Media-icmal 23.07.19

Məhkəmə-hüquq islahatları, tenderlərə münasibət, sosial mənzillərə baxış və s. məsələlər bugünki (23 iyul, 2019-cu il) medianın aparıcı mövzularındandır...

Məhkəmə-hüquq islahatları: nələr dəyişir?

"Azərbaycan" qəzeti "Məhkəmə-hüquq islahatlarının yeni mərhələsi" sərlövhəli məqalədə məhkəmə- hüquq sahəsindəki islahatları Prezidentin Hüquq-mühafizə orqanları ilə iş və hərbi məsələlər üzrə köməkçisi, şöbə müdiri Fuad Ələsgərovun şərhlərilə dəyərləndirir.

F.Ələsgərov deyir ki, bu ilin mart ayında Prezident İlham Əliyev məhkəmə-hüquq islahatlarına ciddi ehtiyac olduğunu bəyan edərək, bu sahədə yeni mərhələnin başlanmasına təkan verib, bu ilin aprelində imzaladığı "Məhkəmə-hüquq sistemində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında" Fərmanı isə bu prosesin əsas istiqamət və prioritetlərini müəyyən edib.

Prezident köməkçisi deyir ki, Prezident islahatların institusional komponentini əhatə edən ilk qanunvericilik aktları paketini bu il iyulun 20-də imzalayıb: "İmzalanan normativ hüquqi aktlar paketinə "Məhkəmələr və hakimlər haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununa, Mülki-Prosessual, İnzibati-Prosessual və Cinayət-Prosessual məcəllələrə dəyişikliklərin edilməsini nəzərdə tutan qanunlar, həmin qanunların tətbiqini təmin edən sərəncam və fərmanlar daxildir.

F.Ələsgərovun fikrincə, "Məhkəmələr və hakimlər haqqında" qanuna edilən dəyişikliklər ixtisaslaşmış məhkəmələrin iki sisteminin - inzibati məhkəmələr və kommersiya məhkəmələrinin yaradılmasının hüquqi təməlini formalaşdırır.

O bildirib ki, qeyd edilən qanunlar 2020-ci ilin yanvarında qüvvəyə mindikdən sonra mövcud inzibati-iqtisadi məhkəmələr sistemi ləğv ediləcək.

F.Ələsgərova görə, dövlət idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi, iqtisadiyyatın qeyri-neft sektorunun inkişafı, kiçik və orta sahibkarlığın dəstəklənməsinə yönəlik islahatlar inzibati və iqtisadi sahələrdə ədalət mühakiməsinin səmərəliliyinin daha da artırılmasını labüd edib.

Prezident köməkçisi qeyd edib ki, bu sahədə hakimlərin peşəkarlığının artırılması, daha dərin hüquqi biliklərə, zəngin təcrübəyə malik olmaları və s., "Məhkəmə-hüquq sistemində islahatların dərinləşdirilməsi haqqında" fərmanda ədalət mühakiməsi sahəsində ixtisaslaşmanın dərinləşdirilməsi mühüm vasitə qismində müəyyən edilib.

F.Ələsgərov həm də hesab edir ki, hazırda fəaliyyət göstərən inzibati-iqtisadi məhkəmələr sistemi öz missiyasını başa vurub, indi xüsusi hüquqi təbiətə malik inzibati-iqtisadi məhkəmələr əvəzinə ayrıca inzibati məhkəmələrin və kommersiya məhkəmələrinin yaradılması, məhkəmə-hüquq islahatlarının indiki mərhələsində ixtisaslaşmanın dərinləşdirilməsi üçün optimal üsuldur.

Onun sözlərinə görə, inzibati məhkəmələr ancaq inzibati orqanların hərəkət və hərəkətsizlikləri, inzibati aktları, vergi və gömrük ödənişləri, məcburi dövlət sosial sığorta haqlarının ödənilməsi ilə bağlı yaranan mübahisələrə baxacaq.

Prezident köməkçisi deyir ki, kommersiya məhkəmələri isə sahibkarlıq fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar olan mülki mübahisələrə baxacaqlar. "Proqnozlaşdırmaq olar ki, kommersiya məhkəmələrinin yaradılması sahibkarların hüquqlarının təmin edilməsinin səmərəliliyini artırmaqla bütövlükdə ölkədə biznes mühitinin inkişafına önəmli töhfə verəcəkdir".

F.Ələsgərov vurğulayır ki, inzibati və kommersiya məhkəmələri sistemlərinin ayrılması prinsipinin apellyasiya və kassasiya instansiyalarında da öz məntiqi davamını tapması üçün mövcud məhkəmə kollegiyalarının (mülki, inzibati-iqtisadi, cinayət və hərbi kollegiyalar) quruluşunda dəyişikliklər edilərək, yuxarı instansiya məhkəmələrində də iki müvafiq kollegiya yaradılır.

Onun sölzərinə görə, apellyasiya və kassasiya instansiya məhkəmələrində hərbi və cinayət kollegiyalarının birləşdirilməsi nəzərdə tutulur, amma bu dəyişiklik birinci instansiya hərbi məhkəmələrinin fəaliyyətinə aid deyil.

F.Ələsgərovun dediyinə görə, bu istiqamətdə daha bir məsələ mübahisələrə baxılma prosedurlarının səmərəliliyinin artırılması və müddətlərinin qısaldılmasıdır, hazırda belə məsələlərə birinci, apellyasiya və kassasiya instansiyaları olmaqla, üç mərhələdə baxılır, indi isə müddət azaldılır: "Yeni qanunla müəyyən edilmişdir ki, birinci instansiya məhkəmələrinin məhkəmə aidiyyətinə dair mübahisələr üzrə qərarlarından verilən şikayətlərə birbaşa Ali Məhkəmə baxacaq, baxılma müddəti 2 aydan 10 günədək qısaldılır.

Şöbə müdiri deyir ki, qəbul olunmuş qanunvericilik aktları paketi məhkəmə-hüquq islahatlarının hazırkı mərhələsində ayrıca inzibati və kommersiya məhkəmələri sistemlərinin yaradılması yolu ilə məhkəmələrdə ixtisaslaşmanın dərinləşdirilməsinə, inzibati, kommersiya və rayon (şəhər) məhkəmələri arasında iş yükünün balanslaşdırılmasına, məhkəmə quruluşunun optimallaşdırılmasına, məhkəmə aidiyyətinə dair mübahisələrə baxılması prosedurlarının sadələşdirilməsi və müddətlərinin qısaldılmasına, məhkəmə aidiyyətinə dair mübahisələr üzrə vahid məhkəmə təcrübəsinin formalaşdırılması üçün əlavə mexanizmlərin təsbit edilməsinə şərait yaradacaq.

Yazının sonunda isə oxuyuruq: "Aparılan islahatlar ədalət mühakiməsinin keyfiyyətini və səmərəliliyini artırmaqla, ümumilikdə hüquq sisteminin inkişafına mühüm təsir göstərəcəkdir".

"Otkat" tenderləri

"Fed.az"da isə diqqəti "Elə tenderlər var ki, 70-80% - "otkat" alırlar - iş adamı" sərlövhəli məqalə diqqət çəkir.

Müəllif dövlət qurumları tərəfindən elan edilən tenderlərlə bağlı müzakirəni "Neuron Technologies" şirkətinin sahibi, iş adamı İsmayıl Ələkbərovla gündəmin müzakirəsinə daşıyır.

Müəllifin sözlərinə görə, iş adamı iddia edir ki, Azərbaycanda dövlət qurumları tərəfindən elan edilən tenderlərin bir hissəsi yalnız nağdlaşdırma məqsədilə keçirilir, buna görə də hazırda dövlət satınalmaları üzrə keçirilən tenderlərdə qanunsuzluq baş alıb gedir, amma bununla bağlı çoxsaylı şikayətlərə baxmayaraq, vəziyyət düzəlmir: "Dövlət büdcəsini kolxoz bazarına çevirən şirkətlər və onlara havadarlıq edənlər Azərbaycana, onun iqtisadiyyatına, dövlətçiliyinə, dövlət başçısına zərbə vurur. Mən neçə illərdir ki, dövlət satınalmalarında baş verən qanunsuzluqlarla bağlı silsilə həyəcan təbilləri vurmuşam, aidiyyatı qurumları dəfələrlə ayağa qaldırmışam, konkret iqtisadi cinayətkarlıq hallarının üstünü açıb ifşa etmişəm, lakin, əfsuslar olsun ki, heç bir əməli tədbirlər görülməyib. Ölkəmizin dövlət qurumlarının tender komissiyaları korrupsiya bataqlığında üzməkdə davam edir. Mənə bu prosesdə bata bilməsələr də, "ağ qarğa"ya dönmüşəm artıq. Həm də, korrupsiyaya bulaşmış dövlət qurumlarının tender komissiyaları üçün mən və təmsil etdiyim şirkət arzuedilməz şəxslərə çevrilib", iş adamı belə deyir.

İ.Ələkbərov deyir ki, tenderlərin bir hissəsində qaliblər əvvəlcədən məlum olur: "Əlimizi hansı layihəyə, hansı tenderə atırıqsa, əvvəlcədən kiminləsə razılaşdırılıb, əvvvəlcədən satılıb. Nəticədə də, 6 aya 48 milyon manat pul qazanan adı heç bir yerdə məlum olmayan, sektorda heç bir imzası olmayan, ölkənin iqtisadiyyatına heç bir əlavə dəyər verməyən "şirkətlər" meydana gəlir".

İş adamı iddia edir ki, bu "şirkətlər" onlara havadarlıq edən oliqarx məmur işdən uzaqlaşdırılandan sonra gündəmdən itib-gedir. Elə bil heç bu adda şirkət heç yox idi. Oğurladıqları pulları da ölkədən kənara çıxarıb, cah-cəlal qururlar özləri üçün. Biz isə canımızı-qanımızı qoyub, sektorun inkişafına töhfə veririk, kadrlar yetişdiririk, ekosistem yaradırıq, amma bunların iştirak etdiyi 166 tenderin heç birinə bizi cəlb etmirlər".

İ.Ələkbərovun dediyinə görə, bəzən dövlət qurumları tenderləri başqalarının xəbər tutmaması üçün az qala gizli keçirirlər: "Elə olur ki, tenderi bu gün tezbazar elan edib, sabah təklifləri alıb tez müqaviləni bağlayırlar ki, heç kim xəbər tutmasın".

İş adamı deyir ki, tenderlərin bir hissəsində iştirakçılardan qalib gəlməyə görə faiz - "otkat" istəyirlər və "otkat" - qazanılan sifarişin məbləğinin bir hissəsinin qeyri-rəsmi olaraq tender elan edən təşkilatın təmsilçisinə və ya onun göstərdiyi şəxsə qaytarılmasıdır ki, bu, Azərbaycanda geniş yayılıb.

"Mən hər zaman bəyan etmişəm. "Neuron Technologies" şirkəti heç kimə, heç bir satınalan quruma "otkat", rüşvət vermir. Olub ki, bizə deyiblər, layihənin 15-20% qədər "otkat" verəcəksiniz, o işlərdən imtina etmişik. Hətta layihələr var ki, 50%, bəzən isə hətta 70-80% "otkat" alırlar", deyə "Neuron Technologies" şirkətinin sahibi bildirib.

İ.Ələkbərov deyir ki, ən maraqlısı budur ki, tenderlərin bir hissəsi əslində hansısa işin yerinə yetirilməsi deyil, sadəcə pulu büdcədən çıxarmaq üçün keçirilir: "Tenderləri ona görə keçirirlər ki, büdcədəki pulu necəsə yesinlər. Bunun bariz nümunəsi kimi qeyd edim: "Ötən 2-3 ildə yüzlərlə tenderi ləğv etdirmişik. Həmin ləğv edilən tenderin predmeti üzrə işlər yenidən elan olunmur, Onda sual olunur: əgər yenidən elan olunmursa, bəs o tələb olunan işlər necə oldu ki, birdən-birə tələb olunmadı? Əslində o işləri başqa vasitələrlə satın alırlar və yaxud da həmin büdcəni transfer edirlər başqa satınalma predmeti üçün, axır nə təhərsə yeyirlər o pulları".

İ.Ələkbərov bildirir ki, məhz belə sxemlərdə iştirak etmək istəmədiyinə görə şəffaf işləyən şirkətlər biznesdə çətiniklərlə üzləşirlər: "Ona görə də bizim kimi şəffaf şirkətlər bu gün zülm çəkir, ayın axırı gələndə maaşları işçilərimizə ödəməkdə çətinlik çəkirik, böyük maliyyə sıxıntıları yaşayırıq, lakin əyilmirik, öz yolumuzla işimizə davam edirik".

"Sosial mənzil" formatından çıxanlar

"Yeni Sabah.az" da isə "Bu evlər artıq sosial mənzil kontekstində təqdim olunmamalıdır - ekspert" sərlövəhli məqalə oxumaq olar.

Müəllif sosial mənzillərin satışındakı problemlərlə bağlı Əmlak Ekspert Mərkəzinin direktoru Ramil Osmanlı ilə söhbətləşir. Müəllif deyir ki, sosial mənzillər satışa çıxarıldıqdan bəri bu mövzudakı qalmaqallar bitmir, istər sosial mənzil sahibi olmaq üçün qoyulan şərtlər, istərsə də mənzillərin onlayn satış prosesinin 30-40 saniyə çəkməsi tənqid edilir.

Daha üç min sosial mənzilin tikiləcəyinin açıqlandığını deyən müəllif bu addımın Bakıda mənzil problemini həll edib-etməyəcəyini sual altına alır.

R.Osmanlı isə "Yeni Sabah"a deyir ki, bu mənzillər artıq sosial mənzil deyil, "ucuz mənzil" kontekstində təqdim olunmalıdır: "Bu sosial lahiyə formatından çıxıb. Çünki sosial mənzil anlayışı bir qədər fərqlidir, həm qanunvericilik, həm də prosedur baxımından. Bu Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin xətti ilə tikilən qismən ucuz qiymətə satılan məznillərdir".

Ekspert deyir ki, belə mənzillər az təminatlı ailələrin mənzil-məişət şəraitlərinin yaxşılaşdırılmasına xidmət etməli idi və bura müyyən əhali kateqoriyası aiddir: "Onların arasında elə şəxslər var ki, ailə üzvlərinin sayı 4 və 4-dən artıqdır və aylıq gəliri isə 500 AZN-dən aşağıdır. Müvəkkil banklar tərəfindən araşdırılaraq məlum olub ki, onların ödənişlə bağlı riskləri həddən artıq yüksəkdir və onlara uzunmüddətli kredit yolu ilə faizlərin verilməsi gələcəkdə ödənişlə bağlı problemlərə yol aça bilər".

R.Osmanlı deyir ki, bu mənzillərlə sənədlərin qəbulu və proseslərə baxılması prosesi daha çox kommersiya banklarının səlahiyyətindədir və bank qənaətə gəlsə ki, həmin şəxsə bu gün mənzil vermək olmaz, kredit düşmür, o şəxslər bu mənzillərdən yararlana bilmiyəcəklər.

Ekspert bu mənzillərin Bakının mövcud mənzil probleminə təsirindən danışaraq deyib ki, birinci layihədə təxminən 1700-ə yaxın mənzil var idi və 3 ilə yaxındır ki, bu layihə icra olunur, satışın başa çatması 5 il çəkər.

Hövsan ərazisində paralel olaraq layihə həyata keçirildiyini deyən R.Osmanlı hesab edir ki, ən azı 4-5 belə layihə icra olunsa bəlkə onları evlə təmin etmək olar.