Diversifikasiya və sığorta siyasəti: mütəxəssislər Bakı vasitəsilə Xəzər nefti təchizatı haqqda

Qazaxıstan, ənənəvi neft ixrac marşrutlarından asılılığını azaltmaq istiqamətində növbəti addımını atıb, çünki nəhəng Kaşaqan yatağından çıxarılan ilk xam neft partiyası yanvar ayının sonunda Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kəmərinə çatıb. Kazinform ilə verdiyi müsahibədə mütəxəssislər bu addımı, tranzit imkanlarını şaxələndirmək və geosiyasi risklərdən qorunmaq məqsədinə yönəlmiş daha geniş bir strategiyanın bir hissəsi kimi qiymətləndirirlər.

İlkin partiya, ümumilikdə təxminən 6000 ton, 25 yanvar tarixində Aktau limanından tankera yüklənib və iki gün sonra Sangachal terminalına çatıb. Oradan isə Türkiyəyə və daha sonra BTC vasitəsilə beynəlxalq bazarlara daşınacaq, bu isə SOCAR Midstream Operations LLC və KMG Trading arasında 15 yanvar 2025-ci il tarixində imzalanan sazişə uyğun olaraq həyata keçiriləcək.

Bu göndəriş, Qazaxıstan neftinin Azərbaycanın üzərindən tranzitinin tədricən artmasının başlanğıcıdır. 2024-cü ilin mart ayında hər iki ölkə tədarükün artırılması barədə razılaşıb və ilkin hədəf olaraq ildə 2,2 milyon ton müəyyən edilib ki, bu da 2024-cü ildəki 1,4 milyon tondan daha çoxdur. Mütəxəssislər, bu rəqəmin 2025-ci ildə 1,5 milyon tona yüksələcəyini və uzun müddətli planların ildə 20 milyon ton səviyyəsinə çatmağı hədəflədiyini proqnozlaşdırırlar.

Azərbaycanlı iqtisadçı və ekspert Anar Azizov bu mərhələnin Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında enerji sahəsindəki əməkdaşlıq üçün vacib bir hadisə olduğunu qeyd edib. O, 2022-ci ildən etibarən Qazaxıstanın neft ixrac marşrutlarını şaxələndirmək üzərində fokuslandığını və artan şəkildə Azərbaycanın infrastrukturuna, o cümlədən BTC boru kəmərinə və hal-hazırda tam istifadəyə verilməmiş Baku-Supsa boru kəmərinə etibar edəcəyini vurğulayıb.

“Tranzit həcmlərinin artırılması daha böyük tankerlər donanması və gücləndirilmiş loqistika imkanlarını tələb edəcək,” Azizov bildirib. “Hər iki ölkə bu istiqamətdə addımlar atır və əməkdaşlıq, ehtimal ki, Bakıda Gəmiqayırma Zavodu vasitəsilə Azərbaycana əlavə gəlirlər gətirəcək.”

Azərbaycan Neft Araşdırma Mərkəzinin rəhbəri İlham Şabanov, BTC boru kəmərinin ümumi tutumunda Qazaxıstan neftinin artan rolunu vurğulayıb. Əgər 2024-cü ildə bu boru kəməri ilə 5,3 milyon ton neft daşınıbsa, Qazaxıstan neftinin kəmər vasitəsilə tranziti 2023-cü ildəki 1 milyon tondan 2024-cü ildə 1,4 milyon tona əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Şabanov, Azərbaycan ilə Qazaxıstan arasında olan tərəfdaşlığın Bakı şəhərinin Xəzər bölgəsində enerji mərkəzi kimi mövqeyini möhkəmləndirdiyini vurğulayıb.

Nəqliyyat və logistika üzrə ekspert Rauf Ağamirzayev, Kaşaqan neftinin BTC vasitəsilə tranzitini tarixi bir hadisə kimi qiymətləndirib və Qazaxıstanın enerji ixrac marşrutlarını şaxələndirmək ehtiyacını vurğulayıb. O, Qazaxıstan neftinin Azərbaycanın üzərindən, o cümlədən Türkiyə limanları vasitəsilə artan təchizatını proqnozlaşdırıb. Həmçinin, gələcəkdə enerji daşıma işində dəmir yolunun potensial roluna diqqət çəkib.

Enerji üzrə ekspert Lada Evqraşina isə qeyd edib ki, BTC, Qazaxıstana ixrac çevikliyini artırsa da, ölkənin daha geniş enerji strategiyasının ikinci dərəcəli marşrutudur. O, Kaşaqan xam neftinin yüksək kükürd tərkibini, qarışdırma və ya desülfürizasiya tələb etdiyini, həmçinin Aktau limanında infrastruktur sıxıntılarını qeyd edib. Lakin BTC, Qazaxıstanın Rusiya tranzit marşrutlarından asılılığını azaltmaq istiqamətində vacib bir "sığorta siyasəti" rolunu oynayır, baxmayaraq ki, onun uzunmüddətli uğuru infrastrukturun müasirləşdirilməsindən və xərclərin optimallaşdırılmasından asılı olacaq.

Qazaxıstan alternativ enerji marşrutlarını araşdırmağa davam edərkən, Bakı-Tbilisi-Ceyhan boru kəməri, onun ixrac çevikliyini və təhlükəsizliyini artırmaq üçün atdığı addımlarda mühüm bir komponentə çevrilib.