“Azərbaycan neft tələsinə düşüb və iqtisadiyyatı böyümür”

Gələn il Azərbaycan Dövlət Neft Fondunun (ADNF) büdcə gəlirlərinin bu ilin proqnozu ilə müqayisədə 26,1 faiz az – 12 073,3 milyon manat olacağı gözlənir. Büdcə xərclərinin isə bu ilin proqnozu ilə müqayisədə 8,9 faiz çox – 12 900,2 milyon manata çatacağı düşünülür.

Bu barədə Prezident İlham Əliyevin dekabrın 27-də təsdiqlədiyi ADNF-nun 2024-cü il üçün büdcə proqnozunda bəhs edilir.

Proqnozlara görə, kəsir 788 milyon 730,5 min manat təşkil edəcək. Halbuki, bu ildə ADNF-nin büdcəsinin profisiti 4 milyard 487 milyon 463,5 min manat səviyyəsində proqnozlaşdırılıb.

 Nəzərə almaq lazımıdr ki, bu və gələn il üçün ADNF-nin gəlirləri neftin bir barelinin orta qiyməti 60 dollar götürülməklə hesablanıb.

Maliyyə Nazirliyinin məlumatına əsasən, 2024-cü il üçün ADNF-dən Azərbaycanın dövlət büdcəsinə transfertlər 12 milyard 781 milyon manat və ya gələn il Fondun xərclərinin 99,4 faizi səviyyəsində planlaşdırılır.

Artıq bu il Fondun "Azəri-Çıraq-Günəşli" (AÇG) yataqlar blokundan əldə etdiyi gəlirləri azalmağa başlayıb. Bu azalma 6 353,8 milyon dollar təşkil edib ki, bu da illik müqayisədə 30,6 faiz azdır.

Noyabrın 3-də Maliyyə naziri Samir Şərifov Milli Məclisdə demişdi ki, dövlət büdcəsinə qeyri-neft sektoru üzrə daxilolmalar əhəmiyyətli dərəcədə artır.Onun sözlərinə görə, bu sektordan daxilolmalar 1 milyard manatdan yuxarıdır:

“Bunları da nəzərə almaqla bizim fərqimiz təxminən 850 milyon manat təşkil edir. Amma bizim qarşımızda proqramlar var... İşğaldan azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulması, ölkə iqtisadiyyatına reinteqrasiyası, müdafiə qabiliyyətimizin gücləndirilməsi kimi çağırışlar var. Bu işlərin görülməsi üçün bizim xərclərimiz təxminən cari ilin səviyyəsində saxlanılıb. Yəni cüzi, 170 milyon manat artımdan söhbət gedir. Bunu təmin etmək üçün biz Fondan dövlət büdcəsinə transferti gələn il cari illə müqayisədə 1 milyard manat artırmaq məcburiyyətindəyik.”

Lakin ekspertlər hesab edir ki, büdcənin əsas gəliri yenə də neft sektorun payına düşəcək.

Deputat Rüfət Quliyev də Turana bildirib ki, Azərbaycanın qızıl valyuta rezervləri 68,7 milyard dollara çatıb: «Bu, Ümumi Daxili Məhsulun göstəricisindən bir az aşağıdır və çox ciddi rəqəmdir. Nəzərə alsaq ki, biz öz xarici kreditlərimizi azaldıb daxili kreditləşməyə keçid edirik. Makroiqtisadi baxımından bu, çox doğru mövqe və cənab Prezidentin siyasi iradəsidir».

Deputat qeyd edib ki, ölkədə neft hasilatı azalır: «Çox güman ki, müvəqqətidir, çünki artıq kəşf edilmiş, amma hələ istifadə edilməyən neft yataqları var. Digər tərəfdən, keçən illə müqayisədə bu il qazın qiyməti aşağı düşüb. Təbii ki, valyuta gəlirləri azalır».

Amma, R.Quliyevin fikrincə bu qorxulu deyil, çünki dövlət büdcəsinin gəlir hissəsinin yarısından çoxu qeyri-neft sektoruna aiddir: «Bu, çox yaxşı göstəricidir».

Komitə üzvünün sözlərinə görə, dövlət büdcəsinin 3 qlobal xərc istiqaməti var: «Büdcə xərclərin 45-50 faizi sosialyönümlüdür. Bundan başqa xərclərin digər prioriteti Azərbaycanın müdafiə imkanların və milli təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsidir. Üçüncüsü isə Qarabağa Böyük Qayıdış Proqramı çərçivəsində də xərclər var, bununla bağlı nəhəng infrastruktur layihələri çevik qaydada bitirmək lazımdır. Bütün bunlar xərclərin artmasına gətirib çıxarır, amma ölkəmizin bunun üçün maliyyə imkanları var».

Deputatın sözlərinə görə, qeyri-neft iqtisadiyyatının inkişafı getdikcə artır.

İqtisadçı Rəşad Həsənov isə AzadlıqRadiosuna bildirib ki, ADNF-nin 2024-cü ildə gəlirləri faktiki azalmayacaq: “Sadəcə proqnozlarda siz onu azalmış olduğunu görürsünüz. Çünki Dövlət Neft Fondunun büdcəsi hazırlanarkən neftin qiyməti satış qiyməti ilə yox, dövlət büdcəsində göstərilən 60 dollardan götürülür. Bu aspektdən baxanda nəzəri olaraq azalma olduğu görünür, amma faktiki azalma olmayacaq. Çünki mən neftin qiymətinin 80 dollar üzərindən olacağını gözləyirəm”.

Ekspertin sözlərinə görə, Neft Fondunun xərclərinin artmasının əsas səbəbi dövlət büdcəsinə transfertin 2023-cü illə müqayisədə artmasıdır: “Düzdür, hökümət qeyri-neft iqtisadiyyatının qurduğunu deyir, amma rəqəmlərdən görünür ki, iqtisadiyyat böyümür. Amma bunun müqabilində təkcə 2023-cü ildə dövlət büdcəsi 20 faiz artırılıb. Bu qısamüddətli dövrdə çox böyük bir fiskal ekspansiyadır və onu bir yerdən qidalandırmaq lazımdır. Bu dayanır məhz Dövlət Neft Fondu üzərində”.

R.Həsənovun fikrincə, Azərbaycan neft tələsinə düşüb və iqtisadiyyatı böyümür: “0,5-0,8 faiz iqtisadi böyümə Azərbaycan kimi ölkə üçün çox kiçikdir. Qeyri-neft iqtisadiyyatının böyüməsi indiki şərtlər daxilində mümkün görünmür. Çünki mövcud oyun qaydaları ilə potensial budur və tam olaraq bu potensialdan istifadə olunub. Liberal iqtisadi mühit tələb edən yeni oyun qaydalarına isə indi meyllik çox aşağıdır. Belə bir şərtlər daxilində Azərbaycan iqtisadiyyatının növbəti dövrləri staqnasiya (İqtisadiyyatda uzunmüddətli sürünən iqtisadi artımı ifadəsi-red) şəraitində keçəcək”.