«Media onu ayaqda saxlaya biləcək maliyyə mənbələrinə malik deyil» -  Xalid Ağaliyev

Bakı/03.05.22/Turan:  Mayın 3-ü Ümumdünya Mətbuat Azadlığı Günüdür.

1991-ci il mayın 3-də 1993-cü il dekabrın 20-də BMT Baş Məclisinin qərarı ilə mayın 3-ü Ümumdünya Mətbuat Azadlığı Günü elan olunmuşdur.

Son illər Azərbaycan söz və mətbuat azadlığı üzrə müxtəlif reytinqlərdə aşağı yerlərdə qərarlaşır.

Bəs hazırda Azərbaycanda mətbuat azadlığının durumu necədir? Ötən ilin sonu yeni qanunverciliyin qəbulundan sonra jurnalistlərin reyestri  yaradılmalıdır.  Bu məsələ hansı vəziyyətdədir? Azərbaycanda yaxın dövrlərdə bu sahədə nə gözlənir?

Bu gün  «Sərhədsiz Reportyorlar» təşkilatının dərc etdiyi bir illik Mətbuat Azadlığı İndeksinə görə Azərbaycan 180 ölkə arasında 154-cü yer tutub.

Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvü, «İki sahil» qəzetinin baş redaktoru Vüqar Rəhimzadə Turana bildirib ki, «Kütləvi informasiya vasitələri haqqında» Qanuna ötən 23 ildə 79 dəfə dəyişiklik edilib. «Bu müddət ərzində digər sahələr kimi, mətbuatda da çoxsaylı yeniliklər baş verib, müasir çağırışlar ortaya çıxıb. Yeni «Media haqqında» qanunun qəbulu zərurəti yarandı. Qanunun özündə ehtiva etdiyi 78 maddəyə, eyni zamanda, müddəalara diqqət yetirdikdə media sahəsində gələcək inkişaf barədə aydın təsəvvür yaranır. Əsas olan budur ki, hər bir mətbu orqan, hər bir jurnalist yeni qanundan irəli gələn vəzifələrin yerinə yetirilməsinə öz töhfəsini versin».

Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın müstəqilliyinin bərpasından ötən 30 illik dövrə nəzər salsaq Azərbaycanda müstəqil mətbuatın inkişafının dövlət siyasətinin prioritetlərindən olduğunu görərik. «Müasir müstəqil Azərbaycan dövlətinin qurucusu, ulu öndər Heydər Əliyevin düşünülmüş və məqsədyönlü siyasəti  bu sahədə də davamlı uğurlara yol açdı. Son 18 ildən artıq dövrdə bu siyasətin Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilməsi mətbuatın inkişaf səviyyəsində də özünü aydın şəkildə göstərir. Mətbuat azadlığı hər bir ölkədə insanların öz fikirlərini sərbəst ifadə etmək arzusunu gerçəkləşdirir. Azad mətbuatın mövcud olduğu ölkələrdə təbii ki, demokratiya və siyasi plüralizm mühiti yaradılır».

Redaktorun fikrincə, təqdirəlayiq haldır ki, müasir müstəqil Azərbaycan söz və mətbuat azadlığının inkişaf səviyyəsinə görə MDB məkanında ən qabaqcıl yerlərdən birini tutur. «Eyni zamanda, bu gün Azərbaycanın adı internetin azad olduğu ölkələr sırasındadır. Ölkə əhalisinin 85 faizi internet istifadəçisidir».

V.Rəhimzadə qeyd edib ki, Azərbaycan mətbuatı bu reallıqlara sahib olmaq üçün çətin, eyni zamanda, şərəfli yol keçib. «Azərbaycanda media üçün yaradılan şəraitə bəlkə də heç dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində belə rast gəlmək mümkün deyil. Təbii ki, qlobal informasiya mühiti şəraitində ölkə mətbuatı da öz növbəsində fəaliyyətini yeni aktual çağırışlara uyğun qurmalıdır».

Baş redaktor qeyd edib ki, Azərbaycan dövlətinin, cəmiyyətinin mətbuatdan gözləntiləri var. «Bu gözləntilər ondan ibarətdir ki, milli informasiya  təhlükəsizliyi qorunsun, dövlətin, xalqın maraqları daim öndə dayansın, peşə etikasına riayət edilsin, media jurnalistikanın obyektivlik, qərəzsizlik kimi təməl prinsiplərini daim fəaliyyətində əsas götürsün. Gözləntilər sırasında milli ruhun, vətənpərvərliyin təbliği də əsas yer tutur».

Onun sözlərinə görə, yeni qanunda bu gözləntilərin həyata keçirilməsinə yönələn mexanizmlər daha təkmil formada öz əksini tapıb. «Biz bu gün qalib Azərbaycanın mətbuatından bəhs edirik. Təbii ki, qanunda postmünaqişə dövrünün reallıqlarının gerçəkləşməsinə medianın da töhfələri nəzərə alınaraq bu istiqamətdə görüləcək işlər xüsusi yer tutur».

V.Rəhimzadə vurğulayıb ki, demokratikləşmə prosesinin keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyduğu hazırkı şəraitdə medianın üzərinə düşən vəzifələr nisbətən fərqli mahiyyət kəsb etməyə başlayır. «Dövlət başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilən uğurlu siyasətin, islahatların məntiqi nəticəsi olaraq mətbuatımız daha da saflaşır, təkmilləşir, dəyişməz olan prinsiplərinə söykənərək cəmiyyətin obyektiv informasiya ilə təminatında öz sözünü deyir. Bu gün siyasi mənsubiyyətindən, əqidəsindən asılı olmayaraq hər bir mətbu orqan dövlətçilik maraqlarını öndə saxlamalı, özünün gündəlik fəaliyyətində vətənpərvərlik, milli şüur kimi prinsipləri əsas tutmalı, yeni qanunun tələblərinə əməl etməlidir».

O, bildirib ki, müasir texnologiyalar imkan verir ki, internet jurnalistikasının əhatə dairəsi də genişləndirilsin. «Bu gün artıq həyatımızın ayrılmaz parçasına çevrilən sosial şəbəkələr, informasiya məkanında inqilab adlandırılan internet ictimai rəyin formalaşdırılmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Əsas məsələ hər bir mətbu orqanın internetdən istifadə zamanı informasiyanı əldə etmək və yaymaqla bağlı məsuliyyətini dərindən dərk etməsidir. Yeni qanun bu məsələlərin həllində də öz sözünü deyəcək. Eyni zamanda bu qanun informasiya mühitinin sağlamlaşmasını, informasiya resurslarımızın güclənməsini, jurnalistlərin statusunun yüksəldilməsini, imicinin yaxşılaşmasını və nüfuzunun güclənməsini təmin edəcək».

Medianın İnkişafı Agentliyindən Turana bildirilib ki, media reyestrinin aparılma qaydası, eyni zamanda jurnalist vəsiqəsinin və media reyestri şəhadətnaməsinin formasının ilkin layihəsi artıq hazırlanıb. «Aidiyyəti üzrə işçi qaydada müvafiq qurumlarla müzakirələr aparılır. Düşünürük ki, media reyestrinin müəyyən edilən müddətdə formalaşdırılıb həyata keçirilməsinə nail olunacaq».

Media məsələləri üzrə ekspert Xalid Ağaliyev isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, hazırda ciddi dəyişikliklərin – yaxşılaşma və ya pisləşmənin baş verməsindən danışa bilmərik. «Bu sektor bir ildə yerində sayıb. Yaxşı tərəfi odur ki, azadlığını qoruya bilən, cəmiyyəti doğru-dürüst bilgiləndirməyə davam edən kiçik çevrədə olsa da media, jurnalsitlər var, özlərini qoruya biliblər».

Ekspertin sözlərinə görə, əvvəlki illərdə azad medianın qarşılaşdığı təməl problemlər olduğu kimi qaldı. «Media onu ayaqda saxlaya biləcək maliyyə mənbələrinə malik deyil. Onu qoruya biləcək hüquqi mexanizmlər yoxdur və ya işləmir. Son bir ildə fiziki, psixoloji, hüquqi, kiber basqılar yenə də müstəqil jurnalistləri, mediaları izləməyə davam etdi».

O, qeyd edib ki, yerli media ekspertlərin, hüquqşunasların rəyləri yeni «Media haqqında» qanunun qəbulu prosesində nəzərə alınmadı. «Beynəlxalq quruluşlar da qanunun beynəlxalq ölçülərə uymadığını, azad media, jurnalistlərin işinə çətinliklər yaratmaq potensialını qeyd etsələr də qanun imzalandı və qüvvəyə mindi».

Hüquqşünas qeyd edib ki, qanunun nəzərdə tutduğu media reyestri kimi tənzimləmələrin işə düşməsi bir qədər vaxt aparır. «Güman ki, payızdan işə düşəcək. Həmin vaxt bunların təsirləri nəzərə çarpacaq olacaq».

X.Ağaliyevin fikrincə, indilik nəzərə çarpan odur ki, medianın onsuz da ciddi problemli olan özünütənzimləmə institutu tamamilə sıradan çıxır, bundan imtina olunur. «Media ilə bağlı bütün düzənləmələr dövlətin yaratdığı, formalaşdırdığı, rəhbər təyin etdiyi qurumların icraatına verilir. Bu qurumlar etik məsələlərdən tutmuş, redaksiya siyasətinə bilavasitə təsir edən mexanizmlərə qədər, hamısını özləri yaratmağa, onları tətbiq etməyə başlayıblar. Bunlar media azadlığını neqativ təsirləndirən ciddi gəlişmələrdir».

Ekspert bildirib ki, sonuncu bir ildə jurnalistlərə və media işçiləri ilə bağlı insidentlərin sayında ciddi dəyişiklik nəzərə çarpmır. «2020-ci ildə belə insidentlərin sayı 194 idi, 2021-ci ildə 203 insident qeydə alınıb. Bu sıraya jurnalistlərin peşə fəaliyyətinə müdaxilələrdən tutumuş, kiberhücumlara qədər bütün olaylar daxildir».

O, qeyd edib ki, Azərbaycanda jurnalistlərin, bloqçuların və mediada çalışanların üzləşdikləri ən yayğın basqı növü, hüquqi və ya iqtisadi mexanizmlərdən istifadə olunmaqla baş verən insidentlərdir. «Məhkəmə işləri, çəkilişə imkan verilməməsi, informasiya sorğularının cavablandırılmaması bura daxildir».

Ekspert deyir ki, mediaya, jurnalsitlərə qarşı qeyri-fiziki və ya kiber basqılarda artım tempi nəzərə çarpır. «Azərbaycanda 2018-ci ildə 14, 2019-cu ildə 29, 2020-ci ildə 35 belə hal baş vermişdisə, 2021-ci ildə 59 belə insident qeydə alınıb».

Onun fikrincə, mediaya, jurnalistlərə qarşı baş vermiş insidentlərin araşdırılması qeyri-effketivdir. «2021-ci ildə hüquq mühafizə orqanları jurnalistlərə qarşı basqı etdən heç kimi məsuliyyətə cəlb etməyiblər. Halbuki, 100-dən artıq belə insident qeydə alınıb. Bu tendensiya əvvəlki illər üçün də xasdır».

Ekspert qeyd edib ki, 2021-ci ilin sonlarından başlayaraq, Azərbaycanda mediaya, jurnalistlərə qarşı yeni basqı trendi maşhidə olunmağa başlayıb. «2017-ci ildə «İnformasiya, informasiyalaşdırma və informasiyanın mühafizəsi» haqqında qanuna və İnzibati Xətalar Məcəlləsinə medianın, jurnalistlərin fəaliyyətinə birbaşa təsir edə biləcək, jurnalistləri cəzalandırmaq, qorxutmaq üçün sui-istifadəyə geniş imkanlar yaradan dəyişikliklər edilmişdi. 2021-ci ilin dekabrından 10-dan artıq işdə qeyd edilən müddəalar tətbiq olunub. Bu zaman tənqidi mövqeyi ilə seçilən jurnalistlər də hədəfə çevriliblər».

Hüquqşünas bildirib ki, jurnalistlərin şübhəli ittihamlarla uzun müddətə azadlqıdan məhrum edilməsi təcrübəsi 2021-ci ildə də davam edib. «Bunun nəticəsi olaraq, hazırda azı 5 jurnalist həbsdədir».—21В-