir

"Azərbaycan" qəzeti "Pambıq sahələrində təhlükəsizlik qaydalarına ciddi riayət edilməlidir" sərlövhəli məqalədə kənd təsərrüfatı naziri İnam Kərimovun qeyri-neft sektorunda vəziyyətə dair mövqeyini təqdim edir.

Müəllif deyir ki, nazir son günlər pambıq sahələrində baş verən kütləvi zəhərlənmə hallarına münasibət ifadə edərək, bunu kifayət qədər narahatedici və ciddi hadisə adlandırıb.

Eyni zamanda, nazir deyib ki, bu məsələ bir tərəfdən dövlət başçısının nəzarətindədir, digər tərəfdən Baş Prokuroluq bununla bağlı cinayət işi başlayıb.

Nazir hesab edir ki, bu hadisələr ya dərmanların keyfiyyəti, ya da tətbiqi ilə bağlı iki səbəb üzündən baş verə bilər.

Müəllif vurğulayır ki, nazir pambığın texniki bitki olaraq kimyəvi maddələrin tətbiqini zəruri etdiyini və təhlükəsizlik qaydalarına riayət etməyin burada əsas məsələ olduğunu bildirir: "Bu öhdəliklər pambıqçılıqla məşğul olan özəl təsərrüfatların, fermerlərin üzərinə düşür. Onlar işçiləri sahəyə çıxararkən təhlükəsizlik qaydalarına ciddi əməl etməlidirlər".

Müəllif deyir ki, baramaçılığın yem bazasının təşkili ilə bağlı məsələni şərh edən nazir 2017-ci ildə ölkəyə 1,6 milyon ədəd, 2018-ci ildə isə 1,2 milyon ədəd tut tingi gətirilib: "Bu, inkişafda olan bir sahədir. Bu il üçün hədəfimiz 450 ton idi. Artıq 500 tona yaxın barama istehsal olunub və gələcəkdə istehsal daha da artacaq".

Yazı müəllifi deyir ki, nazir gələn il ipəkqurdunun yemlənməsinin təkcə tut tingləri ilə deyil, bu sahədə yeni tətbiq edilən yem növləri ilə yemlənməsinin, hətta süni yemləmə növlərindən istifadə etməyin nəzərdə tutulduğunu söyləyib.

Müəllif bildirir ki, nazir hazırda ölkə üzrə taxıl biçinindəki vəziyyətə də şərh verib və deyib ki, indi biçinə 2200-dək kombayn cəlb edilib: "Onlardan 632-si "Aqrolizinq" ASC tərəfindən servis xidməti formasında təqdim olunur, 750 ədədi lizinqə verilib, 740 ədədi isə özəl şəxslər tərəfindən istifadə edilir".

İ.Kərimov deyib ki, texnikanın sayının artırılmasına ehtiyac var və bu məqsədlə "Aqrolizinq" tərəfindən sifarişlər verilib, amma bu proses bir az vaxt aparır.

Nazir bir az da olsa biçinlə bağlı texnika çatışmazlığını bu il məhsuldarlığın bol olması ilə izah edib və gələn il yeni texnika alındıqdan sonra ölkənin belə problemlərlə üzləşməyəcəyi vədi verib.

Dövlət zəmanətilə alınan kreditlərin problemləri

"Müsavat.com"da isə "Dövlət xarici kreditləri hara və necə xərcləyir" sərlövhəli məqalə diqqət cəlb edir.

Müəllif Azərbaycanda dövlət borcu olaraq götürülən kredit və onların xərclənmə istiqamətlərini ekspert Rəşad Həsənovla müzakirəyə çıxarır.

Müəllif rəsmi açıqlamalara istinadən deyir ki, Azərbaycanda götürülən kreditlərin 60 faizdən yuxarısı infrastruktur (avtomobil yollarının, dəmir yolunun çəkilməsi, yeni enerji güclərinin yaradılması, su təchizatı, enerji təchizatı və sair) layihələrə, 3-4%-i iqtisadiyyat və maliyyə, kənd təsərrüfatı və meliorasiya layihələrinə yönəldilir.

Yazı müəllifi həm də xatırladır ki. 2018-ci il yanvarın 1-nə Azərbycanın xarici dövlət borcu 9 milyard 398,3 milyon ABŞ dolları (15 milyard 978,1 milyon manat), bunun Ümumi Daxili Məhsula (ÜDM) olan nisbəti 22,8 faiz təşkil edib.

Ekspert R.Həsənov da deyir ki, Azərbaycanda dövlət zəmanəti ilə kreditlərin çoxu iri dövlət qurumlarının xətti ilə alınır: "Bunlar da daha çox infrastruktura yönəlib. Dövlət Dəmir Yolundan tutmuş, "Azərenerji", "Azərişıq", "Azərsu", AZAL və digərlərinədək, əksər iri dövlət müəssisələri üçün böyük məbləğdə kreditlər götürülüb.Bu kreditlər Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı, Beynəlxalq Valyuta Fondu, Asiya İnkişaf Bankı və digər maliyyə qurumlarından alınıb".

R.Həsənova görə, burada problemlərdən biri dövlət qurumlarının kreditləri götürməsi, əksər hallarda qaytara bilməməsi, yükün isə büdcənin üzərinə düşməsidir: "Alınan kreditlərin büdcə hesabına qaytarılması isə sosial layihələrə vəsait yönəldilməsi imkanlarını daraldır".

Ekspertə görə, xarici kreditlərlə bağlı daha bir ciddi məsələ vəsaitlərin qeyri-şəffaf, təyinatından kənar xərclənməsidir: "Yəni, həm borclanma, həm də xərcləmə üzərində nəzarət mexanizmləri zəifdir. Bu proseslərdə şəffaflıq təmin olunmadığı üçün alınan kreditlərin səmərəli xərcləndiyini söyləmək mümkün deyil.

Nəzarət orqanları institutlaşa bilmir, bu isə vəsaitlərin korrupsiya predmetinə çevrilməsinə səbəb olur".

R.Həsənova görə, belə səmərəsiz xərclənmənin bariz nümunəsi bir neçə il öncə və 30 illik təminatla istifadəyə verilən Bakı-Quba yoludur ki, bu yol indi tamam sökülərək yenidən çəkilir.

R.Həsənovun fikrincə, burada əsas problem alınan bu kreditlərin qeyri-şəffaf xərclənməsi, korrupsiya predmeti olması, təyinatından yayındırılması, borcların isə yenə dövlət büdcəsi hesabına qaytarılmasıdır.

Yaddan çıxmış təcrübənin "dirilməsi"

"Azadlıq.info"da isə "Büdcədən SOCAR-a yardım qanunsuzluğu davam edir" sərlövhəli məqalə oxumaq olar.

Müəllif, iqtisadçı-ekspert Rövşən Ağayev ilin ortasında hökumətin büdcəyə dəyişiklik etməsini və SOCAR-a büdcə vəsaitləri ayrılmasını müzakirəyə çıxarır.

Bu müzakirəyə səbəb isə dünya neft bazarında neftin satış qiymətinin artımı (2018-ci il dövlət büdcəsində neftin satış qiyməti 45 dollardan götürülüb. hazırda Azərbaycan nefti 75 dollara satılır) və bundan irəli gələrək büdcə xərclərinin artırılması ilə bağlı Azərbaycan hökumətinin parlamentə xərclərin artırılması layihəsi təqdim etməsidir.

Yazı müəllifi hesab edir ki, hökumətin bu addımı neftin qiymətinin yüksək olduğu 2006-2013-cü illərdəki kimi ilin ortasında büdcəni dəyişmək təcrübəsini bərpa etməsidir."Bu, bir daha onu göstərdi ki, böhrandan dərs çıxarılmadı. İdarəetmə özünü islah edə, dəyişə bilmədi. Bunun ən bariz nümunəsi büdcə menecmentliyinin son 20 ildə dəyişməməsi, iqtisadiyyatın müasir çağırışlarına baxmayaraq, çox əski çağlarda qalmasıdır".

Müəllif vurğulayır ki, resursdan asılı büdcənin elə resurs qiymətlərindən asılı olaraq da tez-tez dəyişdirilməsi "protsiklik" büdcə siyasəti adlandırılır və peşəkar araşdırma, eləcə də siyasət mərkəzlərinin heç biri bu siyasəti məqbul saymır.

Müəllifə görə, büdcənin tez-tez dəyişməsi hökumətin orta və uzunmüddətli strategiyalarının, hədəflərinin yoxluğunun göstəricisidir.

Məqalə müəllifinə görə, bu addım həm də nəticə və proqram əsaslı büdcə sisteminə keçilmədiyini göstərir.

Yazı müəllifi hesab edir ki, büdcəni xərcləyən qurumların strateji planları və büdcə proqramları, eləcə də effektiv parlament və vətəndaş cəmiyyəti nəzarəti olmadığı üçün xərcləri daima kəskin artırması səmərəsiz, korrupsiya riskli xərcləmələrə imkan yaratmaqdır.

Müəllif deyir ki, 2 mlrd. manata yaxın xərc artımının təxminən yarısı SOCAR-ın dəstəklənməsinə gedəcək, amma Azərbaycan qanunvericiliyində dövlət şirkətlərinə hansı halda, hansı meyar, prinsip və şərtlər əsasında maliyyə yardımının verilməsi barədə bir müddəa belə yoxdur.

Müəllif xatırladır ki, SOCAR büdcəyə verdiyini sonra müxtəlif büdcə kanalları ilə geri alır, buna görə də bu quruma büdcə dəstəyi verməkdənsə üç və ya 5 illik vergi tətili haqqında qanun qəbul olnması daha yaxşıdır.

Yazı müəllifi Neft Fondunun büdcəyə dəstəyinin 2 mlrd. manat artırılmasını da tənqid edir və deyir ki, 2016-cıı ilin dekabrında qəbul olunmuş Yol Xəritəsinə görə, "qızıl qayda" hazırlanmalı, Fond-büdcə münasibətləri limitləşdirilimiş rəqəmlər üzərində qurulmalı idi, amma ortada heç bir sənəd yoxdur.

Müəllif deyir ki, hökumət Vergilər Nazirliyinin büdcə öhdəliyinin 500 mln. manatdan çox azaldılmasını əvvəlki illərdə sahibkarlardan artıq həcmdə avans ödənişləri alınması və indi onların əvəzləşdirilməsinə ehtiyac yaranması ilə izah edir.

Müəllifə görə, bu isə neçə illərdir ki, ölkədə sahibkarları "avans ödənişləri" adı ilə artıq vergi yükü altında boğan vergi sistemi olmasının etirafıdır.