SOCAR qazdan elektrik enerjisi istehsal etmək üçün dünyada bir neçə mayeləşdirilmiş təbii qaz layihəsi həyata keçirir

Azərbaycan Dövlət Neft Şirkətinin ticarət evi – “SOCAR Treydinq” üç il ərzində dünyada elektrik enerjisi istehsalı üçün mayeləşdirilmiş təbii qazın emalı üzrə 5-8 layihə həyata keçirmək niyyətindədir və bu layihələrin coğrafi əhatə dairəsi Asiya, Avropa və Afrikadır.

SOCAR özü mayeləşdirilmiş təbii qaz istehsal etmir, ancaq başqalarının yanacağını uğurla satır.

Beləliklə, 2020-ci ildə mayeləşdirilmiş təbii qaz satışının həcmi 4 milyon tona (2018-ci ilə nisbətən üç dəfə çox) çatdı və 2025-ci ilə qədər bu rəqəmi 10 milyon tona çatdırmaq planlaşdırılır. 

Dünyanın ən böyük mayeləşdirilmiş təbii qaz satıcısı “Qanvər Qrup”dur (illik satış 16 milyon tondan çoxdur), lakin “SOCAR Treydinq” ilk beşliyə düşə biləcəyinə inanır.

Təcrübə

SOCAR 2016-17-ci illərdən FOB və ya DES şərtləri ilə qısamüddətli, orta və uzunmüddətli müqavilələr strategiyasını seçərək və Nigeriya, ABŞ, Avstraliya və Trinidadın mayeləşdirilmiş təbii qazını sataraq üçüncü ölkələrin mayeləşdirilmiş təbii qazı ilə fəal əməliyyatlar keçirir.

İnvestisiya baxımından şirkəti Aralıq dənizi hövzəsində (əsasən adalar), Asiya və Afrikada təkrar qazlaşdırma layihələri (eLeNCi-to-Qas / eLeNCi-to-Pauer) maraqlandırır.

İlk təcrübə - “SOCAR Treydinq” 2013-cü ildən “ElektroQazMalta”  konsorsiumunun tərkibində Maltada 510 milyon avro dəyərində bir layihə həyata keçirir, bura 210 meqavatt gücündə yeni elektrik stansiyasının (ada dövlətin elektrik enerjisinin yarısından çoxunu təmin edir) və mayeləşdirilmiş təbii qazın təkrar verilməsi üçün üzən terminalın tikinti daxildir.

SOCAR 125,5 min kubmetr tutumlu bu terminala mayeləşdirilmiş maye qazın eksklüziv tədarükçüsüdür (müqavilə 2015-ci ildə imzalanıb, mayeləşdirilmiş təbii qaz  alqı-satqısı müxtəlif qlobal maye qaz istehsalçılarından həyata keçirilir).

2019-2020-ci illərdə konsorsiumun baş direktoru Yorgen Fenekin (2019-cu ilin dekabrından bəri istintaq altındadır) aşkarlanmış kənar qanunsuz fəaliyyəti ilə əlaqədar cinayət araşdırmasına cəlb edilib.

SOCAR istintaqla əməkdaşlıq edərək əməkdaşı Turab Musayevi (istintaqa araşdırmasında fiqurant) layihədən kənarlaşdırıb.

Layihə, eləcə də SOCAR tərəfindən onun üçün xüsusən Şell (Shell) və dünyanın digər şirkətlərindən mayeləşdirilmiş təbii qaz alışı dayanmır.

“Yeni elektrik stansiyasında istehsal olunan elektrik enerjisi üçün sabit ödəniş almaqla pul qazanırıq və ödəniş enerji miqdarından asılı deyil. Bu cür sövdələşmə “müstəqil elektrik enerji istehsalçısı”nın biznes-modelidir və irimiqyaslı enerji layihələri üçün adi haldır.

Mayeləşdirilmiş təbii qazın qiymətləri tenderin tələbi ilə 2022-ci ilin aprelin14-ə qədər müəyyən edilib, bu tarixdən sonra əvvəlcədən razılaşdırılmış düstura əsaslanan üzən qiymətə keçid olacaq”, - deyə SOCAR 2020-ci ilin sonunda izah ediblər.

Mayeləşdirilmiş təbii qazın ilk partiyası 2017-ci ilin yanvarında Maltaya çatdırılıb. “ElektroQazMalta” (ElectroGasMalta) 18 il ərzində (dünyada belə əməliyyatlar üçün orta müddət) dövlət enerji şirkəti “Enemalta”ya  elektrik enerjisi və qaz tədarükünü təmin etməlidir.

ASTNA-ya verdiyi müsahibədə mayeləşdirilmiş təbii qaza olan marağı izah edən SOCAR-dakı məlumatlı mənbə qeyd edib ki, dünyada təmiz yanacaq kimi  maye qaza tələbat ildən-ilə daha çox artır.

Mayeləşdirilmiş təbii qaz yüksək likvidliyə malikdir, çünki boru kəmərlərindən asılı deyil, dünyanın istənilən nöqtəsinə gəmilərlə çatdırılır.

“Biz mayeləşdirilmiş qaz istehsalçılarından uzunmüddətli alışa üstünlük veririk, bu da ticarətin həcmini, nəticə etibarı ilə mənfəəti artırır. Logistika və saxlama imkanları üzərində düşünürük, özümüz üçün həddindən artıq risk olmadan rəqabətli qiymətlər təklif edə bilərik və əhəmiyyətli qlobal oyunçu olmağa hazırıq”, deyə SOCAR nümayəndəsi bildirib.

Onun sözlərinə görə, Maltadan sonra SOCAR tərəfdaşı olan Fransanın “Total” şirkəti ilə Abicanda (Fil Dişi Sahili) mayeləşdirilmiş təbii qaz layihəsi həyata keçirməyə başladı, lakin o bir qədər ləngidi.

“Bu Afrika ölkəsinin yeni hökuməti 2020-ci ildə bizə Abicanda mayeləşdirilmiş təbii qaz istehsalının yaradılması üçün konsepsiya verdi və bu Qərbi Afrikada ilk mayeləşdirilmiş təbii qaz terminalı olacaq”, - deyə mənbə digər detalları dəqiqləşdirmədən ASTNA-ya bildirib.

Yeni layihələr

Keçən həftə SOCAR Trading-in rəhbərlərindən biri Xəyal Əhmədzadə bildirib ki, şirkətin dünyanın müxtəlif yerlərində tələbatın olduğu ixtisaslaşmış elektrik stansiyaları üçün mayeləşdirilmiş təbii qazın emalı məqsədilə kiçik terminalların inşası üçün bir neçə layihənin həyata keçirilməsini öz üzərinə götürəcək. 

Belə layihələrdən biri Şri-Lankada Hambantota limanında “Pərl Enerji” (Pearl Energy) adlı mayeləşdirilmiş təbii qaz terminalı ola bilər.

SOCAR Çinin liman operatorları və Fars Körfəzindən olan tərəfdaşlarla mayeləşdirilmiş təbii qaz satışı üçün təxminən 100 miylon dollara başa gələ biləcək kiçik terminalın tikintisinə dair ilkin razılaşma imzalayıb.

“SOCAR Treydinq”in biznesin inkişafı və investisiyalar şöbəsinin rəhbəri Toğrul Köçərlinin sözlərinə görə, “Pərl Enerji” (Pearl Energy) layihəsinin üstünlüyü ondadır ki, mayeləşdirilmiş təbii qazı artıq mövcud olan elektrik enerjisi stansiyalarına tədarük etməklə maksimal sürətlə istismara vermək olar.

Yeni elektrik enerjisi stansiyasını isə paralel olaraq tikmək və sonradan istehsal gücünə əlavə etmək.

2020-ci ilin avqust ayının ortasında Şri-Lankanın İnvestisiyalar Şurası (BOI) “Pərl Enerji” ilə (Pearl Energy (Pvt) Ltd.) Hambantota limanında üzən mayeləşdirilmiş təbbi qaz terminalının (Hambantota LNG Hub) işə salınmasına dair razılaşma imzalayıb.

Köçərli bildirib ki, bir neçə Afrika ölkəsində, o cümlədən Seneqal, Mozambik və CAR-da (orda xüsusi Coeqa iqtisadi zonası var) mayeləşdirilmiş təbii qaz layihələrinin reallaşdırılması imkanları öyrənilir.

SOCAR-ın “Trans Adriatik Payplayn”ın (Trans Adriatic Pipeline) genişləndirilməsi perspektivi səbəbindən (2020-ci ilin dekabrından Azərbaycan qazı onun vasitəsilə Avropaya gedir)  Aleksandrupolisdə (Yunanıstan) mayeləşdirilmiş təbii qaz terminalı layihəsinə qoşulmasının imkanına gəldikdə, SOCAR-dakı mənbə ASTNA-ya deyib: “Yunanıstandakı mayeləşdirilmiş təbii qaz layihələri hazırda bizim maraqlarımıza daxil deyil”.

Həmçinin mayeləşdirilmiş təbii qazın Qazaxıstandan tranzitinin perspektivi ilə bağlı irəliləyiş də yoxdur, hərçənd 2019-cu ildə “SOCAR Treydinq” Qazaxıstan hökuməti ilə belə imkanı müzakirə edib.

Qeyd edək ki, dünyada bir sutkada orta hesabla 480 milyon kub metrdən çox mayeləşdirilmiş təbii qaz ixrac edilir.

Açıq okeana çıxışı olmayan Azərbaycan hesab edir ki, onun üçün başqasının mayeləşdirilmi. Təbii qazını satmaq özününkünü istehsal etməkdən daha mənfəətlidir.

SOCAR-ın eksertlərindən biri ASTNA-ya izah edib ki, hazırda hasil edilən və 2025-ci il üçün nəzərdə tutulan bütün qaz həcmləri faktiki olaraq milyardlarla dollara başa gələn qaz kəmərləri arasında bölüşdürülüb (məsələn, Cənub Qaz Dəhlizi təxmknən 33 miyard dollara başa gəlib).

“Mayeləşdirilmiş təbii qaz üçün açıq dənizlərdə terminallar lazımdır, Xəzər belə deyil. Əlavə sərmayələr, sərbəst qaz həcmləri (boru kəməri müqavilələri xaricində), zəmanətli alıcılar lazımdır.

Bu, artıq yaradılmış qaz boru kəmərlərinin doldurulması və xərclərin geri qaytarılması barədə düşünməli olan Azərbaycan üçün hələ aktual deyil. Lakin şirkət bütün dünyada kiçik mayeləşdirilmiş təbii qaz layihələrində iştirakı perspektivli hesab edir və tərəfdaşlar tapır”, - deyə SOCAR nümayəndəsi bildirib.