Azərbaycanda yanacaq qiymətlərinin artımı: Avropa ilə müqayisəli təhlil

1 iyul 2024-cü il tarixindən etibarən Azərbaycanda AI-92 benzininin pərakəndə satış qiyməti 10 qəpik artaraq litr başına 1,10 manata, dizel yanacağının qiyməti isə 20 qəpik artaraq litr başına 1 manata yüksəldi. Tarif Şurası iyulun 15-dən etibarən Premium benzinin qiymətini 2 manatdan 1,6 manata endirməyi vəd etdi. Ekoloji əsaslandırmalara baxmayaraq, rəsmilər vurğulayır ki, "tarif dəyişikliyindən sonra belə, AI-92 benzininin və dizel yanacağının pərakəndə satış qiymətləri əksər ölkələrlə müqayisədə aşağı olaraq qalır." Lakin, müqayisə üçün istifadə olunan spesifik ölkələr açıqlanmayıb.

Orta maaş və nəqliyyat xərcləri

Azərbaycanda orta milli maaş yaxınlarda 1,007 manata (təxminən 592 dollar və ya 550 avro) artırılıb. İctimai nəqliyyat gündə iki dəfə istifadəyə görə ayda 30 manat tutur ki, bu da orta maaşın otuz üçüncü hissəsini təşkil edir. Müasir avtomobil sahibi, iyunun 15-dən etibarən yeni qiymətlə 1,6 manata Premium benzin ilə aylıq maaşı ilə 503  litr benzin ala bilər.

Əksinə, kiçik və resursları kasıb olan Lüksemburqda ictimai nəqliyyat pulsuzdur. Eyni zamanda, Estoniyanın paytaxtı Tallin və Maltada da ictimai nəqliyyat pulsuzdur. Çexiyanın Fridek-Mistek, Strakonitse və Valaşske-Meziirjici kimi şəhərlərində 2018-ci ildə avtomobil sahiblərinin havanı çirkləndirməməsi üçün nəqliyyat haqları ləğv edilib.

Fransa və Almaniya: İctimai nəqliyyat və yanacaq qiymətləri

Fransada böyük şəhərlərdə tez-tez pulsuz həftəsonları tətbiq olunur. Təqaüdçülər nadir hallarda nəqliyyat üçün ödəniş edirlər və tələbələr üçün böyük endirimlər mövcuddur. Digər vətəndaşlar üçün Parisdə bir gediş əksər metro və avtobus xətlərində 2,10 avroya başa gəlir. Bu ölkədə orta maaş təxminən 2,500 avro təşkil edir. Premium benzinin litri 1,8 avroya başa gəlir, buna görə də orta fransız bütün maaşı ilə 1,389 litr yüksək keyfiyyətli benzin ala bilər.

Almaniyada isə 49 avro dəyərində aylıq limitsiz ictimai nəqliyyat bileti olan Deutschlandticket mövcuddur. Bu bilet ölkə daxilində bütün nəqliyyat növlərini, o cümlədən regional xidmətləri əhatə edir. Vətəndaşların orta illik gəliri 5,500 avrodur ki, bu da bir orta maaşla 112 limitsiz bilet və ya 3,055 litr Premium benzin almağa imkan verir.

Macarıstanın yanaşması

Macarıstan da 49 avro dəyərində limitsiz aylıq keçid təqdim edib. Budapeştdə 33 avroya əldə edilə bilən Budapest Card ilə nəqliyyatdan limitsiz istifadə etmək və muzeylərə, ekskursiyalara və termal hovuzlara pulsuz giriş imkanı var. Ölkədə orta maaş 1,521 avro təşkil edir ki, bu da Macarların 894 litr yüksək oktanlı benzin almağa imkan verir.

Resurslarla zəngin Azərbaycanın artan xərcləri

Azərbaycanın zəngin təbii resurslarına baxmayaraq, nəqliyyat və benzin xərcləri 2021, 2022 və 2024-cü illərdə demək olar ki, hər il artmışdır. Bu tendensiya, SOCAR (Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti) sahələrində qaz hasilatının dəyərinin 2022-ci ildə 1,000 kub metr üçün 67,57 manat ($39,74) olduğunu nəzərə alaraq təəccüblüdür. 2021-ci ildə bir ton neftin hasilat dəyəri 115,52 manat təşkil edirdi ki, bu da bir litr neftin istehsalının cəmi 11 qəpiyə başa gəldiyini göstərir.

Nəticə

İstehsal xərcləri ilə pərakəndə satış qiymətləri arasındakı əhəmiyyətli fərq (litri 1,1-1,4 manat) Azərbaycanda son yanacaq qiymətlərinin artımının əsaslandırılmadığını vurğulayır. Bu uyğunsuzluq əsl iqtisadi zərurətdən deyil, monopolist iqtisadiyyatda səmərəsizlikləri aradan qaldırmaq üçün qiymət voluntarizminin tətbiq edildiyini göstərir.