Hökumət «holland sindromu»nun fəsadlarından qaça bilmədi (davamı)

Avropaya qaz ixracı uğrunda bu aylardakı kimi mübarizə çoxdan olmayıb. Əvvəllər ТАNAP, ТАP və Rusiyanın  «Cənub axını»nın rəqabəti barədə rəsmilər həvəssiz danışırdı. Çox vaxt bunu, sadəcə, rədd edirdilər. İndi aydındır ki, problem var - ən azı indiki vaxt kəsimində.

Tədarükçü, tranzitçi və istehlakçılar arasında münasibətlər heç vaxt sadə olmayıb. Hər üç qaz siyasəti subyekti daha əlverişli mövqe arayır. Avropanı daha çox bazarda rəqabətin kəskinliyi maraqlandırır ki, qiymət ucuzlaşsın. Tədarükçü ölkələri baha qiymət, etibarlı bazar və bu bazarlara çıxış maraqlandırır. Tranzit ölkələr qaz xabı yaratmağa çalışır. Aİ-nin «Cənub axını»nı rədd etməsini görən Rusiya layihəni başqa üsulla həyata keçirmək istəyir. Məsələn, Türkiyəni qaz xabı imkanı ilə şirnikdirir. İndi qazın hamısı Türkiyənin qərb sərhədində yığılacaq və istehlakçı ölkələrlə danışıqlar aparmalı olacaq. Bir neçə Avropa ölkəsi «Cənub axını»na etiraz edəndən sonra layihəni «türk axını»na çevirdilər. Bu yolla «Qazprom» xarici borcu çox olan Yunanıstanı şirnikdirir.

Bu böyük oyun Rusiyanın Ukraynanı qaz tranzitindən çıxarmaq cəhdindən sonra başladı. Ukraynanın şərqindəki hərbi münaqişə vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. Şərqi Avropadan Ukraynaya revers qaz tədarükü belə başladı. Avropa qaz şantajına görə Rusiyanı cəzalandırmaq istədi. Azərbaycandan Avropaya qaz tədarükü həcmi RF ilə müqayisədə az olsa da, prinsipialdır. O, Rusiyadan kənar başqa mənbələrə yol açır.

«Qazprom» Avropa qaz bazarının 30%-i tutub. Bu, Avropa ölkələri və ABŞ-ın xoşuna gəlmir. Rusiya bu ölkələri ayırmağa cəhd edir. Yunanıstanın nümunəsində bunu görmək olar. Bu cəhdlər Makedoniyada az qala vətəndaş müharibəsi ilə nəticələnirdi.

Bu yaxınlara qədər belə hesab edilirdi ki, ТАNAP və ТАР-a kimsə mane ola bilməz. Azərbaycan Avropanın dəstəyini əldə edib. “Şahdəniz” qazının nəqli üçün müqavilə bazası hazırdır. İtaliyanın baş naziri mayda ТАР-ın İtaliya sahəsinin tikintisinə başlanmasını təsdiq edib. Bir çox beynəlxalq meydançalardan dəstək var. Sonuncu dəfə bu, «Şərq Tərəfdaşlığı»nın Riqa sammitində səsləndi. Bunu Azərbaycana güzəştlərdən də görmək olar. Bu ayın əvvəlində məlum oldu ki, ilk 10 mlrd kubmetr Azərbaycan qazı Aİ-nin III Enerji Paketinin məhdudiyyəti altına düşməyəcək. Sonuncu sorğu ilə SOCAR-a müraciət edib. Bu şirkət DESFA-nın özəlləşməsi ilə bağlı bir sıra suallara cavab verməlidir. Bundan sonra Aİ əqdin Avropa bazarının qaydalarına uyğun olub-olmadığı barədə qərar qəbul edəcək.    

Avropanın “Cənub qaz dəhlizi”nin həyata keçməsi ilə bağlı qəti fikri aydındır. İran və türkmən qazı ilə bağlı gözləntilər var. Amma son ay bu prosesə ciddi korrektələr etdi. 27 mayda Respublika günü təntənələrində prezident Əliyev bəyan etdi ki, bizə «süni əngəllər yaradırlar». O, nə Rusiyanı, nə Yunanıstanı ittiham etmədi. İndiki qaz oyunun RF çox israrla aparır. Türkiyə ilə müvafiq sazişi gözləmədən qaz kəmərinin dəniz hissəsinin tikintisinə başlayır. Prezidentin iradı ilk növbədə Avropa İttifaqına ünvanlanmışdı. Prezident Əliyev bəyan etdi ki, ТАР-la bağlı problem olsa, Azərbaycan qazının bir hissəsini Türkiyəyə satacaq və ya başqa bazarlar tapacaq.

Belə görünürdü ki, indiki problemlərlə bağlı SOCAR aktivlyini azalda bilərdi. Amma bu, mümkün deyil, çünki iqtisadiyyat karbohidrogen ixracından çox asılıdır. «Şahdəniz-2» üzrə iş tam gücü ilə gedir. Onun həyata keçirilməsinə artıq 5 mlrd xərclənib. Türkiyədə ТАNAP-ın tikintisinə başlanılıb.

Amma SOCAR-ın fəaliyyətində çətinlik də var. Neftin ucuuzlaşmasına baxmayaraq, şirkətin gəlirliyliyi qorunmalıdır. AÇG-də hasilat bir qədər sabitləşib. SOCAR hasilatın azalmasını neft məhsulları ixracını artırmaqla (ilin üçdə birində + 47%) kompensasiya etmək istəyir.  

Sahədə qaz hasilatının artımı sürətlənir. SOCAR rəhbərliyinin məlumatına görə, 2006-cı ildən "Şahdəniz" layihəsi çərçivəsində 2015-ci ilin aprelinə kimi  61 mlrd kubmetr qaz və 16 mln ton kondensat çıxarılıb. Bunun 46%-i ölkə daxilinə yönəldilib. Qaz hasilatı SOCAR-ın prioritetinə çevrilir. 2017-ci ilin əvvəli üçün bütün ölkə qazdoldurma məntəqələri şəbəkəsi ilə əhatə olunmalıdır. Neft məhsullarının pərakəndə satışında maye qazın payı 30-35%-ə artırılmalıdır.

SOCAR karbohidrogen xammalı əsasında iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi prosesinin bir hissəsinə çevrilmək istəyir. Buna görə metanol zavodu tikilib, karbamid zavodu tikilir. Məlum olub ki, metanol zavodu yetərincə qaz almır (illik tələbatı 650 mln kubmetrdir) və istehsalı artıra bilmir. Bəlkə, qaz çatmır, bəlkə də, SOCAR qiyməti qaldırmaq istəyir.      

Neftin qiyməti müdam hökumətin planlarını korrektə edir. I rübdə ARDNF-nin aktivləri $37 104,1 mln-dan $34 930,5 mln-a (ilin əvvəlinə nisbətən - 5,86%) azalıb.

Ötən ay neftin qiyməti 63-65 dollar olub. Bu məsələyə RF-in ən iri neft sənayeçisi Vahid Ələkbərov aydınlıq gətirib. Neft siyasiləşmiş sektor olsa da, «Lukoyl» rəhbəri deyib ki, neftin ucuzlaşması (50%) iqtisadi və texnoloji problemlərlə bağldıır. O, əmindir ki, orta perspektivdə neftin orta qiyməti 75 dollar olacaq və hesab edir ki, OPEK bu yaxınlarda kvotanı azaldacaq. Amma bu məsələnin başqa tərəfi də var. Neft bahalansa, şist qazı hasilatı artacaq və qiymət yenidən ucuzlaşacaq. İran da bir yandan bildirir ki, hasilatı gündə  5,7  mln barrelə çatdıra bilər.          

Energetika sektoru indi daha ölçülmüş qərarlar tələb edir. Korrupsiya yüksək olan ölkələrdə energetika obyektlərinin tikintisi az maya dəyərli keyfiyyətli məhsul istehsalından daha faydalı olur. Korrupsiya gəliri burda yüksək olur. Bəlkə, buna görə istismar zamanı çoxlu nöqsanlar üzə çıxır. Elektrik enerjisinin az rentabelli olması söhbətləri səngimir. «Azərişıq»ı ayrıca struktura çevirməklə hökumət bir neçə vəzifəni həll edib. Avropa Energetika Xartiyası qismən təmin edilib. Həm də «Azərenerji» diqqəti istehsal, keyfiyyət və qiymətə yönəltməli olacaq.

Əvvəli: http://contact.az/docs/2015/Economics&Finance/060600118498az.htm#.VX0J6fntmko

http://contact.az/docs/2015/Economics&Finance/061000118886az.htm#.VX0Ltfntmko

Ardı var