Neft Fondunun hesabına büdcə düzəlişləri

Bakı/05.08.20/Turan: Milli Məclis bu gün 2020-ci il dövlət büdcəsində  və icmal büdcədə dəyişikliklərə baxır.

Müstəqil ekspertlər  bu ilin əvvəlindən büdcəyə yenidən baxılması zərurətini dəfələrlə əsaslandırsalar da hökumətin maliyyə bloku bunu inkar edirdi. 

Müstəqil iqtisadçı-ekspertlər büdcəyə yenidən baxılmasını dünya neft bazarında neftin qiymətinin enməsi, COVİD-19 pandemiyası fonunda büdcənin sosial xərclərinin artması ilə izah edirdilər.

Belə ki, Azərbaycanın əsas gəlir mənbəyi olan xam neftin bir bareli 2020-ci ilin dövlət büdcəsində 55 dollardan hesablansa da hazırda dünya bazarında 40 dollar civarındadır. Bundan irəli gələrək ekspertlər büdcədə gəlirlrin azalması, xərclərin artması kimi hal əmələ gəldiyini və bunu aradan qaldırmaq üçün büdcəyə yenidən baxılmasını zərurət sayırdılar.    

Mediada açıqlama ilə çıxış edən hökumət təmsilçiləri büdəcəyə yenidən baxılmasını məqsədəuyğun saymadıqlarını deyiridlər, amma iyulun 30-da  Maliyyə Nazirliyinin 2020-ci il dövlət büdcəsinə yenidən baxılması üzrə təkliflərini Nazirlər Kabinetinə təqdim etməsi kimi rəsmi xəbər yayıldı.  

Maliyyə Nazirliyi dövlət və icmal büdcəsinə dəyişikliklərin əsas məqsədi kimi əlavə müdafiə və təhlükəsizlik tədbirlərinin görülməsi üçün ehtiyatın  formalaşdırılmasını, habelə COVİD-19 pandemiyasının ölkəyə mənfi təsirinin qarşısının alınması istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin, o cümlədən ölkə əhalisinin sağlamlığının qorunması məqsədi ilə səhiyyə sahəsində həyata keçirilən genişmiqyaslı tədbirlərlə bağlı əlavə ehtiyacların qarşılanmasını, habelə pandemiyadan zərər çəkən iqtisadi fəaliyyət sektorlarına, sahibkarlıq subyektlərinə və eləcə də əhalinin həssas qruplarına göstərilən dövlət dəstəyinin davam etdirilməsi üçün əlavə maliyyə təminatının yaradılmasını və eləcə də, sadalanan səbəblərdən ilin ikinci yarısında dövlət büdcəsinin artan xərcləri ilə azalan gəlirləri arasında gözlənilən natarazlığın aradan qaldırılması vəzifələrini təmin etməkdən ibarət olduğunu göstərirdi.  

Milli Məclisin bu günə təyin etdiyi növbədənkənar iclasında isə   “Azərbaycan Respublikasının 2020-ci il dövlət büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda, “Sosial təminatı və müdafiəni həyata keçirən müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqanın (qurumun) 2020-ci il büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda, “İşsizlikdən sığorta fondunun 2020-ci il büdcəsi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər  olması gözlənilir.   

Bu məsələrlə bağlı açıqlama verən iqtisadçı alim Qubad İbadoğlu deyir ki, Milli Məclisə təqdim olunmuş düzəlişlərə əsasən Dövlət Neft Fondunun (DNF) 2020-ci il üzrə yenidən baxılmış büdcəsinin göstəriciləri, yenidən baxılmış 2020-ci ilin büdcəsi üzrə büdcələrarası transfertləri, Büdcə qaydasının tətbiqinin müvəqqəti dayandırılması, 2020-ci ilin altı ayında makroiqtisadi vəziyyət və ilin sonuna gözlənilən meylləri və bu il üçün neftin 1 barrel üçün orta qiymətinin  35 dollar əsas götürülərək hazırlanıb.

Alimin deməsinə görə, düzəlişlər dünya bazarında xam neftin qiymətinin ucuzaşması və pandemiyanın neqativ təsirindən iqtsiadiyyatın bir sıra sektorlarında vergi yığımının azalmasına görə həm büdcə gəlirlərində, həm də  yeni yaranmış xərclərin maliyyələşdirilməsi üçün büdcə xərclərində aparılacaq.

“Büdcə gəlilərində baş verən ən böyük dəyişiklik “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda 2018-ci il iyunun 29-da edilmiş dəyişikliklə büdcə qaydasının tətbiqinin müvəqqəti dayandırılmasıdır. Maliyyə Nazirliyinin təqdim etdiyi “Büdcə qaydasının tətbiqinin müvəqqəti dayandırılmasının  əsaslandırılmasında göstərilir ki,  2019-cu il büdcəsində  tətbiq  edilən  yeni  büdcə qaydasına əsasən DNF-dən dövlət büdcəsinə transfertin yuxarı həddinə bu ilin büdcəsində əməl olunmayacaq”.

Beləliklə də 2020-ci  ildə dürüstləşdirilmiş dövlət büdcəsi  gəlirlərinin 12200 milyon manatı və ya 50,6 faizi (əvvəl təsdiq olunmuş büdcədə 47 faizi) DNF-dən transfertin, qalan hissələr isə vergi, gömrük, büdcə təşkilatlarının və s. payına düşür.

Q.Ibadoğlu bildirir ki, dürüstləşdirilmiş büdcənin gəlir mənbələrinin böyük əksəriyyətində vergi və rüsumlar üzrə daxilolmalar azalacaq, itkilər DNF-dən transfertin və s. hesabna kompensaiya olunacaq və bu il üçün lazım olan maliyyə təminatı yaradılacaq.

Neft Araşdırmalar Mərkəzinin Prezidenti İlham Şaban deyir ki, Azərbaycan nefti  dünya bazarında 40-45 dollara satılsa da dövlət büdcəsində qaşrıdakı 6 ayda 35 dolardn hesablanması Azərbaycana mənfəət şəklində çatan neftin orta qiymətinin 38 dollar 70 sent oması ilə bağlıdır. Birinci səbəb budur.

İkinci səbəb isə, ikinci yarımillikdə neftin qiymətinin özünü necə aparacağı ilə bağlıdır və bunu proqnoz etmək çətindir. “İndi neftin qiyməti 40-45 dollar dəhlizindədir. İyun ayından bu yana neft 40 dollardan aşağı qiymətə satılmayıb. Ancaq bu o demək deyil ki, neftin qiyməti müəyyən hadisələr çərçivəsində 40 dollardan aşağı da düşə bilməz, bu da mümkündür”.

Başqa bir tərəfdən isə İ. Şaban Azərbaycanın neft hasilatının azalaldığını və amili də nəzərə almağı vacib sayır.

Diqər tərəfdən ilk dəfə Azərbaycanda bu qədər kəsirlə olan büdcə qəbul edilir: “Büdcə gəlirləri 24, 1 milyard manat, xərcləmələri isə bundan 3,5 milayard manat çoxdur. Odur ki, hökumət də özü üçün sığortalayıcı tədbirlər görür ki, neftin qiymətinin artımı hesabına müəyyən qədər o kəsiri bağlaya bilsin”.

Bunu da  qeyd etmək lazımdır ki, Dövlət Gömrük Komitəsinin məlumatına görə, 2020-ci ilin yanvar-iyun ayları ərzində Azərbaycan neftinin orta ixrac qiyməti 28,2% aşağı düşüb və bir barel üçün 47,03 dollar təşkil edib.-0-