Hökumət «holland sindromu»nun fəsadlarından qaça bilmədi

Neftin baha olduğu dövrü Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün xoşbəxt zolaq adlandırmaq olmaz. İqtisadiyyat inkişaf etdi və bu iqtisadi xəstəliyin təsirinə tam düşmədi. Əhalinin rifahı yaxşılaşdı. Amma qeyri-neft sektoru uzun müddət hökumətin diqqətindən kənar qaldı: hökumət «holland sindromu»nun bir sıra fəsadlarından qaça bilmədi.

Məlumdur ki, neft pulları iqtisadi təşəbbüsləri kütləşdirir, iqtisadiyyatı «axtarış fəallığından» məhrum edir. İqtisadiyyatın bədxərcliyi, səmərəsizliyi aşkar oldu. Usandırıcı inhisarçılıq, korrupsiya, rəqabətin olmaması kimi hallardan danışmaq belə istəmirsən. Son bir neçə ildə hakimiyyətin qeyri-neft sektorunu inkişaf etdirmək, ixracı neft asılılığından qurtarmaq cəhdlərinin şahidi olduq. Sənaye parkları, məhəllələri yaradılır. Digər tərəfdən, neft gəlirləri azaldığı üçün bu təşəbbüsləri dəstəkləmək üçün maliyyə tapmaq çətin olur. Skeptiklər deyir ki, islahatlar üçün lazım olan qızıl dövr keçib. Bir sözlə, neft dollarlarının gizlədiyi problemlər üzə çıxmağa başlayır. Bəziləri iqtisadi siyasətlə birbaşa bağlı deyil. Neft-qaz bazarında hökumətin günahı yoxdur: dünya bazarında mürəkkəb proseslər gedir və onları proqnozlaşdırmaq çətindir. Amma neft emalı sənayesinin yenilənməsi uzadılmamalı idi...   

Dörd ayda ÜDM artımı (5%) 2008-ci ildəki kimi olub. Yaxından baxanda görünür ki, bu artım yenə göstəricinin müqayisəli qiymətlə hesablanması sayəsində olur. ÜDM nominal pul ifadəsində azalıb (Əlavəyə bax). İnvestisiyalar artıb, amma bu, neft layihələri ilə bağlıdır. Böhran bütün sektorlarda sezilir. AMB bəyan edib ki,  I rübdə pul-məzənnə siyasəti tədiyə balansında və valyuta bazarında yeni amillərə uyğun həyata keçirilib. Tədiyə balansı pisləşib. Məzənnə siyasəti isə strateji davamlılıq və ölkənin beynəlxalq ödəniş qabiliyyətinin möhkəmlənməsinə yönəldilib. AMB pul siyasəti üzrə yeni əməliyyat çərçivələrinin tətbiqi üzərində işləyir. I rübdə nflyasiya 3,1% olub.

İqtisadiyyatın əsas məsələsi budur: o, sistemli böhran yaşayır, yoxsa bu, öhdəsindən gəlinəcək müvəqqəti çətinlikdir? Oxşar sual Rusiyanın da qarşısında dururdu. Ötən ilin sonunda böhran olanda bir çox iqtisadçılar bildirdi ki, neftin ucuzlaşması yalnız təkan oldu. Yetərincə islahat aparılmadığı üçün iqtisadiyyat onsuz da böhrana gedirdi. Siyasətdə cəmiyyətin xüsusi ruhu haqda danışmaq olar, iqtisadiyyatda yox. Onun qanunları qarşısıalınmazdır. İqtisadiyyatın sistemli böhrana daxil olmasının əlamətləri var.

Cəmiyyət “kredit oliqarxları”nın ABB-dən götürdüyü nəhəng kreditlərindən həyəcana gəldi. Bu iş üzrə 43 nəfər məsuliyyətə cəlb edilib. Bu kreditlərin kiçik hissəsi aydın istehsal təyinatlı olub. “Banditizm şöbəsi”ndə uzun söhbətdən sonra 110 mln manatın qaytarılması müəmmalı olaraq qalır. Ehtimal ki, bu borcalanları Prezident Aparatına çağırıb həmin vəsaiti almaq olardı. Görünür, bu işə qəsdən ictimai rezonans verdilər. Bəlkə,  “kredit oliqarxları” ölkədən qaça bilərmiş? Cəmiyyətə sübut edirdilər ki, hakimiyyət istənilən oliqarxla bacarır. Amma bu hadisə iqtisadiyyatı ardınca çəkdi. İri borc sahiblərinin bir çox müəssisələri bağlanıb. Əgər bunu etməsəydilər, ABB-yə etimad qalmazdı.

Bu qəribə həbslərin ardınca çoxmərtəbəli binada yanğın oldu. Üzlük materiallarını eyni şirkətlər tədarük edib. İqtisadiyyatda nəyisə qətiyyətlə dəyişmək lazımdır. Yoxsa belə hadisələr çox olacaq. “Profilaktik” sahə islahatları kifayət etmir.

Ardı var