Kənd təsərrüfatının xüsusi çəkisi subsidiyaların azalması fonunda düşür

2014-cü ilin ilk 4 ayında Azərbaycanın ÜDM-də kənd təsərrüfatının xüsusi çəkisi (emal da daxil 795,6 mln manat) 4,37% təşkil edib.

Dövlətstatkoma görə, mayın 1-dək 18 mlrd 206,3 mln manat ÜDM istehsal edilib. Bunun 10 mlrd 41,8 mln-u və ya 55,16% qeyri-neft sektorunun payına düşüb. İqtisadi Tədqiqatlar Mərkəzinin eksperti Vahid Məhərrəmovun sözlərinə görə, kənd təsərrüfatının aşağı səviyyəsi bu sahənin potensialını əks etdirmir. Hökumət ərzaq təhlükəsizliyini prioritet elan edib, əhalinin 38%-i kənddə işləyir, fermerlərə yanacaq üçün subsidiya verilir, gübrələrin pulunun yarısı ödənilir, sığorta zamanı 50% kompensasiya verilir, istehsalçılar vergidən azad edilib. Amma köklü dəyişiklik yoxdur.

Səbəb institusional islahat və sistemli yanaşmanın olmamasıdır. Bu sahədə kiçik fermer təsərrüfatları üstünlük təşkil edir (95%, aqrar sektorda iş yerlərinin 97%-i). Hökumət Ağcabədi və Beyləqanda pilot iri fermer təsərrüfatları yaradıb. Amma bu, istehsalçıların kooperasiyası deyil, məmur oliqarxlara yaxın adamlara məxsusdur. İTM-in məlumatına görə, hər bir iri təsərrüfatın 5 min ha torpağı var. Onların xərcləri 25–30 mln manatdır. Bu gün torpağı girov qəbul edib regionlarda yüzlərlə təsərrüfata kredit verəcək bank yoxdur. AMB-nin məlumatına görə, son 3 ildə verilən kreditlərin 4,7-5%-i  kənd təsərrüfatının payına düşür.

Ona görə kütləvi istehsalçı torpağı ya satır, ya da icarəyə verir. Hökumət iri torpaq sahələrinin iştirakını məhdudlaşdırıb torpaqları uzunmüddətli icarəyə verir və güzəştli kreditlər verir (investosiya qiymətinin 30%-i). Bu vəsaitlər iri məmurlara və onların maliyyə strukturlarına çatır.

«tarla-istehlakçı» zəncirində kəndli 15%, sürücülər 5% qazanır. Qalan hissə alverçilərin, bazar administrasiyası, nəzarət orqanlarının cibinə gedir. Prezidentin kənd təsərrüfatı bazarı infrastrukturunun yaxşılaşdırılması barədə son sərəncamı hələ nəticə vermir.

Ekspertin fikrincə, bu sahədə düşünülmüş siyasəti yoxdur. Məsələn, cins heyvandarlıq. Minlərlə məhsuldar mal-qara alınır. Düzgün yanaşma olsa, yerli şəraitə uyğun yeni nəsil heyvanlar yetişdirmək olardı. Amma çxlu pul xərclənir, heyvanlar yaxşı təchiz edilməmiş fermer təsərrüfatlarına verilir, pulu tez çıxarmaq üçün onları dayanmadan sağırlar, nəticədə reproduktiv nəsil ölür.

Ai ölkələrində əhalinin 5,3%-i kənd təsərrüfatı ilə məşğuldur. Onlar yerli tələbatı da ödəyir, ixracata da çıxır. Azərbaycanda 40% tələbatın 60%-i təmin edir. Bəzi məhsullar 100% idxal olunur. 1995-ci ildə aqrar sektorun ÜDM-də payı 25,3%, 2009-cu ildə 6,4% olub və azalır.

Hər il dövlət büdcəsindən kənd təsərrüfatı üçün 100 mln manat ayrılır. Amma vəziyyət daha da psiləşir –1 yanvar 1992-ci ildə Azərbaycanda 37,3 min traktor və 4,3 min kombayn olub. 1 yanvar 2013-cü ildə bu rəqəmlər 21,1 və 1,7 min olub. Nəticədə əkin sahələrində məhsul itkisi baş verir. --17D—