Manat aclığı nə ilə nəticələnəcək?

Azərbaycan Mərkəzi Bankı (AMB) həsəd aparılası bir müntəzəmliklə xarici valyutanın satışı üzrə depozit hərracları keçirir. Növbəti belə tədbir bu gün, mayın 12-də baş tutub. AMB-nin mətbuat xidmətinin məlumatına görə, 250 mln. manat cəlb etmək planlaşdırılırdı, lakin bu hədd keçilib: tələb 612,8 mln. manat, hərracın yekunları üzrə bağlanmış depozit əqdləri üzrə orta ölçülmüş faiz dərəcəsi 12,01% təşkil edib. Əvvəlki müzaidədə isə bank 200 mln. manat cəlb edə bilmişdi.

Ölkənin əsas maliyyə tənzimləyicisinin indiki fəaliyyət taktikası bu ilin əvvəlində elan edilmiş və pul kütləsinin müəyyən səviyyədə saxlanılmasına yönəlmiş sərt pul siyasətinə səmtləşməyə əsaslanır. İqtisadi Təşəbbüslərə Yardım Mərkəzinin eksperti Samir Əliyev vəziyyəti bu cür şərh edir: "Məqsəd aydındır: inflyasiya sürətini azaltmaq və devalvasiya səviyyəsini aşağı salmaq. Başqa sözlə, milli valyutanın dəyərini dəstəkləmək lazımdır. AMB ölkədə üçüncü devalvasiyaya yol verməmək üçün bütün tədbirləri görür. Bu gün valyuta bazarında vəziyyət əsasən neftin hələlik bir barrelə görə $50 səviyyəsində qərarlaşmış qiymətləri sayəsində sabitləşib".

Bəzi hesablamalara görə, pul kütləsinin manatla ifadə olunmuş təxminən yarısı əhali və biznes strukturlarının sərəncamındadır, yəni onlar bank sistemindən kənarda dövr edir. AMB bu pul axınlarını nəzarətə götürməyə çalışır. "Ona görə də bir müddət bundan əvvəl dollar ajiotajı törədilmişdi: camaat, o cümlədən, sahibkarlar kütləvi şəkildə yüksək məzənnə ilə xarici valyuta almağa tələsdilər. Nəticədə manata növbəti təzyiqə yol verməmək üçün əhali və biznes-seqmentdən artıq milli valyuta yığmaq mümkün oldu", - deyə S.Əliyev qeyd edib.

Lakin Iqtisadi və Sosial Inkişaf Mərkəzinin sədri Vüqar Bayramov digər vacib bir məqama diqqət yetirir. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanda manat kütləsinin ÜDM-də payı 11,4% təşkil edir. Cari ilin birinci rübündə Mərkəzi Bankın həyata keçirdiyi depozit hərracları vasitəsilə pul bazası 600 mln. manat azaldılaraq, 6,8 mlrd. manata endirildi. Dünya Bankının məlumatına əsasən, dünyada pul bazasının ÜDM-də payı 89,9%, Mərkəzi Avropa və Pribaltikada 63,3%, Türkiyədə 63,1%, Gürcüstanda 42,1%, Rusiyada isə 42,5%-dir.

Gətirilən statistikadan göründüyü kimi, digər ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanda bu göstərci xeyli aşağıdır. Təmayülün əsas səbəbi 2014-2015-ci illərdəki valyuta müdaxiləsi və pul kütləsinin ötən ildə başlanmış sterilizasiyasından ibarətdir.

Ekspertin fikrincə, AMB-nin pul-kredit siyasəti tükənib. Pul kütləsinin məhdudlaşdırılması manatın məzənnəsi və inflyasiya səviyyəsini tənzimləməyə imkan versə də, eyni zamanda real sektorda xərcləri azaldır. Halbuki antiböhran mübarizəsinin səmərəli üsulu biznes xərclərinin təşviqi sayılır. Bu məsrəflərin artması real sektorun inkişafı baxımından çox vacibdir. İstehlakçı pul sərf etməlidir ki, biznes inkişaf etsin.

"Pul kütləsinin məhdudlaşdırılması manat qıtlığı yaradır. Və burada əks effekt işə düşür: istehlakçılar pulu mümkün qədər az xərcləyib, çox yığmağa çalışırlar. Və həm də bankların nağdlaşdırmanı məhdudlaşdırmaq üzrə tətbiq etdiyi limitləri nəzərə alsaq manat kütləsinin real sərhədlərini təsvir etmək çətin deyil. Təəssüf ki, sərt pul-kredit siyasəti pul bazasının genişləndirilməsinə mane olur və bu, real sektorun inkişafının əyləcinə çevrilib", - deyə ekspert vurğulayıb.

Bəs vəziyyətdən çıxış yolu nədədir? V. Bayramovun fikrincə, maliyyə sahəsinin sağlamlaşdırılması taktikası təshih edilməlidir, pul bazasının məhdudlaşdırılması ilə bağlı tədbirlər bazanın optimallaşdırılması siyasəti ilə əvəz olumalıdır. İqtisadi baxımdan, manat qıtlığı təkcə uzunmüddətli yox, həm də qısamüddətli dövrdə arzuolunmazdır. Real, həmçinin qeyri-neft sektorlarının inkişafı pul bazasının optimallaşdırılması ilə birbaşa bağlıdır.