2022-ci ildə Kənd təsərrüfatı sahəsində 10 mühüm hadisə

I. 01. 02. 2022 “Kənd təsərrüfatına dövlət dəstəyinin və aqrar sahədə lizinq fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2018-ci il 19 dekabr tarixli 413 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Fərman imzalayıb.

II. 17. 03. 2022. Nazirlər Kabineti “Azərbaycan Respublikasında sudan ödənişli istifadə Qaydaları”nı təsdiq edib ([1]).

III. 18. 03 2022. Nazirlər kabineti “Minimum istehlak səbətinin tərkibinə daxil olan bir sıra əsas ərzaq mallarının və onların istehsalında istifadə olunan malların ölkə ərazisindən aparılmasının tənzimlənməsinə dair tədbirlər haqqında” qərar qəbul edib ([2] ).

IV. 19. 07. 2022. Ərzaqlıq buğda ilə özünütəminetmə səviyyəsinin yüksəldilməsinə dair bir sıra tədbirlər haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidenti Fərman imzalayıb ([3]).

V. 22. 07. 2022. “Azərbaycan Respublikasının 2022─2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası” ([4]) qəbul edildi.

VI. 28. 07. 2022. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə ərzaqlıq buğdanın dövlət tədarük qiyməti müəyyən edildi ([5]).

VII. 29. 08. 2022. Şirkətlər arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, pambığın növlər üzrə mövcud alış qiymətləri hər tona 50 manat olmaqla, 2022-ci ilin məhsulu üçün 1-ci növün qiyməti 750 manatdan 800 manata, 2-ci növün qiyməti 730 manatdan 780 manata, 3-cü növün qiyməti 690 manatdan 740 manata, 4-cü növün qiyməti 650 manatdan 700 manata qaldırılıb ([6]).

VIII. 19. 09. 2022. Təyinatı üzrə istifadə edilən və ya təyinatı üzrə istifadəsi mümkün olmayan kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqların müəyyən edilməsi meyarları və qaydası təsdiq edildi ([7]). 

IX.  29. 09. 2022. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2019-cu il 23 dekabr tarixli 897 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş “Elektron kənd təsərrüfatı” informasiya sistemi haqqında Əsasnamə”də dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası Prezidenti Fərman imzalayıb ([8]).

X.  14. 10. 2022. Nazirlər Kabineti “Ərzaq məhsullarının dövlət sifarişi ilə satın alınması” elektron portalında barəsində məlumatlar yerləşdirilən istehsalçıların, eləcə də satıcıların fəaliyyətinin monitorinqinin aparılması Qaydaları”nı təsdiq etdi ([9]).

2022-ci ii: Əvvəlki illərdə olduğu kimi kənd təsərrüfatında suvarma suyu çatışmazlığı problemi öz həllini tapmayıb.

Getməkdə olan 2022-ci il Azərbaycanın kənd təsərrüfatında bir sıra problemlərlə yadda qaldı. Belə ki, 2022-ci ildə də əvvəlki illərdə olduğu kimi fermerlər, kəndlilər yaz-yay aylarında suvarma suyu çatışmazlığı, su qıtlığı problemi ilə qarşılaşıblar. Aran bölgəsində suvarma suyu çatışmazlığından əziyyət çəkən kəndlilər əlavə vəsait xərcləyərək kollektorlara yığılmış sulardan suvarma suyu kimi istifadə etməli olublar. Bunun üçün onlar əlavə xərc çəkərək mühərriki dizel yanacağı ilə işləyən su nasosundan istifadə etmişlər.

2022-ci ildə mineral gübrələrin qiymətləri 2 dəfə artdığı üçün kəndlilər, fermerlər mineral gübrələrdən istifadəni azaltmışlar. 2022-ci ilin 8 ayı ərzində ölkəyə idxal edilən mineral gübrələrəin həcmi əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 2 dəfədən çox azalmışdır. Belə ki, 2021-ci ilin 8 ayında ölkəyə 80 087,8 ton azot gübrələri idxal edildiyi halda 2022-ci ilin eyni dövründə cəmi 11 741,6 ton yəni əvvəlki ildən 6,8 dəfə az azot gübrələri idxal edilmişdir.

2022-ci ildə kənd təsərrüfatı məhsulu istehsalı.

Dövlət Statistika Komitəsi mətbuata açıqladığı məlumatda bildirilir ki, 2022-ci  ilin yanvar-noyabr aylarında Azərbaycanda 10 milyard 383,8 milyon manat dəyərində kənd təsərrüfatı məhsulları istehsal edilib. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 3,4 % çoxdur. Mənbə son 1 ildə ölkədə istehsal olunmuş bitkiçilik məhsullarının dəyərinin 3,4 % artaraq 5 milyard 431,3 milyon manata, heyvandarlıq məhsullarının dəyəri isə 3,3 % artaraq 4 milyard 952,5 milyon manata çatdığını bildirir. Məlumatda həmçinin qyd edilir ki, bu il dekabrın 1-nə kimi ölkədə dənli və dənli paxlalı bitkilərin (qarğıdalısız) əkin sahələrindən 2 884,1 min ton və yaxud ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 6,2 % az məhsul götürülüb. Orta hesabla hər hektardan əldə edilmiş məhsul 30,4 sentner təşkil edib. Bundan əlavə, 30,5 min hektar qarğıdalı sahəsindən 248,7 min ton məhsul götürülüb. Yığım başlanandan sahələrdən 1 052,3 min ton və yaxud ötən ilin eyni dövrünə nisbətən 1,3 % çox kartof, 1 810,2 min ton (1,2 % çox) tərəvəz, 468,7 min ton (1,9 % çox) bostan məhsulları, 1248,4 min ton (4,6 % çox) meyvə və giləmeyvə, 211,7 min ton (3,3 % çox) üzüm, 1 000,9 ton (14,8 % az) yaşıl çay yarpağı, 203,7 min ton (8,7 % çox) şəkər çuğunduru, 299,1 min ton (10,1 % çox) pambıq, 28,9 min ton (12,2 % çox) günəbaxan və 4,3 min ton (32,3 % az) tütün yığılıb.

DSK-nın məlumatına görə, 2021-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə bu ilin yanvar-noyabr aylarında quş əti də daxil olmaqla diri çəkidə ət istehsalı 2,9 % artaraq 522 min ton, süd istehsalı 1,9 % artaraq 2 036,3 min ton, yumurta istehsalı 8 % artaraq 1 821,5 milyon ədəd, yun istehsalı 2,3 % azalaraq 15,6 min ton, barama istehsalı 31,4 % azalaraq 341,4 ton olmuşdur. 

Komitə bildirir ki, təsərrüfatlarda 2023-cü ilin məhsulu üçün 1 083 min hektar sahədə şum qaldırılıb və 871,1 min hektar sahədə dən üçün payızlıqlar səpilib. Ondan 540,2 min hektarı buğda, 330,8 min hektarı arpa və 0,1 min hektarı çovdar təşkil edir ([10]).

DSK-nın məlumatına görə, 2022-ci ildə təmizlənməmiş çəkidə 1 milyon 731 min ton buğda istehsal olunub. Bu qədər buğda keçən il göstəricisinə nisbətən təmiz çəkidə 195 min ton azdır.

DSK-nın məlumatına görə, cari ildə ölkədə 100 min hektar sahədə pambıq əkilib. 2022-ci ildə pambıq istehsalı əvvəlki ilə nisbətən 10,1 % çox göstərilsə də, bu göstərici 2020-ci ilə nisbətən 10% azdır.

Xatırladım ki, hökumət “Azərbaycan Respublikasında pambıqçılığın inkişafına dair 2017-2022-ci illər üçün Dövlət Proqramı” qəbul etmişdir. Qəbul edilmiş proqramın icrası nəticəsində 2022-ci ildə xam pambıq istehsalını 500 min tona çatdırmaq nəzərdə tutulmuşdur. DSK-nın yaydığı məlumata görə dekabr ayının 1-nə kimi ölkədə 299,1 min ton pambıq istehsal edilmişdir ki, bu da nəzərdə tutulduğundan 40% azdır.

Bu ilin 11 ayı ərzində əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə pambıq ixracında ciddi azalma baş vermişdir. Belə ki, bu ilin yanvar-notyabr aylarında əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə pambıq lifi ixracı fiziki çəkidə 39,6%, dəyər ifadəsində 14,3%, pambıq iplik ixracı isə fiziki çəkidə 52,6%, dəyər ifadəsində 39,0% azalmışdır.

Azərbaycana rekord səviyyədə yeyinti məhsulları idxal edilmişdir.

2022-ci il: Kənd təsərrüfatı məhsulları idxalı artır, ixracı azalır.

Bu ilin yanvar-noyabr aylarında əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə yeyinti məhsulları idxalı dəyər ifadəsində 386,5 milyon dollar, yəni 22,7% artmışdır. Belə ki, ölkəyə 2021-ci ilin yanvar-noyabr aylarında 1,70 milyard dollar dəyərində yeyinti məhsulları idxal edildiyi halda, bu ilin eyni dövrü ərzində yeyinti məhsulları idxal 2,08 milyard dollar təşkil etmişdir. İndiyədək Azərbaycan tarixində ölkəyə il ərzində də bu qədər məbləğdə yeyinti məhsulları idxal edilməmişdir.

2022-ci ilin 11 ayı ərzində əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə ölkəyə 150,4 min ton daha çox buğda idxal edilmişdir. Əvvəlki illə müqayisədə buğda idxalı üçün 110,4 milyon dollar daha çox vəsait xərclənmişdir.

Bu ilin yanvar-noyabr aylarında keçən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə bitki və heyvan mənşəli piylər və yağların idxalı dəyər ifadəsinidə 28,1%, çay idxalı fiziki çəkidə 3,8%, dəyər dəyər ifadəsində 23,8%, buğda idxalı fiziki çəkidə 14,7%, dəyər ifadəsində 38,4%, düyü fiziki çəkidə 9,9%, dəyər ifadəsində isə 28,1% artmışdır.

2022-ci ilin 11 ayı ərzində əvvəlki ili eyni dövrü ilə müqayisədə ət idxalı dəyər ifadəsində 15,9%, fiziki çəkidə 5,6%, əsasən kəsim üçün nəzərdə tutulan diri heyvanların idxalı dəyər ifadəsində 22,8%, süd və qaymaq idxalı dəyər ifadəsində 30,5%, kərə yağı və süddən hazırlanmış digər yağlar fiziki çəkidə 24,3%, dəyər ifadəsində isə 38,0%, artıb.

Dövlət Gömrük Komitəsinın təqdim etdiyi məlumata əsasən apardığımız hesablamalar göstərdi ki, 2022-ci ilin yanvar-noyabr aylarında əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə meyvə-tərəvəz ixracı artsa da kartof, tomat, xurma, nar ixracı azalmışdır. Digər tərəfdən bu ilin 11 ayı ərzində 2020-ci ilin eyni dövrü ilə müqayisədə pomidor ixracatçılarının gəlirləri 39,5 milyon dollar, fındıq ixracatçılarının gəlirləri isə 2019-ci ilin yanvar-noyabr ayları ilə müqayisədə 13,7 milyon dollar azalmışdır.

2022-ci il: Kənd təsərrüfatı məhsulları istehlak qiymətləri xeyli artmışdır.

Dövlət Statistika Komitəsinin istehlak bazarında qiymətlərin dəyişməsi haqqında məlumatında bildirilir ki, 2022-ci ilin yanvar-noyabr aylarında istehlak qiymətləri indeksi 2021-ci ilin yanvar-noyabr aylarına nisbətən 113,8 faiz, o cümlədən ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə 119,5 faiz, qeyri-ərzaq məhsulları üzrə 108,3 faiz, əhaliyə göstərilmiş ödənişli xidmətlər üzrə 110,4 faiz təşkil edib. Həmçinin qeyd edilir ki, cari ilin noyabr ayında istehlak qiymətləri indeksi əvvəlki aya nisbətən 101,0 faiz, əvvəlki ilin noyabr ayına nisbətən 115,1 faiz təşkil etmişdir.

 Komitənin məlumatına görə, 2022-ci ilin noyabr ayında ərzaq məhsulları, içkilər və tütün məmulatları üzrə istehlak qiymətləri indeksi əvvəlki aya nisbətən 101,2 faiz, əvvəlki ilin noyabr ayına nisbətən 120,1 faiz təşkil edib.

Həmçinin DSK-nın yaydığı məlumatda o da qeyd edilir ki, cari ilin noyabr ayında əvvəlki aya nisbətən ayrı-ayrı ərzaq məhsullarından daha çox bahalaşma unun, manna yarmasının, makaron məmulatlarının, peçenyenin, mal və toyuq ətinin, balıq konservlərinin, qatılaşdırılmış şəkərli südün, pendirin, yumurtanın, qarğıdalı yağının, bananın, xiyarın, pomidorun, kartofun, soğanın, şəkər və şəkər tozunun, konfetlərin, çayın, meyvə şirəsinin qiymətlərində müşahidə olunmuşdur.

DSK-nın yaydığı aylıq məlumatlara əsasən apardığımız araşdırmalardan da görünür ki, 2022-ci ilin 11 ayı ərzində əsas ərzaq məhsulları davamlı olaraq bahalaşmaqda davam edib (Cədvəl 1).

Əlavə

Cədvəl 1. Azərbaycanda 2022-ci ilin yanvar-noyabr aylarında ərzaq məhsulları üzrə istehlak qiymətləri indeksi, məhsul qrupları üzrə, əvvəlki aylara nisbətən, faizlə. Mənbə DSK

[1] https://nk.gov.az/az/document/6003/

[2] https://nk.gov.az/az/document/6009/

[3] https://president.az/az/articles/view/56697

[4] https://president.az/az/articles/view/56725

[5] https://nk.gov.az/az/article/2293/

[6] https://iqtisadiyyat.az/az/post/pambigin-alis-qiymeti-novbeti-defe-artirildi-45393

[7] https://nk.gov.az/az/article/2399/

[8] https://president.az/az/articles/view/57411

[9] https://e-qanun.az/framework/52577

[10] https://yenicag.az/azerbaycanda-aqrar-sektor-3-faizden-cox-boyudu/