“Son 3 ayda insan hüquqları, xüsusilə, siyasi azadlıqlar kobud surətdə tapdalanıb”

“Müdafiə Xətti” İnsan Haqları Təşkilatı 2023-cü ilin iyun, iyul, avqust ayları üçün Azərbaycanda insan hüquqlarının vəziyyətinə dair hesabat yayıb.

Hesabatla bağlı “Müdafiə Xətti" İnsan Haqları Təşkilatının həmtəsisçisi Rüfət Səfərov ASTNA-ya danışıb.

* * *

Sual:  Rüfət bəy, “Müdafiə Xətti" İnsan Haqları Təşkilatı olaraq 2023-cü ilin iyun, iyul, avqust ayları üçün Azərbaycanda insan hüquqlarının vəziyyətinə dair hesabat yaymısız. Hesabatda gəldiyiniz nəticə nədən ibarətdir?

Cavab: Gəldiyimiz nəticə ondan ibarətdir ki, bu 3 ay ərzində ölkədə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının, İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqların müdafiəsi haqqında Konvensiyanın, İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin, Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktın tələbləri əsasən gözlənilməyib. İnsan hüqüqları, xüsusilə, siyasi azadlıqlar kobud surətdə tapdalanıb.

Konstitusiyasının III fəslində təsbit edilmiş əsas insan və vətəndaş hüquqları və azadlıqları- hamının qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyi, ədalətli mühakimə, şərəf və ləyaqətin müdafiəsi, təhlükəsiz yaşamaq, sağlam ətraf mühitdə yaşamaq  hüquqları, sərbəst toplaşmaq, vicdan, söz və fikir, mətbuat və məlumat azadlıqları pozulub, qanunsuz cəzalandırmalar geniş vüsət alıb. Dövlət hər bir vətəndaşın hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinə təminat verməyib. Cəmiyyətin və dövlətin siyasi həyatında iştirak hüququ məhdudiyyətlərlə müşayiət edilib.

Azərbaycan hökuməti hüquqi və siyasi açılımlara maraq göstərməyib, əksinə, tənqidçilərə qarşı repressiv tədbirləri genişləndirib. Hakimiyyət qollarına demokratik idarəetmə yad olub. Dövlət hakimiyyəti orqanları vətəndaş cəmiyyətinin, azad KİV-in, müstəqil hüquq-müdafiə institutlarının, bütövlükdə siyasi sistemin  inkişafına maraq göstərməyib. Heç bir hüquqla məhdudlaşamayan möhkəmlənmiş avtoritarizm dövlət və cəmiyyət həyatının təməllərinə nüfuz edib. Parlamentin, məhkəmələrin üzərində ali icra hakimiyyətinin təsiri artıb.

Sual: Hesabatda son vaxtlar baş verən siyasi həbslərə də yer ayırmısınızmı?

Cavab: Bəli. Hesabatda göstərmişik ki, son 3 ay ərzində ölkədə işgəncə, ləyaqəti alçaldan davranış, qeyri-insani rəftar halları çoxalıb. Siyasi məhbusların sayı 200-ü ötüb. Şəxsi həyata zorakı müdaxilə, ifadə, mətbuat azadlığının məhdudlaşdırılması, diffamasiyanın kriminallaşdırılması, jurnalistlərin, ictimai aktivistlərin, hüquq müdafiəçilərinin, siyasi xadimlərin, müxalif yönlü partiya rəhbərlərinin, iqtisadçıların, mühacir fəalların həbsi adiləşib.

Dindarlara, xüsusilə, Müsəlman Birliyi Hərəkatının üzvlərinə qarşı sərt repressiv tədbirlər tətbiq edilib. Həbs edilən dindarlar bir qayda olaraq narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsində ittiham edilsələr də, hökumətin nəzarətində olan yazılı və elektron mediada “casuslar”, “dövlətə xəyanət edənlər” qismində göstəriliblər. İbtidai və məhkəmə istintaqında  sübut növü kimi əməlliyyat müvəkkilərinin, polis idarə, şöbə və bölmələrində ştatdankənar “xidmət edən” şəxslərin “şahid” ifadələri diqqət çəkib. Azərbaycan və İran arasında siyasi, diplomatik münasibətlər sistemi gərgin fazaya qədəm qoyub, paralel olaraq  şiə məzhəbinə etiqad edən, hakim siyasətlə razılaşmayan dindarlar qurama ittihamlar əsasında cəmiyyətdən təcrid ediliblər, saxlanılarkən psixi və fiziki zorakılıqlara məruz qalıblar. Bəzi hallarda saxlanılan dindarlar zorlanacaqları ilə hədələniblər.

Sual: Hesabatda dövlət idarəçiliyində xoşagəlməz halların insan haqlarına təsiri ilə bağlı məqamlara da yer verilib?

Cavab: Hesabatda göstərilir ki, dövlət aparatında korrupsiya sistemli hal alıb, Korrupsiyaya qarşı mübarizənin gücləndirilməsinə dair 2022─2026-cı illər üçün Milli Fəaliyyət Planı formal-deklarativ xarakter daşıyıb. 1 yanvar 2005-ci ildən qüvvədə olan “Korrupsiyaya qarşı mübarizə haqqında” Qanuna, eləcə də “Vəzifəli şəxslər tərəfindən maliyyə xarakterli məlumatların təqdim edilməsi Qaydaları”na riayət edilməyib, həmin Qaydaların 3.1-ci bəndində göstərilən vəzifəli şəxslərin və ailə üzvlərinin əmlakı, maliyyə və əmlak xarakterli öhdəlikləri haqqında məlumatlar-bəyannamələr açıq mənbələrdə yerləşdirilməyib. Bunun nəticəsididr ki, Transparency International – Beynəlxalq Şəffaflıq Təşkilatı Korrupsiyanı Qavrama İndeksində (Corruption Perception Index-CPI) Azərbaycan 180 ölkə içində 157-ci yerdə qərarlaşıb.

Sual: Qanunvericilikdə edilən, eyni zamanda narzılığa səbəb olan dəyişikliklər barədə nələri göstərmisiz?

Cavab: Qeyd olunub ki,  Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının, ATƏT-in Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları Bürosunun tənqid etdiyi  "Siyasi partiyalar haqqında" yeni qanun qüvvəyə mindikdən sonra İnzibati Xətalar Məcəlləsinə əlavələr edilməklə cərimələr müəyyənləşdirilib. Bundan sonra siyasi partiyanın səlahiyyət müddəti bitmiş orqanları (struktur qurumları) tərəfindən partiyanın fəaliyyətilə əlaqədar hər hansı hərəkətlərin edilməsinə, o cümlədən qərarların qəbul edilməsinə və ya sənədlərin imzalanmasına görə fiziki şəxslər 700 manatdan 1 000 manatadək məbləğdə cərimələnəcək. Bu və buna bənzər mürtəce xarakterli qanuni normaların qüvvəyə minməsi siyasətin icazəli xarakter almasından, sanksiyalaşdırılmasından xəbər verib, demokratik cəmiyyətin fəaliyyəti üçün əsas olan assosiasiyalar azadlığı hüququnun, birləşmə azadlığının, söz azadlığının  həyata keçirilməsilə bağlı ciddi narahatlıq doğurub.

Sual: Hesabatın sonunda “Müdafiə Xətti”  Azərbaycan hökumətinə   müraciət də edib. Həmin müraciətdə nələr yer alıb?

Cavab: Doğrudur. Hesabatın sonunda Azərbaycan hökumətinə müraciət ünvanlamışıq. Həmin müraciətdə Azərbaycan hökumətindən demokratik quruluşa təminat verilməsini, icra, qanunverici və məhkəmə hakimiyyəti arasında balans yaradılmasını, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar edilməsinə nail olunmasını,  xalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyini təmin edən hüquqi dövlət qurulmasını, hamının qanun və məhkəmə qarşısında bərabərliyinin real olaraq təmin edilməsini, ədalətli mühakimənin realizə edilməsini, sərbəst toplaşmaq, vicdan, söz və fikir, mətbuat və məlumat azadlıqlarına hökumət orqanlarının subyektiv əngəl və müdaxilələrinin aradan qaldırılmasını, qanunsuz cəzalandırmaların dayandırılmasını xahiş etmişik.