Söz çox, səbəb isə birdir: dövlət pensiyaları yeyib...

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi əmək pensiyalarının hesablanması üzrə yeni sistem üzərində işləyir, amma o sistemin normal işləməsi üçün heç nə etmir. Kağızda, bu idarə məmurlarının layihə və bəyanatlarında yeni sistem məntiqli və hətta hansısa Avropa ölkəsinin inkişaf etmiş əmək və sosial müdafiə bazarı üçün kifayət qədər praqmatik görünür. Yerli əmək bazarının vəziyyəti hələ o dərəcədə qeyri-sivil və hətta absurddur ki, yeni pensiyaların pensiya kapitalı əsasında (!) hesablanması sistemi ilə bağlı şərhlər belə əbəsdir.

Axı bu, pensiya yaşının artırılmasını Azərbaycan təqaüdçülərinin daha çox yaşamağa başlaması ilə əsaslandıran Parlamentin əmək və sosial siyasət komitəsinin sədri Hadı Rəcəblinin bəyanatına etiraz etməklə eyni şeydir. Bu, demək olar ki, supermarketlərdə qiymətlərin narahatlıq doğurmadığını bəyan edən baş nazirin müavini, Ərzaq təhlükəsizliyi üzrə komissiyanın sədri Əli Əhmədova etiraz etməyə çalışmaq deməkdir. Azərbaycanın hakim partiyasından olan, azərbaycanlıları az yeməyə çağıran deputat Hüseynbala Mirələmova etiraz etməyə dəyər? "Ayağını yorğanına görə uzat. Azdır az ye, çoxdur çox ye. Adamlar var çörək yemir, ət yemir, balıq yemir ki, forma saxlasın. Çox yemək insanı tez qocaldır", deyə parlamentari məsləhət görüb.

Əmək Nazirliyinin yeni pensiya hesablanması sistemi haqqında qərarı da elə həmin seriyadandır. Həm də qurumun rəhbəri Səlim Müslümov tərfindən təqdim edilmiş pensiyaların hesablanması mexanizmi deputat Mirələmovun məsləhətlərini həyata keçirir. Yeni sistemə keçidlə yemək pensionerlərin özlərinə rəva bilmədikləri təmtəraqa çevriləcək.

Samirə Quliyeva de-fakto dövlət məmuruna məxsus olan böyük şirkətdə işləyir. Qadın 600 manat ölçüsündə əmək haqqını zərfdə alır, onun rəsmi əmək haqqı 150 manatdır. Beləliklə, şirkət sahibi gələcək pensiya kapitalını formalaşdıran sosial ödənişlərə qənaət edir. Bu şirkətdə geniş yayılmış "boz mühasibat" onlarla əməkdaşı əhatə edir - onlar hamısı pensiya yaşına çatdıqda Mirələmovun tövsiyəsinə uyacaqlar, çünki cüzi pensiya kapitalı yeməyə kifayət etməyəcək. "Boz mühasibat"ı aşkar etmək və onun qarşısını almaq Əmək Nazirliyinin Əmək Müfəttişliyinin öhdəliyidir. Amma idarə bunun üçün heç nə etmir, xüsusən, söhbət böyük məmurların biznesindən gedirsə. Bu nazirliyin tam fəaliyyətsizliyi şəraitində zərflərdə əmək haqları hər yerdə verilir, qeyri-formal əmək bazarı çiçəklənir, rəsmi işə isə işləyən azərbaycanlıların üçdə biri malikdir.

Yeni sistemlə hesabladıqda, məsələn, 150 manat maaşda, pensiyanın sığorta hissəsi necə olacaq?

Bu məbləğin təxminən 25%-i - 37,5 manatı sığorta haqlarının payına düşəcək. Qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən, işçinin əmək haqqından ödənilən sosial sığorta haqlarının cəmi 50%-i onun fərdi hesabına daxil olur. Bu ödənişlərin 50%-i sistemin ümumi xərclərinə, o cümlədən təqaüdçülər üçün eyni məbləğdə hesablanan pensiyanın baza hissəsinin maliyyələşdirilməsinə gedir. 150 manat maaş alan işçinin fərdi şəxsi hesabına daxil olan aylıq məbləğ 18,75 manat təşkil edəcək. Yeni qanun qüvvəyə mindikdə azərbaycanlıların fərdi şəxsi hesabına sığorta ödənişlərinin 50%-ni deyil, bütün məbləğin köçürüləcəyini vəd edirlər. Beləliklə, 150 manata bərabər olan maaşdan fərdi hesaba aylıq sığorta daxilolmaları 37,7 manat təşkil edəcək. Gəlin risk edib bu ödənişləri 120 aya vuraq və fərdi hesabda on ilə yığılan məbləği öyrənək - sağ qalmaq üçün 4 min 400 manat.

"Bu pensiya sxemi pis deyil, amma, təəssüf ki, yalnız minimal əmək haqqı 2000 avrodan az olmayan normal ölkələr üçün. Bizim gəlirlərimiz və "boz mühasibat"la təqaüdçülər dəqiq dilənçiyə çevriləcəklər", Quliyeva belə hesab edir.

Azərbaycanda zərflərdə əmək haqqının iki növü yayılır. Birincisindən kifayət qədər aşağı əmək haqqı olan bir sıra dövlət müəssisələrində istifadə edirlər. İkincisindən isə özəl sektorda istifadə olunur, Əməkçilərin Hüquqlarını Müdafiə Liqasının rəhbəri Sahib Məmmədovun təqdim etdiyi məlumatlardan belə görünür. Amma Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin mətbuat xidmətində əmindirlər ki, yeni sistem işçilərin məsuliyyətini artıracaq və "boz əmək haqları" təcrübəsini minimuma endirəcək.

Bundan başqa, idarə bildirir ki, dəyişikliklər çərçivəsində əmək pensiyalarının baza hissəsi anlayışının və pensiya təyin edilməsi üçün 12 illik stajın ləğvi nəzərdə tutulur. "Amma başa düşmək lazımdır ki, yeni sistemlə ödənilən sosial sığorta haqlarının əvvəlki kimi 50%-i deyil, bütün məbləğ işçinin fərdi hesabına daxil olacaq. Bu yanaşma müəyyən minimum nəzərdə tutur və yalnız həmin minimuma çatdıqdan sonra pensiya təyin edilir. Beləliklə, bu məbləğ azdırsa, vətəndaş Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin orqanlarına müraciət edir, burada ona sosial yardım təyin edilir. Digər tərəfdən, vətəndaşların məsuliyyəti artır, çünki müavinətin ölçüsü insanın nə qədər qazandığından asılı olacaq", deyə Elman Babayev Azadlıq Radiosuna bildirib.

Xatırladaq ki, Azərbaycanda əmək pensiyası ölçüsünün müəyyən edilməsi sisteminin dəyişdirilməsi planlaşdırılır. Yaxın günlərdə aidiyyatı parlament komitələrində müvafiq qanun layihəsinin müzakirəsi başlayacaq.

Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümovun sözlərinə görə, təklif olunan dəyişikliklər "əmək pensiyasının baza hissəsi" anlayışının və pensiya almaq üçün tələb olunan 12 il minimal sığorta stajının ləğvini nəzərdə tutur. Qanunvericiliyə təklif olunan dəyişikliklərə əsasən, pensiyaların təyin edilməsi üzrə yeni prosedur əmək stajını nəzərə almayacaq.