Azərbaycanda qiymət artımları: ictimai reaksiya və iqtisadi təsirlər

Azərbaycan yeni ilə qaz, elektrik enerjisi, su və dərman tariflərinin əhəmiyyətli dərəcədə artması ilə başladı, bu da vətəndaşlar arasında ev təsərrüfatlarına maliyyə yükü ilə bağlı geniş narahatlıq yaratdı. Rəsmilər bu tədbirləri iqtisadi dayanıqlılıq üçün zəruri hesab etsələr də, tənqidçilər durğun əməkhaqqı və pensiyalarla bağlı problemlər barədə xəbərdarlıq edirlər.

İqtisadi yük və ev təsərrüfatlarına təsirlər

Artım az gəlir fonunda baş verir. Azərbaycanda minimum əməkhaqqı 400 manat, minimum pensiya 320 manat, sosial yardım almaq üçün istifadə edilən ehtiyac meyarı isə 285 manat səviyyəsində müəyyən edilib. Bir çox vətəndaş üçün bu səviyyələr, hətta tarif artımından əvvəl, əsas yaşam xərclərini güclə qarşılamaq üçün yetərsizdir.

“Bu, aşağı və orta gəlirli ailələr üçün ciddi maliyyə şokudur,” – deyə İqtisadi Araşdırmalar Mərkəzinin sədri, iqtisadçı Qubad İbadoğlu bildirib. “Hökumət xidmət keyfiyyətinin və iqtisadi sabitliyin yaxşılaşacağını vəd etsə də, bu artımlar ev təsərrüfatlarının büdcələrini gərginləşdirəcək və daha çox insanı yoxsulluğa sürükləyə bilər.”

Məsələn, ev təsərrüfatlarının orta elektrik enerjisi ödənişlərinin 7,8% artması gözlənilir, daha çox enerji istehlak edənlərə isə yüksək tariflər tətbiq olunacaq. Qaz tarifləri də kəskin artıb, xüsusilə yüksək istehlak edən ev təsərrüfatlarının aylıq xərcləri 7 manatdan çox artacaq. İlk dəfə olaraq, şəhər və kənd əraziləri üçün fərqləndirilmiş su və kanalizasiya qoşulma ödənişləri tətbiq edilib.

Bu zəruri idimi?

Azərbaycan hökuməti tənzimləmələrin qaçılmaz olduğunu bildirir. İstehsal xərclərinin artması, qlobal enerji qiymətlərinin dəyişkənliyi və infrastrukturun modernləşdirilməsi üçün investisiyalara ehtiyac əsas faktorlar kimi göstərilir.

“Kritik xidmətlərin uzunmüddətli dayanıqlılığını təmin etməyə çalışırıq,” – deyə Tarif Şurasının sədri Mikayıl Cabbarov bildirib. “Bu dəyişikliklər istehsalın real dəyərini əks etdirir və dövlət subsidiyalarına asılılığı azaltmaqla yanaşı, əksəriyyət üçün əlçatanlığı təmin etməyi hədəfləyir.”

Lakin analitiklər bu tədbirlərin vaxtının düzgün seçilmədiyini düşünürlər. “İnflyasiya təzyiqi onsuz da yüksəkdir,” – deyə iqtisadi şərhçi Toğrul Cüvarlı qeyd edib. “Bu, gəlirlərin daha da gərginləşməsinə, istehlakın azalmasına və potensial olaraq iqtisadi artımın yavaşlamasına səbəb olacaq.”

Stimullaşdırma, yoxsa staqnasiya?

Hökumət bu islahatların daha şəffaf və investorlar üçün əlverişli mühit yaradaraq iqtisadi artımı stimullaşdıracağını iddia edir. Məsələn, dərmanlara yeni qiymət məhdudiyyətləri ədalətli rəqabəti təşviq etməyə və etibarlı təchizatı təmin etməyə yönəlib. Oxşar şəkildə, su və elektrik enerjisi üçün standartlaşdırılmış tariflər infrastruktur investisiyalarını təşviq etmək məqsədini güdür.

Buna baxmayaraq, bəzi ekspertlər skeptik mövqedədir. “Bu tədbirlər fiskal intizamı yaxşılaşdıra bilər, lakin daxili tələbatı zəiflətmək riski daşıyır,” – deyə Cüvarlı bildirib. “Yüksək kommunal xərclər istehlakçı xərclərini azaldır ki, bu da kiçik bizneslərə və ümumi iqtisadi fəaliyyətə zərər vura bilər.”

Tarazlıq axtarışında

Hökumət həssas qruplar üçün təsiri azaltmağa çalışıb. Çoxmənzilli binaları təmin edən mərkəzləşdirilmiş istilik sistemləri üçün qaz tarifləri dəyişməz qalıb və aşağı istehlaklı ev təsərrüfatları üçün elektrik enerjisinin əlçatanlığını təmin etmək səyləri vurğulanıb.

Buna baxmayaraq, bir çox vətəndaş bu tədbirlərin onlara qeyri-mütənasib təsir etdiyini düşünür. “Mənim pensiyam 320 manatdır və indi qaz, elektrik və su üçün daha çox ödəməliyəm,” – deyə Bakıdan olan təqaüdçü Firuzə Əliyeva bildirib. “Necə keçinim?”

Yol hara aparır?

Bu dəyişikliklərin tam təsiri zamanla özünü göstərəcək, lakin ekspertlər əlavə siyasət tədbirlərinin zəruriliyini vurğulayırlar. Əməkhaqqının artırılması, sosial yardımın genişləndirilməsi və enerji səmərəliliyinin artırılması ev təsərrüfatlarının yükünü azaltmağa kömək edə bilər.

“Bu, Azərbaycan üçün kritik bir məqamdır,” – deyə İbadoğlu qeyd edib. “Hökumət iqtisadi islahatların faydalarının ən çox ehtiyacı olanlara çatmasını təmin etməlidir.”

Bu çətin islahatları həyata keçirsə də, hökumət hələ də niyə iqtisadi praqmatizm ilə vətəndaşların sosial rifahı arasında balans yaratmağı bacarmadığını aydın izah edə bilmir.