Hökumət «holland sindromu»nun fəsadlarından qaça bilmədi (davamı)

Hökumət iqtisadi artım üçün yollar arayır. Neft gəlirlərinin yerini doldurmaq çətindir – sənaye sektoru nominal artımda çox geriləyib. Xidmət istehsalı isə təbii həddə çatıb. Yeni gəlir mənbəyi qeyri-neft sənayesi, kənd təsərrüfatı emalı, texnologiyalarda aranmalıdır. Sənayenin inkişafına daha çox bel bağlanılır. Burda söhbət ilk növbədə sənaye istehsalının 14%-i təşkil edən emaldan getməlidir. Aqrar emal üzrə çoxlu müəssisələr açılıb. Amma onun da sektorun inkişafına impuls verəcək yeni həllərə ehtiyacı var. Bu, fermer təsərrüfatını da təhrik edərdi. Hollandlarla uğurlu danışıqlar gedir: onlar Beyləqanda aqrokompleks yaradacaq.

İri müəssisələrə gəlincə, metanol, karbamid, polipropilen istehsalı ideyalarını qeyd etmək olar. Bu məhsulların, yəqin, xarici bazarı da var. Amma onların istehsalı üçün xammal – təbii qaz lazımdır. Sumqayıtda tikilən karbamid zavodu üçün qaz tapılacaq. Qaz ala bilməyən АзМеСо-nun işi çətindir. Görünür, Gürcüstanda karbamid zavodu tikilməyəcək. Gürcüstan tərəfi SOCAR-dan qaz qarantiyası tələb edir, o isə yoxdur. Söhbət 700 mln dollarlıq zavoddan gedir. Karbohidrogenlərə bu cür tələbat ölkənin energetika balansında əksini tapmalıdır.

Metallurgiyada da oxşar vəziyyət var. Baku Steel Company (BSC) son illər kiçik və iri müəssisələri əzmək üçün çox səy göstərib və buna nail olub. Amma dövlət öz strukturunu yaratmaq qərarına gəlib və iki il əvvəl «Azərbaycan Polad İstehsalı Kompleksi» (APIK/ASPC) QSC yaradılıb. Yeni strukturun proqramı iki istiqamət üzrədir – xammal istehsalı və hazır məhsul istehsalı. Bu sahədə idxalı əvəz etmək yaxşı olar – ölkədə polad və onun məhsularına illik daxili tələbat $1,3 mlrd-dır.

“Baku Steel Company” (BSC) rəhbərliyi saytların birində bildirib ki, APIK yaradılması düzgün addım olmayıb. Eyni zamanda, dövlət “Azərboru” və  “Bakı Poladtökmə”nin özəlləşməsini qadağan edib. Onları BSC idarə etsə də, fəaliyyətsizdirlər. Əsas mübarizə «Daşkəsən Filizsaflaşdırma» ətrafında gedir. Bu yataq üçün APIK Gəncədə 4 zavod tikir.

APIК-də bildirirlər ki, BSC-nin rəyinə rəğmən, Daşkəsənin filiz ehtiyatı yüz ilə qədər yetər. Hələ Paolo Pərvizin dövründə deyirdilər ki, BSC üçün xammal bazası tramvay relsləri və Bakıda işləməyən müəssisələrin metal tullantısıdır. Burda əsas mübarizə təkcə bazar yox, həm də xammal bazası uğrundadır. BSC isə bildirir ki, avadanlıqları modernlədirməklə payını götürəcək. Birinci dəfə deyil ki, iki iri – dövlət və özəl müəssisə mübarizəyə girişir. Nəticə hələ məlum deyil. Belə kolliziyalar Sənayemnin İnkişafı Dövlət Proqramında əksini tapmalı və öncədən qiymətləndirilməlidir. Sement istehsalçılarının xammal mənbəyi uğrunda mübarizəsi həllini tapdı: indi hamısının xammala çıxışı var.

Yeni sənayenin ikinci problemi gömrükdür. İnvestisiya təyinatlı mallara güzəşt olmasa, heç bir sənaye inkişaf edə bilməz. SOCAR və Sumqayıtdakı AİZ-lərin müəyyən imtiyazı var. Gömrüklə bağlı etirazlar çoxdur və sərt tədbirlərə ehtiyac var.  

İdxalı əvəz etməyə çağırış yaxşıdır, amma gömrüyün qapıları möhkəm bağlanmamalıdır. İdxalı əvəz edən məhsulun keyfiyyət və qiymət nisbəti elə olmalıdır ki, xaricdən gələn məhsulla rəqabət mümkün olsun. Bunu dövlət və iri holdinqlərin sifarişi ilə məhsul buraxan Sumqayıtın STP kompleksi və “Gilan” tekstil zavodu barədə demək olmaz. Belə sifarişlər azalanda necə olacaq? İxrac hər zaman diqqətdə olmalıdır.

Aydın deyil, az məhsul buraxıb sata bilməyən sənaye sahələri nəyə lazımdır. Ölkədə məişət elektrotexnikası istehsalı anbara hesablanıb. DSK-ya görə, 2015-ci ilin yanvar-aprelində 788 televizor buraxılıb. Anbarlarda isə buna qədər əvvəlki illər istehsal olunmuş  4454 TV-qəbuledici olub. Bu, ilin üçdə birində buraxılandan 5,7 çoxdur. Bundan başqa, 753 soyuducu istehsal olunub. Bu, bir il öncəkindən 21,6% azdır. Amma anbarlarda 968 soyuducu olub. Bu, cari ildəki istehsaldan 1,3 dəfə çoxdur.

Azərbaycanın elektrotexnika sənayesi ilin üçdə birində istehsalı 72,1% artıraraq 32,3 mln manatlıq məhsul buraxılıb. Elektron sənayesi (kompüter və elektron qurğular) 43% azalıb. İstehsal 8,8 mln manatadək azalıb. Ehtimal ki, dövlət sifarişi azallıb. Mingəçevirin  «Kür» zavodu dövlət sifarişi və şirkətlərin kreditlə ucuz kompüter sifarişi hesabına yaşayır.

Yaxşı ki, ölkədə hazır infrastrukturlu vergisiz iqtisadi zonalar yaradılır. Amma rezidentlər arasında kiçik və orta biznes yoxdur. KOM yalnız sənaye parkları haqqında yeni qaydalarda xatırlanır. Sənaye istehsalının inkişafına iki yanaşma var: yeni sahələri dövlət fikirləşib tapır, ikincisi, ideya müstəqil biznesdən gəlir. İkinci daha yaxşıdır, amma KOM üçün xüsusi dövlət proqramı tələb edir. Çünki inhisarların təzyiqi varsa, maliyyə resurslarına çıxış yoxsa, sənayedə işləmək rsiklidir.   

Əvvəli: http://contact.az/docs/2015/Economics&Finance/060600118498az.htm#.VX0J6fntmko

Ardı var